شاه کليدهاي سيستم وام مسکن امريکا
(Freddie) و فردي ( Fannie) غرق شدن فاني
تحت کنترل دولتي » طوفاني که سرمايه داري مالي را در هم مي کوبد و ريشه در بحران وام هاي مسکن دارد در امريکا با
ابعادي غير منتظره يافت. نماد قدرت و عظمت سرمايه مالي، اين دو Fannie Mae و Freddie Mac « قرار گرفتن
نهاد به تنهائي ٤٥ درصد وام هاي مسکن امريکا را در اختيار داشتند. براي جلوگيري از غرق شدن آنها، خزانه امريکا در آغاز
ماه سپتامبر پذيرفت تا ٢٠٠ ميليارد دلر به آنها تزريق نمايد. ملي کردني عظيمي که نشان از تغيير يک دوران دارد.
برنامه آخر هفته اربابان سرمايه مالي بسيار دگرگون شده است: اين تعطيلي ها تنها فرصتي است که مي توان براي بحران
عظيم مالي راه حل جست. جمعه بعد از ظهر،درست بعد از بسته شدن وال استريت، مديران بانک ها و خزانه داران پشت
درهاي بسته درگير مسابقه دو ماراتوني مي شوند که سرنوشت اين و يا آن نهاد مالي را براي هميشه تعيين مي کند. تصميم
ها بايد يکشنبه شب قبل از باز شدن بورس هاي آسيا نهائي شده باشند. سپس بايد واکنش بازارها ( آسيائي ، اروپائي و
بالخره آمريکايي) را با وسواس دنبال کرد پيش از آنکه در مورد بازندگان و برندگان تصميمات آخر هفته به موعظه
پرداخت.
دوشنبه صبح صاحبان سپرده و ماليات دهندگان با دنياي مالي کامل دگرگون شده اي روبرو مي شوند. براي مثال ١٥
پنجمين بانک سرمايه گذاري جهان در نبود خريدار ورشکست شده ،Lehman Brothers سپتامبر آنها درمي يابند که
غول خدمات و سرمايه گذاري مالي را ،Merrill Lynch با حمايت دولت موسسه Bank of America است و
بزرگترين شرکت بيمه جهان از سوي دولت تدارک ديده شده ،AIG تصاحب کرده و بالخره اينکه يک طرح نجات براي
است.
تامين هزينه جنگ ويتنام
تعطيلي آخرهفته پيش از آن نيز پر از حوادث غير منتظره بود. يکشنبه ٧ سپتامبر به دنبال هفته اي که ظهور ناگهاني خانم
فرماندار آلسکا و کانديداي جمهوري خواهان براي معاونت رياست جمهوري، در صحنه ، (Sarah Palin) سارا پالين
وزيرخزانه داري امريکا ، ، (Henry Paulson) سياسي تمام اخبار را تحت الشعاع قرار داده بود، آقاي هانري پولسون
Federal National Mortgage Association -Fannie Mae ، ملي کردن دو غول وام هاي مسکن امريکا
را اعلم داشت. درهمانزماني که Federal Home Loan Mortgage Corporation -Freddie Mac و
خانم پالين با حمله به دولت فدرال در ميان محافظه کاران شور بر پا مي کرد، همان دولت دست اندر کار بزرگترين طرح
ملي کردن تاريخ سرمايه داري مالي امريکا بود.
١) بازمي گردد. در سال ١٩٣٨ ) (New Deal) تاريخچه پيدايش وام هاي مسکن به شکل آمريکائي آن به دوران نيو ديل
بوجود آمد تا دسترسي طبقه متوسط National Mortgage Association of Washington نهادي دولتي بنام
Fannie Mae به مسکن را تسهيل کند و بدين ترتيب به بازار ساختمان خوني تازه تزريق نمايد(نوعي دوپينگ). وقتي
که از دل اين نهاد بيرون آمده و تغيير اساسنامه داده بود به بخش خصوصي واگذار شد قبل از هرچيز به دليل تعلقات
ايدئولوژيک در اقتصاد بود. تصميم ورود آن به بورس توسط ليندون جانسون در سال ١٩٦٨ با هدف تامين نقدينگي براي
کنگره امريکا تصميم گرفت ،Fannie Mae جنگ ويتنام گرفته شد. دو سال پس از اين تاريخ براي پايان دادن به انحصار
را بوجود آورد که بنوبه خود در سال ١٩٨٩ وارد بورس شد. هردو موسسه از ويژگي قانوني اي بهره Freddie Mac
Government – Sponsored مي برند که به آنها اجازه مي دهد تا از وام هائي با پشتوانه دولتي استفاده کنند
و به نرخ هاي ترجيحي دسترسي داشته باشند. Entities
حراست از جريان دائمي وام هاي مسکن با ايفاي نقش پشتوانه قروض و يا با Freddie Mac و Fannie Mae وظيفه
خريد آنها از بانک ها بود. خانواده ها نيز به مقروض شدن تشويق مي شدند چرا که آنها مي توانستند بهره وام هاي مسکن را
نقدينگي خود را از طريق اوراق بورسي اي بنام Freddie Mac و Fannie Mae . از ماليات خود کم کنند
تامين مي کردند که نزد سرمايه گذاران جذابيت Residential Mortgage-Backed Securities - RMBS
داشت چراکه دولت هرچند نه بطور مستقيم، پشتوانه آن به حساب مي آمد.
رشد دائمي قيمت آنها به نسبت ميزان قوانين زدائي در سيستم مالي افزايش يافت. در سال ١٩٩٠ اين دو موسسه در مجموع
٧٤٠ ميليارد دلر وام مسکن را تحت پوشش داشتند. اين رقم مي بايست در سال ١٩٩٥ به ١٢٥٠ ميليارد برسد و سپس در
سال ١٩٩٩ از مرز ٢٠٠٠ ميليارد دلر گذشته تا در سال ٢٠٠٥ به ٤٠٠٠ ميليارد صعود کند. در آستانه ملي شدن، ميزان
وام هاي آنها در حدود ٥٤٠٠ ميليارد دلر( ٣٨٠٠ ميليارد يورو) يعني ٤٥ درصد کل وام هاي مسکن ايالت متحده بود. از
را پوشش مي دادند. (hypothécaire) سوي ديگر اين دو موسسه به تنهائي ٩٧ درصد اوراق بورسي وام مسکن جايگزين
رشد آنها از يک سو به دليل رونق حباب گونه بازار مسکن و از سوي ديگر دست آورد مهندسي مالي بود.
Alain) طراح اين رونق وام هاي مسکن و طرفدار پروپا قرص نوآوري در مسائل مالي کسي نيست جز آلن گرينس پان
که به مدت ١٩ سال رياست صندوق خزانه فدرال را به عهده داشت و تمام محافل مالي بدون استثنا وي را (Greenspan
( مي نامند.( ٢ (maestro) رهبر عاليقدر ارکستر
موضعگيري هاي متعدد وي در عمل جهت دهنده فضاي اين دوران مالي بوده اند. در سال ٢٠٠٢ او ابراز نگراني مي کند که :
ودر همان حال با پائين آوردن « هيچ سياستمداري توان متوقف کردن حباب مالي را ندارد که در حال بوجود آمدن است »
احتمال کاهش جدي بازار » : نرخ بهره روند شکل گيري آنرا تشديد مي کند. سپس در سال ٢٠٠٤ تاکيد مي کند که
کاهش قيمت مسکن »: در سال ٢٠٠٥ ادامه مي دهد .« مسکن در ايالت متحده با توجه به حجم و گستردگي آن کم است
ابزارهاي مالي که هرچه بيشتر پيچيده شده اند »: و همان سال اظهار نظر مي کند که « عوارض کلن اقتصادي نخواهد داشت
و .« باعث رشد سيستم مالي اي گشته اند که نسبت به سيستم هاي ٢٥ سال پيش شکل پذيرتر، موثرتر و استوارتر هستند
بالخره در سال ٢٠٠٦ در آستانه انفجار حباب بازار مسکن و در حالي که هنوز رئيس صندوق فدرال بود ارزيابي مي کند که
.(٣)« سخت ترين دوران کاهش قيمت مسکن سپري شده است »:
بود که Freddie Mac و Fannie Mae نتيجه چنين اظهار نظرهائي تشويق سرمايه گذاري در سهام و اوراق بورسي
متهم Fannie Mae رشدي نجومي يافتند. اين دوران طلئي البته با چند افتضاح نيز لکه دار شده است. در سال ٢٠٠٤
مي شود که حساب هايش را براي نماياندن افزايش سوددهي دست کاري کرده است. سه رئيس آن مجبور به استعفا شدند و
است که محکوم به Freddie Mac به پرداخت ١٠٠ ميليون دلر جريمه محکوم گرديدند. در سال ٢٠٠٦ اينبار
٣ ميليون دلر مي شود، جرم او اعمال نفوذ بر اعضاي مجلس نمايندگاني بود که مامور . پرداخت جريمه اي معادل ٨
نظارت بر فعاليت هاي اين موسسه بودند. ناروشني در اساسنامه اين دو غول وام مسکن به آنها اجازه مي داد که نقشي دوگانه
را بازي کنند. با به دوش کشيدن وظيفه اي اجتماعي يعني فراهم کردن امکان دسترسي افرادي هر چه بيشتر به مسکن، آنها
در عين حال به دنبال افزايش هرچه بيشتر سهام داران و بويژه مديرانشان بودند. بعنوان مثال سهم هرکدام از مديران
در حدود ٧٠ ميليون دلر در سال بوده است. هردو موسسه به نفوذ سياسي اعجاب Freddie Mac و Fannie Mae
« زنجيرهاي » آوري دست يافته بودند. بخشندگي آنها بويژه شامل نمايندگان هردو حزب در کنگره مي شد که بنوبه خود
قانوني اي را هر چه سبک تر مي کردند که دست و پاي اين دو موسسه را مي بست. نتيجه آنکه به همان نسبت که رعايت
موازين احتياطي ناديده گرفته مي شد سر در گمي حاکم مي گرديد.
Freddie و Fannie Mae آغاز شد بصورتي متناقض همه فکر مي کردند « ساب پرايم » وقتي در اوت ٢٠٠٧ بحران
هيچ توجهي به نواقص عملکرد آنها نشان نمي « بازارها » از اين طوفان به دور خواهند ماند. رشد آنها ادامه داشت و Mac
دادند. حتي وقتي تعداد خانواده هائي که نمي توانستند قسط هاي وام هايشان را پرداخت کنند بصورتي خطرناک افزايش
يافت، بازهم آژانس هاي نظارت بر وام دهي براي اين دو ستون وام مسکن در امريکا اعتبارهاي جديد قائل مي شدند.
خزانه امريکا به بهانه ،BearStreams فوري در مورد بانک « عمليات نجات » در ١٩ مارس ٢٠٠٨ ، سه روز پس از
اجازه داد که به کاهش سرمايه Freddie Mac و Fannie Mae سقوط ارزش مسکن و آرام کردن بازارهاي مالي به
(James Lockhart) اي معادل يک سوم آنچه براي انجام تعهداتشان ضروري بود دست يازند. آقاي جيمز لکهارت
ناظر خزانه براي کنترل اين دو موسسه، شايد به دليل کوري و شايد به دليل اطلعات غلط در مقابل کساني که در مورد
تزريق سرمايه از سوي دولت هيچ معني ندارد. اين دو موسسه »: ضرورت تزريق سرمايه دولتي هشدار مي دادند گفت
.« درسلمت و استحکام به سر مي برند و خواهند برد
اما انباشت ضرر بالخره خوشبيني مفسران مالي را تکذيب کرد!( ٤). عملکرد و نواقص سيستم وام هاي مسکن زير ذره بين
و Fannie Mae « ساب پرايم » مجبور به اقرار اين مسئله شدند که سقوط ارزش سهام « بازارها » : قرار گرفت
افزايش تعداد وام هاي پرداخت نشدني، کاهش ادامه دار بازار مسکن و وحشت از بروز يک بحران ، ، Freddie Mac
افقي با پرتو هاي نگران کننده ترسيم کرده است.
تاسف آور اما لزم
با فوريت طرحي براي نجات بخش مسکن بين دولت و کنگره به مذاکره گذاشته شد. بالخره خزانه اجازه مي يابد که اوراق
را وسيعا خريداري کرده، وام هاي سريع در اختيار آنها بگذارد و حتي بنام دولت Freddie Mac و Fannie Mae
فدرال در سرمايه آنها شرکت کند. در عوض کنترل از سوي سازمان هاي ناظر دولتي تشديد مي شود. در جلسه اي عمومي
سناتور جمهوري خواه کنتاکي، با لحني تند به وزيرخزانه ، (Jim Bunning) براي بررسي اين مسئله ، آقاي جيم بونينگ
ديروز با خواندن روزنامه فکرکردم در فرانسه از خواب بيدار شده ام، اما نه بنظر مي رسد که »: داري امريکا مي گويد
٣٠ ژوئيه طرح مذکور که به قانون تبديل شده بود با اکثريت آرا تائيد مي شود .« سوسياليسم بر همه امريکا حاکم شده است
و بلفاصله به امضا رئيس جمهور بوش مي رسد.
به Freddie Mac و Fannie Mae با اين همه اين قانون ديگر نمي توانست کافي باشد. در طول ١٢ ماه ضررهاي
١٤ ميليارد دلر رسيده و ارزش سهام شان ٩٠ درصد سقوط کرده بود. نياز آنها به سرمايه هردم افزايش مي يافت. از سوي
ديگر بدهکاري آنها به ميزان 1 ٦٠٠ ميليارد دلر مي بايست پرداخت مي شد و سررسيد مهلت ٢٣٠ ميليارد آن پايان ماه
سپتامبر بود. از همه بدتر آنکه بانک هاي مرکزي اروپا، روسيه و آسيا تهديد مي کردند که ديگر به خريد اوراق اين دو
موسسه ادامه نخواهند داد.( ضميمه اين مقاله را بخوانيد)
دولت امريکا بالخره دريافت که نمي تواند از انجام آنچه ضرروري است شانه خالي کند. ورشکستگي دو شاه کليد سيستم
وام مسکن امريکا غير قابل تصور بود و نجات آنها توسط صندوق هاي ملي آسيا و خاورميانه از لحاظ سياسي غيرممکن. تنها
راه حل ملي کردن صاف و ساده آنها بود حتي اگر اين کلمه که باري منفي دارد به زبان آورده نشود. بدين ترتيب اعلم مي
» امري که از سوي وزيرخزانه داري بمثابه .(Conservatorship) شود که آنها تحت کنترل دولتي قرار خواهند گرفت
معرفي شد. اين تصميم از « بهترين وسيله براي حفاظت بازارها و مردم از تهديد دائمي بوجود آمده از وضعيت مالي کنوني
سوي رهبران سياسي و از جمله آقايان باراک اوباما و جان مک کين و هم چنين مسئولين اقتصادي مورد تائيد قرار گرفت.
Jean) مسئولين بانک هاي مرکزي امريکا ، اروپا و آسيا از سبک شدن بار نگراني شان دم زدند. آقاي ژان کلود تريشه
.« تصميمي بسيار مهم بود و همگان از آن استقبال کردند »: مي گويد (BCE) رئيس بانک مرکزي اروپا (claude Trichet
در ميان محافظه کاران ، همانجائي که حمله به دولت کاري هميشگي است، اين تصميم تاسف بار اما لزم ارزيابي شد. حتي
بعضي از آنها يادآوري کردند که نواقص اين دو موسسه به دليل وضعيت نيمه دولتي شان بوده است.
time) اما عوارض اين دولتي کردن هر چند به اين نام خوانده نمي شود اصل معلوم نيست. پس از پايان توقف موقت بازي
چه پيش مي آيد ؟ پديداري يک يا چند موسسه دولتي ؟ خصوصي (Henry Paulson) توسط آقاي پولسون (out
تزريق سرمايه » سازي اي جديد ؟ سوالتي مهم بي پاسخ مانده اند و جزئياتي که براي مردم نگراني آورند و از جمله هزينه
به آينده سپرده شده است. هديه اي ديگر از سوي رئيس جمهور بوش براي جانشين اش. « براي آنها
١- تصميمات اقتصادي و اجتماعي که در ايالت متحده در فاصله سالهاي ١٩٣٣ تا ١٩٣٩ از سوي رئيس جمهور فرانکلين
روزولت براي محدود کردن اثرات ويرانگر بحران سال ١٩٢٩ گرفته شد.
-٢
Voir Bob Woodward, Maestro : Greenspan’s Fed and the American Boom, Simon
and Schuster, New York 2000. Voir également Ibrahim Warde, « Aux sources d’un
mythe: M. Greenspan et les quarante valeurs », Le Monde diplomatique, mars 2001
.
-٣
Pour des commentaries plus récents de M. Greenspan, voir Alan Greenspan,
« Repel the calls to contain competitive markets », Financial Times, 4 août 2008
-٤
Charles Duhigg, « Fannie Mae Wins Cheers Despite Loss », The New York Times,
.May 7, 2008
تغيير دوران
Freddie Mac و Fannie Mae پس از ملي کردن (Henry Paulson) وزيرخزانه داري امريکا آقاي پولسون
تعداد تلفن هائي که » از او درباره Business Week ( زير رگبار سوالت بسيار مودبانه قرار گرفت. از جمله نشريه( ١
سئوال کرد و در باره درستي اين مطلب که در مورد تزريق « به بانک مرکزي و يا دولت چين در دو هفته گذشته شده
. « ما ديگر هيچ اوراقي را نمي خريم اگر شما آنرا تضمين نکنيد » سرمايه در اين دو موسسه عظيم دولت چين گفته است
آقاي پولسون البته هرنوع تماسي با چين را تکذيب نمود. اما خود اين سوالت نماد تغيير يک دوران است. آينده امريکا در
٧٥ / ٢٢٨ ميليارد دلر، روسيه ٣ / ٣٩٥ ميليارد دلر، ژاپن ٢ / چين ، توکيو و يا حتي مسکو تصميم گيري مي شود. چين ٩
سرمايه Freddie Mac و Fannie Mae ٥٤ ميليارد دلر در / ميليارد دلر، کره جنوبي ٦٣ ميليارد دلر، تايوان ٩
گذاري کرده اند.
-١
Maria Bartiromo « the Fannie/Freddie bailout: what's next » , Business week, New York,
22 septembre
