۱۳۹۶ خرداد ۵, جمعه

. به گفته کارشناسان در هر پنج سال یک میلیون هکتار از جنگل‌های ایران نابود می‌شود.

«محمد نبودی ببینی»، برادرت را کشتند!

«محمد نبودی ببینی»، برادرت را کشتند!
[ ایرج مصداقی]
بعید می‌دانم کسی در دهه‌‌ی ۶۰ در ایران زندگی کرده باشد و «نوحه محمد نبودی ببینی» (۱) کویتی‌پور را نشنیده باشد و خاطره‌ای غم‌انگیز و تلخ از آن نداشته باشد. این نوحه که به یاد محمد جهان‌آرا فرمانده سپاه پاسداران خرمشهر (۲) خوانده شده بود هر سال در سالگرد آزادی خرمشهر جان تازه‌ای می‌گرفت و ابزاری می‌شد که با آن خمینی، نیروی برآمده از انقلاب ضد‌سلطنتی را در تنور جنگ ضد‌ملی و میهنی می‌ریخت تا پایه‌های سرکوب و غارت منابع ملی را تحکیم بخشد و چند صباحی بر عمر حکومتش بیافزاید. در آن روزها نوحه و عزا وسیله‌ی کارایی بود برای حاکم کردن نظام جهل و تاریکی. هم نوحه و هم نظام ولایت فقیه از یک نقطه برمی‌خاستند، از رنج و عذاب و اندوه مردم. و یک فرهنگ را اشاعه می‌دادند، فرهنگ مرگ و نیستی و با یک چیز دشمن بودند، شادی و نشاط مردم.  

برای مایی که زندان بودیم، رنج شنیدن این نوحه و دیگر‌ نوحه‌های رژیم که آن‌ روزها بازارشان به شدت داغ بود مثل خیلی‌ مصیبت‌های دیگر دو چندان بود. این نوحه و دیگر نوحه‌های مرسوم رژیم فقط در سالگرد آزادی خرمشهر و روزهایی که عملیات جنگی در جبهه‌ها جریان داشت طنین‌انداز نبود بلکه روزانه و گاه بطور مداوم سوهان روح و اندیشه‌ی زندانی بود.
ما هم مصیبت جنگ و ویرانی را داشتیم و هم آوار شکنجه و اعدام و شقاوت و بیرحمی را. و این نوحه مثل دیگر نوحه‌های جنگ، ما را به هر دو بخش این تراژدی سنجاق می‌کرد؛ هم بشارت تداوم جنگ و ویرانی را می‌داد و هم بوی شکنجه و آزار و اذیت روحی و جسمی را داشت.

این نوحه، برای زندانی در بند، یادآور حسینیه اوین و راهروهای بازجویی، شکنجه گاه‌‌ها، شعبه‌های دادستانی بود و پیش‌درآمد و «موزیک متن» مراسم شکنجه‌ی‌ جسمی و روحی(۳).
یادآور روزهای سیاه قزل‌حصار و سلول‌‌های تنگ و تاریک و «قبرهای» (۴) مخوف آن؛
یادآور سلول‌های سرد و توأم با تنهایی گوهردشت.

روزگار ما به همین منوال گذشت تا سال ۶۷ و قتل‌عام زندانیان سیاسی به فرمان خمینی. آنوقت بود که همه چیز در نگاهم تغییر کرد؛ حتی نوحه‌ی «محمد نبودی ببینی».
این بار نوحه برایم بار عاطفی هم پیدا کرد! با آن که خاطرات دردآوری از آن داشتم یک جوری مرا به قتل‌عام شدگان نیز پیوند می‌داد.
از آن وقت به بعد هر وقت که این نوحه را می‌شنوم بی‌اختیار به یاد حسن جهان آرا‌، (۵) برادر کوچکتر محمد جهان آرا سوژه‌ی اصلی این نوحه می‌افتم که پس از تحمل هفت سال زندان، در تابستان ۶۷ ، «سر دار» از او «گشت بلند».
از چهره‌ی آرام و متین حسن به چهره‌ی صدها دوست و همراهی می‌رسم که سال‌های سال در کنارشان زیسته بودم.
در طول این سال‌ها هربار که نوحه را می‌شنیدم با خودم می‌گفتم حالا چه کسی برای مظلومیت حسن جهان ‌آرا و دیگر بچه‌ها که به فرمان «امام ِ عادلِ» محمد جهان آرا و به دست «یاران» او مظلومانه قتل‌عام شدند خواهد ‌خواند؟

روزها گذشت تا آهنگ زیبای «محمد نبودی ببینی» اثر گروه «کافران بی‌نام» (۶) که به نوعی بازسازی نوحه‌ی معروف «محمد نبودی ببینی» است دوباره مرا به گذشته پیوند داد. احساس کردم آن‌چه را که مایل بودم بگویم این آهنگ زیبای رپ با طعنه و طنز از زبان لاک‌پشتی سبز بخوبی بیان می‌کند و حاصل ۳۰ سال حکومت نظام ولایت فقیه را به چالش می‌گیرد.

ممد نبودی ببینی اینجا آبادیه و
مثل ما بچشی طعم آزادی و
از زندگی نباشی تو ناراضی و
ممد رفتی بهشت ولی جات خالیه
نیستی ببینی شکم سیر چه حالیه
شام گوشت تازه و غذا مرغ و پلو
صبحونه شیر و کره عسلی هست جلو

... همه متفکر و کسی معترض نیست
قانون برقراره و منحرف نیست
همه چی استاندارد و تعریف شده
مردم بیمه و زیر و بر تعریف شده
...


در روزهای گذشته هربار که این آهنگ را ‌گوش می‌کردم با خودم می‌گفتم: چقدر جای «حسن» در این آهنگ خالی است. ای‌کاش گروه «کافران بی‌نام» (برادران اصلانی) از داستان حسن جهان آرا و مرگ مظلومانه‌اش خبر داشتند. چند روزی در این حال و هوا بودم که چیزی بنویسم و نکته‌‌ی اصلی‌ را که جایش در این رپ زیبا خالی است بگویم اما تعلل می‌کردم تا یکی از دوستانم که اتفاقاً او نیز چون من زندانی بود و از کشتار ۶۷ جسته و با حسن آشنا، تشویقم کرد که بنویسم.

ای کاش کسی پیدا می‌شد و محمد جهان آرا و دیگر پاسداران ولایت فقیه را خطاب قرار می‌داد و می‌گفت:‌

«محمد نبودی ببینی»، خمینی چگونه بعد از شکست در جنگ، انتقامش را از زندانیان بی‌دفاع که یکی از آن‌ها برادرت بود گرفت.  
«محمد نبودی ببینی» برادرت را بعد از تحمل ۷ سال زندان و شکنجه و رنج، چگونه مظلومانه به دار کشیدند. «محمد نبودی ببینی» مادرت هر بار چگونه با هزار مصیبت و درد و اندوه به عشق دیدار عزیز دلبندش، این راه دور را می‌پیمود و از دیدن چهره‌ی رنجور حسن ملالتش دوچندان می‌شد.
«محمد نبودی ببینی» بعد از هفت سال آوارگی و دربدری پشت در زندان‌ها، چگونه امید مادرت را ناامید کردند و به جای جگر‌گوشه‌اش یک کیسه کهنه و مندرس تحویل او دادند و با تندی و عتاب او را راندند.
«محمد نبودی ببینی»، «صدام یزید کافر» بالاخره باقیمانده جنازه‌های دوستان و رفقای تو رو تحویل مادرانشان داد، اما «امام عادل » تو و جانشین برحق‌اش، حتی محل دفن حسن را هم به مادرت خبر ندادند. پیرزن با همه‌ی ضجه‌ و ناله‌ای که کرد ندانست کدام خاک سرد و سیاه عزیزش را در خود پنهان کرده است. «محمد نبودی ببینی» مادرت در عزای حسن اجازه سوگواری هم نداشت.
«امام» تو که گریه و زاری را به رایگان می‌بخشید، آن را از مادرت دریغ کرد. «محمد نبودی ببینی» مادرت به بهانه‌ی تو که «عزیز» نظام جهل و جور هستی برای حسن هم می‌گریست.
«محمد» شاید می‌بودی و خودت طناب دار را به گردن «حسن» که چیزی جز مهر مردم به دل نداشت می‌انداختی و آخرین لگد را خودت به سینه‌ی او می‌زدی (۷) تا بلکه «حورالعین» را در آغوش کشی.
«محمد» چه خوب که نبودی تا این جنایت را مرتکب شوی.  

«محمد» توصیف فاجعه بیش از آن است که در چند سطر بگنجد.    


ایرج مصداقی ۱۳ خرداد ۱۳۸۹



پانویس:

۱- نوحه «محمد نبودی ببینی» اثر غلام کویتی‌پور است که در سال ۶۱ خوانده شد.

اصل نوحه را علاقمندان موسیقی بوشهر با صدای جهانبخش کردی زاده (بخشو) شنیده‌اند. این نوحه در واقع روی ملودی نوحه معروف بوشهری بازخوانی شده بود. نوحه‌ی اصلی در آدر زیر است.


برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به آدرس زیر رجوع کنید.

http://samani.blogpars.com/?blogname=samani&post=31

۲- محمد جهان‌آرا در سقوط مشکوک هواپیمای سی ۱۳۰ حامل فرماندهان ارتش، همراه با موسی نامجو، ولی‌الله فلاحی، جواد فکوری، یوسف کلاهدوز و ... در ۶ مهرماه ۱۳۶۰ کشته شد.

۳- بازجویان برای تمدد اعصاب! و روحیه گرفتن برای اعمال شکنجه‌ی بیشتر و تشدید فشار روی زندانی، خیلی اوقات همراه با صدای نوحه و سینه‌زنی به شکنجه زندانیان مشغول می‌شدند و همراه با ریتم سینه‌زنی ضربات کابل را فرود می آوردند. در «قبرهای» قزلحصار که یکی از مخوف‌ترین شکنجه‌گاه‌های رژیم بود هم صدای نوحه و تلاوت قرآن یکی از ابزارهای فشار روی روح و روان زندانی بود.

۴- قبر- در سال‌های ۶۲ و ۶۳ به محلی در زندان قزلحصار اطلاق می‌شد که در آن زندانی را مجبور می‌کردند با چشم‌بند در جعبه‌ای برای ماه‌ها بنشیند و شکنجه‌های جسمی و روحی گوناگونی را متحمل شود. شرح آن را در کتاب «دوزخ روی زمین» و جلد دوم «نه زیستن، نه مرگ» داده‌ام.

۵- حسن جهان آرا در ارتباط با مجاهدین دستگیر و به ۱۵ سال حبس محکوم شد. خبر اعدام او در ضمیمه‌ی شماره‌ی   ۲۶۱  نشریه‌ی مجاهد، سازمان مجاهدین خلق ایران، به تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۶۴ به چاپ  رسید که صحیح نبود، وی آن موقع زنده ماند تا در کشتار ۶۷ جاودانه شود.

۶- آرمان و آزاد اصلانی این نوحه را تبدیل به آهنگ زیبای محمد نبودی بببینی کردند که در آدرس زیر می‌توانید گوش کنید.
http://www.pezhvakeiran.com/page1Video1.php?id=602

۷- در جریان کشتار ۶۷ در زندان گوهردشت در میانه‌های راه وقتی که موضوع قتل‌عام از پرده بیرون افتاد و دیگر پاسداران نیازی به نقش بازی کردن نداشتند، زندانیان را به صراحت تهدید می‌کردند که لگد آخر را خودشان به سینه‌ آن‌ها خواهند زد. در جریان این کشتار در زندان گوهردشت در حالی که زندانیان را روی چهارپایه و صندلی قرار داده و طناب دار را به گردنشان انداخته بودند پاسداران با زدن لگد به شکمشان، آن‌ها را از روی چهارپایه به پایین پرت کرده و موجبات خفه شدن‌شان را فراهم می‌کردند.
سو‌ءاستفاده از نام و یاد جاودانه‌ها ممنوع (به یاد حسن جهان آرا)
ایرج مصداقی

 
هفت سال پیش راجع به حسن جهان آرا مقاله زیر را نوشتم، اما «اصلاح‌طلب»‌های حکومتی و آن‌هایی که در دل در گرو «دوران طلایی امام» داشتند به روی مبارک‌شان نیاوردند. آن موقع هنوز مادر حسن زنده بود و از محل دفن فرزندش اطلاعی نداشت که هیچ، حق سوگواری هم برای او نداشت.
 
 
حالا خبر می‌دهند رفسنجانی در خاطراتش گفته است که پدر حسن جهان‌آرا از من خواست برای آزادی فرزندش کاری کنم و نتوانستم. نه رفسنجانی و نه خاتمی و نه روحانی و نه ... نه تنها وقتی حسن زنده بودند کاری نکردند بلکه بعد از قتل بیرحمانه‌اش حاضر نشدند محل دفن «حسن» و «حسن‌»‌ها را به مادرانشان نشان دهند. یادتان باشد هنوز محل دفن محمود آرمین که توسط برادرش محسن آرمین‌ نماینده «اصلاح‌طلب» مجلس شورای اسلامی شکنجه شد، معلوم نیست.
بعد از کاندیداتوری رئیسی جنایتکار در انتخابات ریاست جمهوری، همان‌هایی که افتخارشان این است که فرهنگ «ضد‌انقلاب» را ندارند، یاد «حسن» و «حسن‌» ها افتاده‌اند و دم از «آیت‌الله قتل‌عام» و ... می‌زنند. نباید اجازه دهیم از نام و خون جاودانه‌ها سوءاستفاده ارتجاعی و فرصت‌طلبانه کنند.
 
حسن و حسن‌ها در یاد و ضمیر مردم ایران زنده خواهند ماند و هرگاه که فرصتی دست دهد، گریبان جانیان را خواهند گرفت. علیرغم سانسور آن روز «اصلاح‌طلب»‌ها و ...، امروز فضای مجازی پر از نام  غرور انگیز «حسن» است و ظلمی که بر مادر رفت.  
چه خوب که دوباره «حسن» با همه‌ی مظلومیت‌اش زنده گشته و رودروی قاتلان ایستاده است. آری اگر خامنه‌ای با رئیسی‌ها و پورمحمدی‌ها و نیری‌ها و ری‌شهری‌ها و رازینی‌ها و فلاحیان‌ها و لشکری از قاتلان به میدان می‌آید ما نیز با هزاران جاودانه به آوردگاه می‌آییم. آینده نشان خواهد داد پیروز این میدان کیست؟ 
 
«حسن»‌و «حسن»‌ها و همه‌ی قربانیان نقض حقوق بشر در ایران نیاز به مرثیه‌خوان، آن هم در میان جانیان ندارند، آن‌چه نیاز آن‌ها و جامعه‌ی ماست، اجرای عدالت است. 
 
 
«محمد نبودی ببینی»، برادرت را کشتند! 
 
بعید می‌دانم کسی در دهه‌‌ی ۶۰ در ایران زندگی کرده باشد و «نوحه محمد نبودی ببینی» (۱) کویتی‌پور را نشنیده باشد و خاطره‌ای غم‌انگیز و تلخ از آن نداشته باشد. این نوحه که به یاد محمد جهان‌آرا فرمانده سپاه پاسداران خرمشهر (۲) خوانده شده بود هر سال در سالگرد آزادی خرمشهر جان تازه‌ای می‌گرفت و ابزاری می‌شد که با آن خمینی، نیروی برآمده از انقلاب ضد‌سلطنتی را در تنور جنگ ضد‌ملی و میهنی می‌ریخت تا پایه‌های سرکوب و غارت منابع ملی را تحکیم بخشد و چند صباحی بر عمر حکومتش بیافزاید. در آن روزها نوحه و عزا وسیله‌ی کارایی بود برای حاکم کردن نظام جهل و تاریکی. هم نوحه و هم نظام ولایت فقیه از یک نقطه برمی‌خاستند، از رنج و عذاب و اندوه مردم. و یک فرهنگ را اشاعه می‌دادند، فرهنگ مرگ و نیستی و با یک چیز دشمن بودند، شادی و نشاط مردم.  
 
برای مایی که زندان بودیم، رنج شنیدن این نوحه و دیگر‌ نوحه‌های رژیم که آن‌ روزها بازارشان به شدت داغ بود مثل خیلی‌ مصیبت‌های دیگر دو چندان بود. این نوحه و دیگر نوحه‌های مرسوم رژیم فقط در سالگرد آزادی خرمشهر و روزهایی که عملیات جنگی در جبهه‌ها جریان داشت طنین‌انداز نبود بلکه روزانه و گاه بطور مداوم سوهان روح و اندیشه‌ی زندانی بود.
ما هم مصیبت جنگ و ویرانی را داشتیم و هم آوار شکنجه و اعدام و شقاوت و بیرحمی را. و این نوحه مثل دیگر نوحه‌های جنگ، ما را به هر دو بخش این تراژدی سنجاق می‌کرد؛ هم بشارت تداوم جنگ و ویرانی را می‌داد و هم بوی شکنجه و آزار و اذیت روحی و جسمی را داشت.
 
این نوحه، برای زندانی در بند، یادآور حسینیه اوین و راهروهای بازجویی، شکنجه گاه‌‌ها، شعبه‌های دادستانی بود و پیش‌درآمد و «موزیک متن» مراسم شکنجه‌ی‌ جسمی و روحی(۳).
یادآور روزهای سیاه قزل‌حصار و سلول‌‌های تنگ و تاریک و «قبرهای» (۴) مخوف آن؛
یادآور سلول‌های سرد و توأم با تنهایی گوهردشت.
 
روزگار ما به همین منوال گذشت تا سال ۶۷ و قتل‌عام زندانیان سیاسی به فرمان خمینی. آنوقت بود که همه چیز در نگاهم تغییر کرد؛ حتی نوحه‌ی «محمد نبودی ببینی».
این بار نوحه برایم بار عاطفی هم پیدا کرد! با آن که خاطرات دردآوری از آن داشتم یک جوری مرا به قتل‌عام شدگان نیز پیوند می‌داد.
از آن وقت به بعد هر وقت که این نوحه را می‌شنوم بی‌اختیار به یاد حسن جهان آرا‌، (۵) برادر کوچکتر محمد جهان آرا سوژه‌ی اصلی این نوحه می‌افتم که پس از تحمل هفت سال زندان، در تابستان ۶۷ ، «سر دار» از او «گشت بلند».
از چهره‌ی آرام و متین حسن به چهره‌ی صدها دوست و همراهی می‌رسم که سال‌های سال در کنارشان زیسته بودم.
در طول این سال‌ها هربار که نوحه را می‌شنیدم با خودم می‌گفتم حالا چه کسی برای مظلومیت حسن جهان ‌آرا و دیگر بچه‌ها که به فرمان «امام ِ عادلِ» محمد جهان آرا و به دست «یاران» او مظلومانه قتل‌عام شدند خواهد ‌خواند؟
 
روزها گذشت تا آهنگ زیبای «محمد نبودی ببینی» اثر گروه «کافران بی‌نام» (۶) که به نوعی بازسازی نوحه‌ی معروف «محمد نبودی ببینی» است دوباره مرا به گذشته پیوند داد. احساس کردم آن‌چه را که مایل بودم بگویم این آهنگ زیبای رپ با طعنه و طنز از زبان لاک‌پشتی سبز بخوبی بیان می‌کند و حاصل ۳۰ سال حکومت نظام ولایت فقیه را به چالش می‌گیرد.
 
ممد نبودی ببینی اینجا آبادیه و
مثل ما بچشی طعم آزادی و
از زندگی نباشی تو ناراضی و
ممد رفتی بهشت ولی جات خالیه
نیستی ببینی شکم سیر چه حالیه
شام گوشت تازه و غذا مرغ و پلو
 صبحونه شیر و کره عسلی هست جلو
 
... همه متفکر و کسی معترض نیست
قانون برقراره و منحرف نیست
همه چی استاندارد و تعریف شده
 مردم بیمه و زیر و بر تعریف شده
...
 
 
در روزهای گذشته هربار که این آهنگ را ‌گوش می‌کردم با خودم می‌گفتم: چقدر جای «حسن» در این آهنگ خالی است. ای‌کاش گروه «کافران بی‌نام» (برادران اصلانی) از داستان حسن جهان آرا و مرگ مظلومانه‌اش خبر داشتند. چند روزی در این حال و هوا بودم که چیزی بنویسم و نکته‌‌ی اصلی‌ را که جایش در این رپ زیبا خالی است بگویم اما تعلل می‌کردم تا یکی از دوستانم که اتفاقاً او نیز چون من زندانی بود و از کشتار ۶۷ جسته و با حسن آشنا، تشویقم کرد که بنویسم.
 
ای کاش کسی پیدا می‌شد و محمد جهان آرا و دیگر پاسداران ولایت فقیه را خطاب قرار می‌داد و می‌گفت:‌
 
«محمد نبودی ببینی»، خمینی چگونه بعد از شکست در جنگ، انتقامش را از زندانیان بی‌دفاع که یکی از آن‌ها برادرت بود گرفت.  
«محمد نبودی ببینی» برادرت را بعد از تحمل ۷ سال زندان و شکنجه و رنج، چگونه مظلومانه به دار کشیدند. «محمد نبودی ببینی» مادرت هر بار چگونه با هزار مصیبت و درد و اندوه به عشق دیدار عزیز دلبندش، این راه دور را می‌پیمود و از دیدن چهره‌ی رنجور حسن ملالتش دوچندان می‌شد.
«محمد نبودی ببینی» بعد از هفت سال آوارگی و دربدری پشت در زندان‌ها، چگونه امید مادرت را ناامید کردند و به جای جگر‌گوشه‌اش یک کیسه کهنه و مندرس تحویل او دادند و با تندی و عتاب او را راندند.
«محمد نبودی ببینی»، «صدام یزید کافر» بالاخره باقیمانده جنازه‌های دوستان و رفقای تو رو تحویل مادرانشان داد، اما «امام عادل » تو و جانشین برحق‌اش، حتی محل دفن حسن را هم به مادرت خبر ندادند. پیرزن با همه‌ی ضجه‌ و ناله‌ای که کرد ندانست کدام خاک سرد و سیاه عزیزش را در خود پنهان کرده است. «محمد نبودی ببینی» مادرت در عزای حسن اجازه سوگواری هم نداشت.
«امام» تو که گریه و زاری را به رایگان می‌بخشید، آن را از مادرت دریغ کرد. «محمد نبودی ببینی» مادرت به بهانه‌ی تو که «عزیز» نظام جهل و جور هستی برای حسن هم می‌گریست.
«محمد» شاید می‌بودی و خودت طناب دار را به گردن «حسن» که چیزی جز مهر مردم به دل نداشت می‌انداختی و آخرین لگد را خودت به سینه‌ی او می‌زدی (۷) تا بلکه «حورالعین» را در آغوش کشی.
«محمد» چه خوب که نبودی تا این جنایت را مرتکب شوی.  
 
«محمد» توصیف فاجعه بیش از آن است که در چند سطر بگنجد.    
 
 
ایرج مصداقی ۱۳ خرداد ۱۳۸۹
 
 
 
پانویس:
 
۱- نوحه «محمد نبودی ببینی» اثر غلام کویتی‌پور است که در سال ۶۱ خوانده شد.
 
 
اصل نوحه را علاقمندان موسیقی بوشهر با صدای جهانبخش کردی زاده (بخشو) شنیده‌اند. این نوحه در واقع روی ملودی نوحه معروف بوشهری بازخوانی شده بود. نوحه‌ی اصلی در آدر زیر است.
 
 
برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به آدرس زیر رجوع کنید.
 
http://samani.blogpars.com/?blogname=samani&post=31
 
۲- محمد جهان‌آرا در سقوط مشکوک هواپیمای سی ۱۳۰ حامل فرماندهان ارتش، همراه با موسی نامجو، ولی‌الله فلاحی، جواد فکوری، یوسف کلاهدوز و ... در ۶ مهرماه ۱۳۶۰ کشته شد.
 
۳- بازجویان برای تمدد اعصاب! و روحیه گرفتن برای اعمال شکنجه‌ی بیشتر و تشدید فشار روی زندانی، خیلی اوقات همراه با صدای نوحه و سینه‌زنی به شکنجه زندانیان مشغول می‌شدند و همراه با ریتم سینه‌زنی ضربات کابل را فرود می آوردند. در «قبرهای» قزلحصار که یکی از مخوف‌ترین شکنجه‌گاه‌های رژیم بود هم صدای نوحه و تلاوت قرآن یکی از ابزارهای فشار روی روح و روان زندانی بود.
 
۴- قبر- در سال‌های ۶۲ و ۶۳ به محلی در زندان قزلحصار اطلاق می‌شد که در آن زندانی را مجبور می‌کردند با چشم‌بند در جعبه‌ای برای ماه‌ها بنشیند و شکنجه‌های جسمی و روحی گوناگونی را متحمل شود. شرح آن را در کتاب «دوزخ روی زمین» و جلد دوم «نه زیستن، نه مرگ» داده‌ام.
 
۵- حسن جهان آرا در ارتباط با مجاهدین دستگیر و به ۱۵ سال حبس محکوم شد. خبر اعدام او در ضمیمه‌ی شماره‌ی   ۲۶۱  نشریه‌ی مجاهد، سازمان مجاهدین خلق ایران، به تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۶۴ به چاپ  رسید که صحیح نبود، وی آن موقع زنده ماند تا در کشتار ۶۷ جاودانه شود.
 
۶- آرمان و آزاد اصلانی این نوحه را تبدیل به آهنگ زیبای محمد نبودی بببینی کردند که در آدرس زیر می‌توانید گوش کنید.
http://www.pezhvakeiran.com/page1Video1.php?id=602
 
۷- در جریان کشتار ۶۷ در زندان گوهردشت در میانه‌های راه وقتی که موضوع قتل‌عام از پرده بیرون افتاد و دیگر پاسداران نیازی به نقش بازی کردن نداشتند، زندانیان را به صراحت تهدید می‌کردند که لگد آخر را خودشان به سینه‌ آن‌ها خواهند زد. در جریان این کشتار در زندان گوهردشت در حالی که زندانیان را روی چهارپایه و صندلی قرار داده و طناب دار را به گردنشان انداخته بودند پاسداران با زدن لگد به شکمشان، آن‌ها را از روی چهارپایه به پایین پرت کرده و موجبات خفه شدن‌شان را فراهم می‌کردند.
 
شش سال پیش وقتی «مادر جهان آرا» درگذشت، مقاله‌ی «به یاد مادر جهان‌آرا و جاودانه‌اش «حسن» را نوشتم و با انتشار عکس‌های مادر، تنهایی و غربت‌اش را متذکر شدم، اما حضرات باز هم به روی مبارک‌شان نیاوردند. آن روز نوشتم که جانیان می‌خواهند جامعه را دچار «آلزایمر» کنند اما کور خوانده‌اند. طلیعه‌ی آن را امروز می‌بینیم. 
http://www.irajmesdaghi.com/page1.php?id=419
ایر ج  مصداقی 
 
۳ خرداد ۱۳۹۶ 
 
 
به یاد مادر جهان‌آرا و جاودانه‌اش «حسن» 
 
در روزهایی که بیست و سومین سالگرد قتل‌عام زندانیان سیاسی در تابستان ۶۷ را پشت سر می‌گذاریم رسانه‌های جمهوری اسلامی خبر از درگذشت «ساره امام زاده» مادر سید محمد، سید‌علی و سید محسن جهان آرا در بیمارستان خاتم‌الانبیاء می‌دهند.
 بدون آن که اشاره‌ای به فرزند برومندش سید حسن کنند که در تابستان ۶۷ در بند یک زندان اوین جاودانه شد.
خبرگزاری مهر وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی که گردانندگان آن مدعی هستند: «عزم  کرده اند تا تمامي شؤون حيات اسلامي، انساني و اجتماعي را در پرتو "فرهنگ" که جان  جان است، و "مهر" که ترجمان  "رحمه للعالمين" است، معنا نمايند»
با سانسور نام  سیدحسن جهان آرا جگرگوشه‌ی «مادر» که به جانش دوست می‌داشت و در سال ۶۷ به دار شقاوت پیشه‌گان کشیده شد نشان می‌دهند که «مهر» و «رحمه‌للعالمین» در قاموس آن‌ها چه معنایی دارد.
خبرگزاری نظام به روی خودش نمی‌آورد که چگونه امید مادر پس از تحمل ۷ سال در به دری پشت در زندان‌ها در تابستان ۶۷ پر پر شد.
در خردادماه سال گذشته در مقاله‌ی «محمد نبودی ببینی» به گوشه‌ای از مصیبت‌های مادر اشاره کردم.
عاقبت مادر ذره ذره خاموش شد. او می‌دید «صدام یزید کافر» بالاخره باقیمانده‌ی جنازه‌های فرزندانش یا که دوستان فرزندانش را حتا شده در کیسه‌ای کرده و به مادرانشان تحویل می‌داد اما «امام راحل» نه تنها جنازه‌ی فرزندش را از او دریغ کرد بلکه محل دفن‌اش را نیز به او اطلاع نداد و این مصیبت تا ۲۳ بعد نیز ادامه یافت و پیرزن تا دم مرگ نمی‌دانست کدام خاک سرد و سیاه عزیزش را در خود پنهان کرده است.
او وقتی که هنوز «آلزایمر» نگرفته بود وقتی از مهر و عطوفت «امام راحل» می‌شنید، وقتی از رنج و مصیبت هفت ساله‌ی «امام موسی کاظم» در زندان «هارون‌الرشید» می‌شنید به خاطر می‌آورد که در طول هفت سال زندان فرزندش حسن در حالی که «دوران طلایی امام» جریان داشت اجازه ندادند یک بار هم که شده او را در آغوش کشد و آرام بگیرد.
فقط حسن را از او نگرفتند امامی که به رایگان گریه می‌بخشید سوگواری بر حسن را نیز از او دریغ کرد. مادر محبور بود به بهانه‌ی دیگر فرزندانش که «عزیز» نظام بودند برای حسن هم بگرید. در کدام تراژدی چنین صحنه‌‌هایی را می‌توان یافت؟ مادر اجازه نیافت عکس فرزندی را که هفت سال پا به پای او زندان های نظام را تجربه کرد بر دیوار اتاقش آویزان کند.
مادر سال‌های آخر عمر دچار بیماری آلزایمر شد اما مگر می‌شد تلخی شرنگی را که به جانش ریختند فراموش کند.  
یادم نمی‌رود چهار سال پیش که مادر «دولت» را دیدم او نیز دچار آلزایمر شدید شده بود. جگرگوشه‌اش «حمزه شلالوند» پس از تحمل هفت سال زندان در تابستان ۶۷ جاودانه شد. «مادر دولت» تقریباً جز نام «حمزه» چیزی از گذشته به خاطر نمی‌آورد. وقتی که دانست با حمزه‌ بوده‌ام و از آن روزها برایش گفتم، شگفتا که آهسته آهسته و بریده بریده از رنجی که کشیده بود برایم گفت و اشک در چشمانش نشست و بعد به «لری» برایم خواند: «تو که دستم رو گرفتی چرا دردم رو نفهمیدی»؟
مادر «دولت» پیش‌تر پیکر تیرباران شده‌ی دختر همسایه را شسته بود، اما خود نه تنها پیکر فرزندش را ندید بلکه محل دفن «حمزه» را نیز از او دریغ کردند.
مادر «دولت» هفت سال تمام در سرما و گرما از اندیمشک برای دیدار فرزندش به اوین و گوهردشت و قزلحصار آمد و هنوز دیده بر در دارد.
جانیان کور خوانده‌اند «مادر ساره»، «مادر دولت» و همه‌ی مادران رنج‌کشیده‌مان ممکن است دچار آلزایمر شوند اما آن‌چه بر سرشان رفت را فراموش نخواهند کرد. از آن بالاتر جانیان این آرزو را به گور خواهند برد که نسلی را دچار «آلزایمر» کنند.
ایرج مصداقی  ۲۰ شهریور ۱۳۹۰




عملیات ارتش مصر علیه 'اردوگاه‌های جهادی' به تلافی کشتار قبطی‌ها

عملیات ارتش مصر علیه 'اردوگاه‌های جهادی' به تلافی کشتار قبطی‌ها


تشییع جنازه بعضی از قربانیان حمله جمعهحق نشر عکسEPA
Image captionتشییع جنازه بعضی از قربانیان حمله جمعه
نیروهای مصری در واکنش به حمله روز جمعه به زائران قبطی که ۲۸ کشته به جا گذاشت به "اردوگاه های آموزشی تروریست های جهادی" حمله کرده اند.
مردان مسلح روز جمعه با حمله به مینی بوس زائران در نزدیکی شهر منیا حداقل ۲۸ نفر را کشتند و ۲۵ دیگر را زخمی کردند.
عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور مصر گفت که "برای حمله به اردوگاه های تروریست ها هر جا که باشد درنگ نخواهد کرد."
بعضی گزارش ها حاکیست که هلیکوپترهای ارتش مصر پایگاه های داعش را در شهر درنه لیبی هدف قرار داده اند.
عبدالفتاح سیسی جمعه شب در یک سخنرانی تلویزیونی گفت کشورهایی که از تروریسم حمایت می کنند باید مجازات شوند و از دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا کمک خواست.
هرچند هنوز هیچ گروهی مسئولیت این حمله را به عهده نگرفته اما گروه موسوم به "دولت اسلامی" (داعش) قبلا چندین بار قبطی های مصر را هدف گرفته است.
آقای سیسی گفت ظرف یک سال اخیر دست کم هزار خودرو شاسی بلند متعلق به گروههای تروریستی هنگام عبور از مرز لیبی به سوی مصر هدف ارتش مصر قرار گرفته و منهدم شده که سیصد مورد آن مربوط به سه ماه اخیر بوده است.
به نظر می رسد اظهارات آقای سیسی پاسخ به منتقدانی باشد که می گویند با وجود حملات پی در پی به مسیحیان، دولت مصر تلاش کافی برای حمایت از مسیحیان نمی کند.
اتوبوس زائران به مقصد صومعه صموئل قدیس در حرکت بودحق نشر عکسEPA
Image captionاتوبوس زائران به مقصد صومعه صموئل قدیس در حرکت بود
آقای سیسی گفت که ارتش مصر در لیبی برای جلوگیری از نفوذ تروریست ها به خاک مصر مبارزه می کند و امروز هم به ارتش دستور حمله به پایگاه های این گروه ها را داده است.
دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا هم در بیانیه ای نوشت: "تروریست ها با تمدن سر جنگ دارند و همه ما که برای زندگی ارزش قائلیم باید با این شرارت روبرو شویم و آن را شکست دهیم."
او گفت که این حمله "عزم ما را برای متحد کردن ملل برای هدف به حق درهم کوبیدن سازمان های شرور تروریستی ... راسخ می کند."
در این بیانیه همچنین آمده است: "آمریکا باید برای دوستان، و متحدان و شرکایش روشن کند که جوامع ارزشمند و تاریخی مسیحی در خاورمیانه باید مورد محافظت قرار گیرند. ریختن خون مسیحیان باید پایان یابد و همه کسانی که به کشتار آنها یاری می رسانند باید مجازات شوند."
رئیس جمهور آمریکا گفت که آمریکا در کنار آقای سیسی و همه مصری ها می ایستد.
حمله به زائران
قربانیان حمله زائرانی بودند که به بازدید از دیر صموئیل قدیس در بیرون شهر منیا در مرکز مصر می رفتند.
به گفته شاهدان عینی مینی بوس حامل آنها در نزدیکی یک ایستگاه پلیس متوقف شد و حدود ۱۰ مرد مسلح که لباس های نظامی داشتند مسافران را به رگبار بستند و بعد از صحنه گریختند.
بسیاری از قبطی های مصر شکایت می کنند که مقام ها برای حفاظت از آنها به اندازه کافی تلاش نمی کنندحق نشر عکسREUTERS
Image captionبسیاری از قبطی های مصر شکایت می کنند که مقام ها برای حفاظت از آنها به اندازه کافی تلاش نمی کنند
نیویورک تایمز به نقل از اسقف اعظم منیا گزارش می دهد که بسیاری از قربانیان از فاصله نزدیک هدف اصابت گلوله قرار گرفتند.
او گفت که کودکان هم در میان کشته ها هستند و افزود که یک وانت در صومعه که حامل کارگران بود هم هدف قرار گرفت.
قبطی ها ۱۰ درصد جمعیت ۹۲ میلیون نفری مصر را تشکیل می دهند.
روز ۹ ماه آوریل دو بمبگذاری انتحاری در کلیساهایی در اسکندریه و طنطا باعث مرگ ۴۶ نفر شد.
آقای سیسی در واکنش به آن حملات سه ماه وضعیت اضطراری اعلام کرده بود تا با پیکارجویانی که عمدتا در شمال شبه جزیره سینا مستقر هستند مبارزه کند.
اما قبطی های مصر شکایت می کنند که مقام ها برای حفاظت از آنها به اندازه کافی تلاش نمی کنند

سرمایه در قرن بیست و یکم

آن چه مي خوانيد متن كامل مصاحبه دكتر ناصر زرافشان با مجله وقايع اتفاقيه درباره كتاب “سرمايه در سده بيست و يكم” است كه به مناسبت اول ماه مه انجام شده است. از آن جايي كه بخش هايي از اين مصاحبه در نشريه ياد شده چاپ نشده است، متن کامل آن در اختیار صاحب نظران، علاقه مندان و منتقدان قرار می گیرد.


  1. به چه دلیل کتاب سرمایه در قرن بیست و یکم را باید خواند؟
ج- به دو دلیل عمده باید این کتاب را خواند. برای بیان این دو دلیل باید توضیح کوتاهی دربارۀ خود کتاب بدهم. این کتاب در یک نگاه کلی دربرگیرندۀ دو قسمت است: قسمت اول (شامل بخش های اول، دوم و سوم) به بررسی سرمایه و درآمد و سیر تحول و سمت گیری تحول آنها طی دو سدۀ گذشته و ساختار نابرابری و تحول آن طی این مدت می پردازد و در قسمت دوم (بخش چهارم کتاب) که بر بحث ها و یافته های قسمت اول مبتنی است، مؤلف پیشنهاد و راه حل خود را که حول محور تنظیم سرمایه در سدۀ بیست و یکم متمرکز است ارائه می کند. قسمت اول کتاب به نظر من به این دلیل باید خوانده شود که در این قسمت یکی از مستندترین، تفصیلی ترین و به روزترین تابلوها را از اقتصاد امروز جوامع سرمایه داری به دست می دهد و به نظر من هر پژوهشگر اقتصادی یا هر فرد علاقمند به مسائل اقتصادی باید آن را به خاطر اطلاعات، آمارها، ارقام و مستندات ارزشمندی که بدست می دهد بخواند و قسمت دوم به این دلیل باید خوانده شود که نسخۀ پیشنهادی مؤلف است و باید نقد شود و اعتبار، کارائی و امکان یا عدم امکان عملی آن بررسی شود و محک بخورد.
  1. در دورانی به سر می بریم که جهان سرشار از نابرابری ها و تبعیضات حیرت انگیز است. موضوعی که حتی به لحاظ آیندۀ اقتصادی جهان موجب نگرانی نهادی چون صندوق بین المللی پول نیز شده است. پیکتی چه توضیحاتی در مورد علت این انباشت عجیب سرمایه و تشدید اختلاف طبقاتی دارد و آیا توضیحاتکتاب قابل قبول هستند؟
ج- این پرسش شامل دو بخش اساسی و حساس است و برای پاسخگویی به آنها ناگزیرم ابتدا به صورت بسیار کلی و فشرده توضیح دهم که پیکتی در این کتاب چه تجلیلی از وضع کنونی اقتصاد جهان دارد و در نهایت راه حل او برای مسئله «نابرابری» که آن را دشواری عمدۀ این نظام می داند، چیست. او در این کتاب:
اولاً- با استناد به اسناد و مدارک، آمارها و ارقام مربوط به واقعیت های جاری نشان می دهد که طی چند دهۀ گذشته در نتیجۀ اجرای سیاست های نولیبرالی، نابرابری توزیع ثروت ها در سطح جهانی به بالاترین رکورد تاریخی خود، یعنی به سطح نابرابری هایی رسیده است که در سالهای 1914-1900 داشته است و احتمال برگذشتن از این سطح هم در سدۀ جاری وجود دارد (به عنوان مثال به نتیجه گیری او در صفحۀ 698 متن اصلی فرانسه و صفحۀ 438 ترجمۀ انگلیسی کتاب توجه کنید)
ثانیاً- در بیان ساز و کار واگرائی ثروت و چگونگی این تشدید خارق العادۀ فواصل طبقاتی (نه چرائی آن) می گوید نیروی اصلی که تراکم بیش از حد و اندازۀ ثروت ها را توضیح می دهد نابرابری بنیادی r > gاست، یعنی نرخ بازده سرمایه به حدی چشمگیر و به طور پیوسته بالاتر از نرخ رشد عمومی اقتصاد است و در نتیجه، ثروتی که از گذشته روی هم انباشته شده است با سرعتی خیلی بیشتر از رشد عمومی اقتصادی تبدیل به سرمایه می شود (بخش دوم کتاب زیر عنوان «ساختار نابرابری» و به ویژه فصل دهم آن «نابرابری در مالکیت سرمایه» و مبحث ساز و کار واگرائی ثروت، بازده سرمایه در برابر رشد، در گذر تاریخ)
ثالثاً- در مقام ارائۀ راه حل در بخش چهارم کتاب، یعنی فصول دوازدهم تا شانزدهم آن، به عنوان راه مقابله با این معضل، وضع یک مالیات تصاعدی جهانی بر درآمد و سرمایه و تقویت دولت اجتماعی به وسیلۀ عواید این مالیات را پیشنهاد می کند: «باید یک جدول مالیاتی به وجود آورد که به همۀ ثروت ها در سراسر جهان قابل اعمال باشد و آنگاه درآمدهای حاصل از آن را به طور هماهنگ بین کشورها تقسیم کرد و به امور گوناگون تخصیص داد» (ص 836 متن اصلی فرانسه و صفحۀ 515 ترجمۀ انگلیسی کتاب). با این توضیح مقدماتی اکنون سعی می کنم پاسخ پرسش شما را بدهم.
    جنبۀ بسیار ارزشمند کار پیکتی بررسی تفصیلی و مستندِ سیر تحول نابرابری طی دو سدۀ گذشته و عوامل دخیل در این تغییر و تحول و ترسیم تابلوی وضع فعلی اقتصاد جهان به کمک انبوهی از اطلاعات، آمارها و اسناد غیر قابل انکار است که به نظر من مطالعۀ آن برای هر پژوهشگر اقتصادی و هر کس که به مسائل اقتصادی علاقمند باشد، ضروری است، و به شکلی مستند نشان می دهد که نابرابری طی چند دهۀ گذشته به بالاترین سطوح تاریخی خود یعنی به سطوحی برگشته که در سالهای 1900 تا 1914 (پیش از آغاز جنگ جهانی اول) پیدا کرده بود و آن را علت بروز شوک های بزرگی می دانند که در سدۀ بیستم به سرمایه وارد شد و واکنش در برابر آن ایجاد دولت رفاه و نظام اقتصادی تنظیم شدۀ پس از جنگ بود. اما در بخش آخر که بر اساس بررسی های انجام شده در مقام ارائۀ راه حل بر می آید، راه حل او، ریشه ای و درون سیستمی نیست و در قالب مداخله ای مطرح می شود که باید از بیرون نظام اقتصادی و به وسیلۀ اقتدار سیاسی اعمال شود که غیر عملی است و از لحاظ ماهیت هم شکل یک مسکن موقت را پیدا می کند.
وقتی عملکرد طبیعی نظامی خود نابرابری ایجاد و به مرور زمان این نابرابری را تشدید می کند، منطقاً راه از میان بردن این نابرابری این است که سرچشمۀ این نابرابری ها در خود آن نظام یا انجام تغییرات لازم از میان برود. اما راه حل پیکتی که خود آن را «خیالی اما سودمند» توصیف می کند، راه حلی بیرون از خود سیستم و غیر طبیعی است که باید با دخالت دولت ها – یا نوعی قدرت سیاسی فراملی دیگر که پیکتی توضیحی دربارۀ آن نمی دهد – صورت گیرد. به عبارت دیگر اقدامی از نوع تغییر در نظام صورت نمی گیرد که دیگر نابرابری را تولید و بازتولید نکند، بلکه نظام اقتصادی کماکان به تولید و تشدید نابرابری ادامه می دهد، اما آن قدرت سیاسی و انسانی نامشخص، با دریافت این مالیات تصاعدی مانع رسیدن نابرابری به سطوحی می شود که فاجعه آفرین باشد. به این ترتیب برای از میان بردن پدیده ای که نتیجۀ عملکرد ذاتی و طبیعی یک نظام اقتصادی است، او پیشنهادی را برای از میان بردن آثار آن پدیده نه خود آن پدیده مطرح می کند و به سخن دیگر، به جای علت به سراغ معلول می رود. او طی همین بخش در جایی هم بهعنوان راه حل دیون دولتی موضوع دریافت مالیات استثنایی و موردی بر سرمایۀ خصوصی را که تنها یک بار دریافت می شود مورد بحث قرار می دهد و در بخش چهارم کتاب هم سرانجام به عنوان راه حل نهایی خود، برقراری یک مالیات جهانی تصاعدی بر سرمایه و درآمد را برای تقویت دولت اجتماعی با عواید حاصل از این مالیات مطرح می سازد. این پیشنهاد از یک سو یک راه حل بیرونی است و ناظر بر خود نظام اقتصادی مورد بحث نیست و از سوی دیگر همانگونه که خود اذعان دارد خیالی و غیر عملی است.
  1. چرا این راه حل را غیر عملی می دانید؟
ج- مالیات یک پرداخت داوطلبانه نیست، بلکه همیشه از سوی قدرت حاکم تحمیل و ستانده شده است. هر مالیاتی از سوی یک مرجع عمومی قدرت – دولت یا هر نوع حاکمیت سیاسی دیگر – مقرر و به وسیلۀ همان قدرت عمومی وصول می شود. با این مقدمه، پرسش این است که کجا است آن مرجع یا قدرت سیاسی فراملی که بتواند در سطح جهان نرخ های مختلف این مالیات را که باید به طور تصاعدی افزایش یابد مقرر دارد و از آن مهم تر، چنین مالیاتی را از کلان ترین ثروت های موجود جهان وصول کند؟ سال های سال اتحادیۀ اروپا با همۀ ادعا و اعتبار خود حریف دو دولت مینیاتوری لوگزامبورگ و سوئیس نشد که آنها را وادار کند حساب های بانکی سرمایه دارانی را که از کشورهای عضو این اتحادیه به قصد فرار از مالیات به این پناهگاه ها می گریختند، بنا به مقررات اتحادیه، با بقیۀ کشورهای عضو در میان گذارند و طی همین چند دهۀ گذشته در بیشتر کشورهای ثروتمند سرمایه داری دولت های نولیبرال و اقتصاددانان و دانشگاه هائی که خود کارگزار سرمایه های کلان مالی هستند، در تعارض با تمامی تاریخ اندیشه و عرف اقتصادی، این نغمۀ ارتجاعی و وقیحانه را ساز کرده اند که چون ثروتمندان و سرمایه داران سبب ساز توسعه و ایجاد اشتغال در جامعه هستند، باید به عنوان پاداش و برای تشویق آنها، از آنان کمتر از مردم عادی مالیات گرفت و به نوعی، مالیات تنازلی را تبلیغ می کنند! طی همین انتخابات اخیر ریاست جمهوری امریکا، یکی از شعارهای محوری دونالد ترامپ کاهش نرخ مالیات   شرکت های بزرگ از 35% به حد 15% بوده است. در چنین شرایطی امکانات عملی اجرای پیشنهاد آقای پیکتی، بدون این که ساختار سیاسی جامعۀ سرمایه داری کنونی تغییر کند، چقدر است؟
  1. اما پیکتی را منتقد جدیاقتصاد نولیبرال حاکم می دانند.به نظر شما چرا بررسی او سرانجام به چنین راه حلی می رسد که آن را غیر اساسی و ناکارآمد می دانید؟
ج- پیکتی چگونه رشد نابرابری و مسیر تغییراتی را که طی دو سدۀ اخیر طی کرده به کمک اسناد و ارقام دنبال می کند بدون این که به علل و منشاء این تغییرات بپردازد، تغییراتی را که روی داده است توصیف اما کمتر آنها را تحلیل می کند. او شرایط کنونی نظام اقتصادی جهان و بلایی را که سیاست های اقتصادی نولیبرال و بازگشت به سرمایه داری تمام عیار قرن نوزدهمی بر سر آن آورده است خوب می شناسد و آن را به تفصیل و با جزئیات تشریح می کند، زیرا در این مرحله بیشتر با واقعیات عینی و تجربی سر و کار دارد. اما در مرحلۀ بعد در مقام یافتن راه حل برای بحران کنونی، به دلیل ضعف دستگاه فکری و تحلیلی او که مبتنی بر مفروضات سرمایه داری است در می ماند، به ریشه موضوع برخورد نمی کند و با سرگردانی و با پیشنهادهای دو پهلو یکی به نعل و یکی به میخ می زند، زیرا قادر به موشکافی و شناخت ریشه ای سرچشمه های نابرابری نیست. برای این که شما بتوانید با پدیده ای مثل «نابرابری» مبارزه کنید، لازم است ابتدا ریشه و ماهیت این پدیده را درست بشناسید. به نظر من مشکل اصلی پیکتی در این زمینه، عدم توجه یا عدم آشنایی درست او با «نظریۀ ارزش» است. این موضوع نیاز به توضیح دارد:
   اقتصاد سرمایه داری حرکت خود را از این فرض عامیانه آغاز می کند که چون وجود سرمایه ( وسایل تولید و نقدینۀ مورد نیاز برای شروع یک فعالیت تولیدی) به منظور جریان یافتن روند تولید ضروری است، صاحب این سرمایه بدون این که خود کار کند هم، باید از ثروتی که در جریان تولید ایجاد می شود سهمی بردارد. بنا به این فرض، او این سهم را فقط بابت سرمایۀ خود تصاحب می کند. سرمایه داری این حکم را، پیشاپیش، بی آن که آن را تحلیل و درستی یا نادرستی آن را احراز کند، مبنای حرکت خود قرار می دهد؛ و چون روند تولید سرمایه داری به طور ذاتی در جهت انباشت سرمایه حرکت می کند و به عبارت دیگر ذاتاً زاینده و فزایندۀ نابرابری است، این سرمایه هر روز بیشتر می شود و صاحب سرمایه آنچه را که به عنوان سهم خود از تولید تصاحب کرده است، دائماً به حجم قبلی سرمایۀ خود می افزاید و به این ترتیب است که امروز واقعیات جاری و داده های عینی و تجربی نشان می دهد که در جوامع کنونی، سرمایه عملاً بخش بزرگتر درآمد ملی را تصاحب می کند. اما باید باز هم عقب تر رفت و روشن کرد که این سرمایه، این وسایل تولید و نقدینه خود چیست، منشاء آن چه بوده، در ابتدا چگونه به وجود آمده و دارندگان آن چگونه آن را به دست آورده اند و چرا فقط اقلیت خاصی مالک آن هستند. تا زمانی که برای این پرسش ها پاسخ روشنی نداشته باشیم، نمی توان به این سوال کلیدی و اساسی پاسخ داد که آیا برای تصاحب بخش اعظم درآمد ملی از سوی صاحبان سرمایه در جریان توزیع، توجیهی وجود دارد یا نه؟
در آغاز، یعنی در نقطۀ صفر تولید، انسان در برابر طبیعت قرار داشته، بدون این که هیچ گونه     سرمایه ای وجود داشته باشد. آنگاه انسان به یاری کار خویش و در جهت رفع نیازهای خود آغاز به مداخله در طبیعت کرده و با استفاده از موادی که از خود طبیعت بدست می آورده، محیط طبیعی   زندگی اش را در جهت آسایش بیشتر خود و تأمین نیازهای خود تغییر داده است. اما بدیهی است که او با دست خالی نمی توانسته است محیط طبیعی پیرامون خویش را تغییر دهد. حتی ابتدایی ترین انسان ها هم در این فعالیت از قطعه ای چوب یا سنگ و بعداً یک سنگ مشته، برای کندن زمین، بریدن و شکستن چیزها استفاده می کرده است. اما این نکته مهم است که افزار هایی که برای اِعمال نیروی انسان بر طبیعت، بین انسان و طبیعت به کار گرفته شده از آسمان فرو نیفتاده است و به هر حال انسان با موادی که از همین طبیعت گرفته و باکار خویش آنها را به شکل دلخواه درآورده، افزارهای خود را ساخته است و به کمک آنها این فعالیت تولیدی خویش را توسعه و تکامل بخشیده است. در نقطۀ آغاز این روند که نام آن را تولید گذارده اند، چیزی به نام سرمایه وجود ندارد و بدین گونه آن عنصر سومی که پس از طبیعت و انسان در جریان تولید پدید آمده – یعنی افزار و وسایل تولید- زایندۀ دو عنصر قبلی یعنی مواد طبیعی و کار انسانی است و سپس با تلفیق این سه عنصر در فعالیت تولیدی فراورده هایی هم حاصل می شده که انسان آنها را مصرف می کرده است. به ترتیبی که گفته شد منشاء و اساس همۀ وسایل و افزارهایی که در جریان این فعالیت انسانی واسطۀ اعمال نیروی کار انسان بر طبیعت قرار گرفته دو عنصر اولیه است: یکی مواد و مصالحی که از طبیعت اخذ شده و دیگری نیروی کار جسمی و فکری انسان که بر روی این مواد و مصالح صرف شده و آنها را تغییر داده و به شکل مورد نظر خود درآورده و در جهت افزایش سلطۀ خود بر محیط زندگی اش مورد استفاده قرار داده است. اولی یعنی مواد و مصالح طبیعی (زمین، رودها، کوه ها، جنگل ها، معادن و دیگر ثروت های روی زمین و زیر زمین) مواهب طبیعی و مشاع همگان است، یعنی از ابتدا در مالکیت هیچ گروه خاصی نبوده است تا ثروت های حاصل از این مواد و مصالح به آنان تعلق گیرد. از این رو کلیۀ ثروت های اقتصادی، از جمله آنها که در مراحل بعدی فعالیت تولیدی به عنوان سرمایه مورد استفاده قرار می گیرند، در مبدأ و منشاء خود با کار انسانی به وجود آمده و متعلق به کسانی است که با کار خود آنها را تولید کرده اند. نتیجه و خلاصۀ این بحث این که سرمایه هم مولود کار انسان است. هر شکلی از سرمایه اعم از زمین (اصلاح و بارور شده)، مستغلات، وسایل و افزارهای تولید تا نقدینه و طلا و … در اساس و منشاء آن محصول کار انسان – یعنی در واقع شکل تبلور و تجسد یافته کار انسانی – بر روی مواد طبیعی است که مالک خاص نداشته، اما در سازمان اجتماعی مشخصی از تولید و توزیع و در نتیجۀ عملکرد آن نظام مشخص تولید و توزیع که زیر تأثیر روابط قدرت قرار داشته است از سوی افراد معینی تصاحب و تملک شده است و آنگاه خود به عنوان وسیله ای برای تصاحب بخش هر روز بزرگتری از حاصل کار دیگران مورد استفاده قرار گرفته است. اما وقتی نظریه پردازان اقتصاد سرمایه داری می گویند چون وجود سرمایه برای جریان یافتن تولید ضروری است، صاحب این سرمایه هم، حتی بدون این که خود کار کند، باید سهمی از ثروتی را که با تولید ایجاد شده است بردارد، هیچ یک تا کنون توضیح نداده اند منشاء این سرمایه چیست و این سرمایه خود از کجا آمده است و به خصوص وقتی درآمد را به دو گونۀ درآمد حاصل از کار و درآمد حاصل از سرمایه تقسیم می کنند و درآمد حاصل از سرمایه را ذاتاً متفاوت با درآمد حاصل از کار و آن را از منشائی متفاوت با کار تلقی می کنند، توضیح نمی دهند این منشاء متفاوت چیست و کجا است؟
اکنون به ادامۀ بحث قبلی و مشخص خود برگردیم، پیکتی هم همین فرض عامیانۀ استثماری را می گیرد و بررسی خود را بر روی آن بنا می کند. بخشی از علت این غفلت هم این است که از دیدگاه روش بررسی، او سیر تحول عوامل اقتصادی مانند سرمایه، درآمد، نابرابری و … را به کمک سوابق موجود و آمار و ارقام بررسی می کند، اما به تحلیل ماهیت و منشاء این عوامل کاری ندارد، به سخن دیگر تغییراتی را که روی داده است توصیف می کند، اما آنها را تحلیل نمی کند او فقط چگونگی تشدید نابرابری را توضیح می دهد، نه علت و ریشۀ آن. به این ترتیب فرض اولیه او این است که یک درآمد حاصل از کار داریم و یک درآمد حاصل از سرمایه که این دو ماهیت و منشاء متفاوت با یکدیگر دارند و چون r>g است یعنی نرخ بازده سرمایه که معمولاً در محدودۀ 4 تا 5 درصد در سال است بسیار بالاتر از نرخ رشد عمومی اقتصاد جامعه است، نتیجه این است که ثروتی که در گذشته انباشته شده، خیلی سریع تر از رشد عمومی اقتصاد تبدیل به سرمایه می شود و این وضع، نابرابری را افزایش می دهد، (فصل ده کتاب) اما به این موضوع اساساً فکر نمی کند که منشاء و ماهیت خود این عاملی که این بازده 4 تا 5 درصد در سال را به وجود می آورد و موجب نابرابری می شود چیست؟
از طرف دیگر ارزش اقتصادی خود به خود به وجود نمی آید. پس لازم است همین بازده 4 تا 5 درصدی سرمایه در سال هم جایی در مجموعۀ اقتصادی تولید شود و عاملی آن را تولید کند. این جا، روند تولید و این ارزش اضافی 4 تا 5 درصد، حاصل کار کسانی است که آن را تولید می کنند، اما دریافت نمی کنند. در اینجا پیکتی با نظریۀ ارزش اضافی یک قدم فاصله دارد، اما به دلیل نارسایی مبانی تئوریک دستگاه تحلیل او، قادر به پیشروی بیشتر و برداشتن این یک قدم نیست. فرضیات نادرست، به نتیجه گیری های نادرست منجر می شود. این اساس نادرست مفروضات پیکتی، در سراسر کتاب او را با سردرگمی ها و مواضع دو پهلو رو به رو می کند، زیرا یافته های عینی حاصل از بررسی او، با مفروضات اقتصاد توجیه گر سرمایه داری در تناقض قرار می گیرد.
  1. این تناقض و سردرگمی ها که می گویید چگونه با نظریۀ ارزشکار ارتباط پیدا می کنند؟
ج- بگذارید نمونه های مشخصی را ارائه و بررسی کنیم. مثلاً او ضمن بحث دربارۀ «رانت» (بهره در معنای عام آن) در فصل یازدهم کتاب (صفحۀ 674 متن اصلی فرانسه و صفحات 423 و 424 ترجمۀ انگلیسی کتاب)، در مقام نتیجه گیری از بحث خود می نویسد:
    « مسئله ای که با کاربرد واژۀ «رانت» در این معنا مطرح می شود مسئلۀ بسیار ساده ای است: این واقعیت که سرمایه درآمدی عاید دارندۀ آن می کند که ما به پیروی از معنای اصلی و اولیۀ این واژه، در این کتاب از آن به عنوان «رانت سالانۀ تولید شده به وسیلۀ سرمایه» نام می بریم، مطلقاً هیچ ارتباطی به مسئلۀ رقابت ناقص یا وضعیت انحصار ندارد. همین که سرمایه نقش سودمندی را در روند تولید ایفا کند، طبیعی است که بازدهی بابت این نقش سودمند به آن پرداخت شود. همین که رشد آهسته تر شد، این تقریباً اجتناب ناپذیر است که این بازده سرمایه به میزان قابل توجهی بیشتر از نرخ رشد باشد و این چیزی است که به طور خود به خود به نابرابری های ثروت های موروثی که از گذشته روی هم انباشته شده است، اهمیتی بیش از حد و اندازه می بخشد. این تضاد منطقی را نمی توان با یک «دوز» اضافیِ رقابت حل کرد. رانت، حاصل ناقص بودن بازار نیست: بالعکس بیشتر نتیجۀ یک بازار سرمایۀ «خالص و کامل» به همان معنایی است که اقتصاددانان از این اصطلاح در نظر دارند؛ یعنی بازار سرمایه ای که در آن هر دارندۀ سرمایه ای، از جمله بی دست و پا ترین و ناتوان ترین وارث ها هم می توانند بالاترین و متنوع ترین بازده را از متنوع ترین سبد دارایی که می توان در اقتصاد ملی یا جهانی پیدا کرد، بدست آورند. یقیناً در این مفهوم، یعنی رانت یا درآمدی که به وسیلۀ سرمایه تولید می شود و صاحب آن سرمایه می تواند بدون کار کردن آن را بدست آورد، چیزی تعجب آور وجود دارد. در این مفهوم چیزی وجود دارد که توهین به عقل سلیم است و در واقع بسیاری از تمدن ها را به آشفتگی دچار ساخته است که کوشیده اند برای آن پاسخی بیایند و از این رهگذر، از آن تفسیرهای گوناگون کرده و در برابر آن به شکل های گوناگونی واکنش نشان داده اند که همیشه هم موافق و ملایم نبوده است و از ممنوعیت رباخواری گرفته تا کمونیسم نوع شوروی را در بر می گیرد. »
این موضوع نویسنده را مثلاً مقایسه کنید با تحلیل او در بخش سوم کتاب (ساختار نابرابری) که طی آن به تبعیت از قاعدۀ مرسوم اقتصاد سرمایه داری درآمد حاصل از سرمایه و درآمد حاصل از کار را دارای دو ماهیت و منشاء متفاوت معرفی و به تبعیت از این تقسیم بندی دو گانه، نابرابری در درآمد حاصل از کار و نابرابری در مالکیت سرمایه را جداگانه در دو فصل بررسی می کند.
او همۀ آنچه را که عوامل دیگر – غیر از تولیدکنندگان مستقیم – در مرحلۀ توزیع زیر عنوان حقوق و پاداش دریافت می کنند صرفاً به خاطر همین عنوانی که در توزیع به آنها داده می شود – از جمله حقوق ها و پاداش های نجومی مدیران ارشد شرکت های بزرگ در دهه های اخیر را – درآمد حاصل از کار می نامند و آنها را در ردیف و هم جنس دستمزد کارگران می شمارد. ریشۀ این فرض نادرست که بسیاری آن را بدون راستی آزمائی و صرفاً به تبعیت از قالب ظاهری پرداخت پذیرفته اند نیز در عدم آشنایی یا عدم توجه به نظریۀ ارزش – کار است.
هر پرداختی که بنا به عرف جاری در یک دورۀ اجتماعی، یک جامعه یا در یک نظام خاص اقتصادی زیر عنوان حقوق یا پاداش صورت گیرد، فقط به دلیل همین عنوان و پوششی که به آن داده شده است، لزوماً با کار دریافت کنندگان آن تولید نشده است. مدیرانی که چنین حقوق ها و پاداش های نجومی دریافت می کنند – که هیچگونه تناسبی با سهم کار آنان در تولید ارزش های تازۀ اقتصادی ندارد – ممکن است صاحب سرمایه یا سهام شرکت هم نباشند، اما دریافتی های آنان اگر چه سود سرمایه یا سود سهام نیست، باز هم به دلیل اینکه این برداشت از حاصل کار دیگران صورت می گیرد، ماهیت استثماری دارد و منشاء آن با سود سرمایه و سهام یکی است. در واقع این مدیران، حتی اگر خود در سرمایه یا سهام شرکت هم شریک نباشند – که غالباً هستند – از عنوان خود و جایگاه خود در سازمان تولید به جای سرمایه استفاده می کنند و زیر این عنوان بخشی از حاصل کار دیگران را تصاحب می کنند. اما در مقایسه با سرمایه داران و سهامداران این توجیه را هم دارند که چون دریافتی های آنان مستقیماً به عنوان سود سرمایه یا سهام به آنان پرداخت نمی شود، نظریه های سطحی و عوامفریبانه سرمایه داری نولیبرال هم این دریافتی ها را در مجموعۀ «درآمدهای حاصل از کار» طبقه بندی می کنند.
یا مثلاً در مورد دیگر در زمینۀ مسئله بدهی های عمومی سنگین اروپا که به قول خود او یکی از مسائل اقتصادی اصلی این قاره است، در فصل شانزدهم کتاب که به نوعی نتیجه گیری از بحث های قبلی او است، سه راه حل را برای این مسئله پیشنهاد می کند که عبارتند از 1- تورم، 2- ریاضت اقتصادی و 3- مالیات بر سرمایه که در این هر سه روش همانطور که پیکتی خود می گوید فشار سنگینی به مردم وارد می شود (یونان شاهد مدعا است) اما او نمی تواند بیرون از این محدوده فکر کند زیرا محدودۀ انتخاب او «حفظ سرمایه داری موجود» است. یک راه حل چهارم وجود دارد که اتفاقاً تنها راه حلی است که به ریشۀ مسئله بر می گردد و حکم عدل تاریخ هم هست و آن لغو کلیۀ این بدهی ها و ملی کردن سرمایه های خصوصی است که در اصل هم ثروت عمومی و مشاع جامعه است. بدیهی است شرط ضرروی اجرای این راه حل، وجود یک دولت دموکراتیک و مردمی در قدرت است.
  1. شما بر جایگاه کار در تولید ثروت اقتصادی و نظریۀ ارزشکار تأکید کردید. در دوره ای که این نظریه مطرح شد هنوز مناسبات تولیدی سرمایه داری در مرحلۀ جنینی خود بود. با گذشت سالها از آن دوره، امروز تئوریسین های سرمایه داری ادعا می کنند که در نتیجۀ بالا رفتن سهم دانش، از جمله دانش رباتیک، بیو، نانو، آی تی، فناوری اطلاعات و علوم شناختی و دیجیتالی شدن تولید از سهم نیروی کار در مناسبات تولیدی کاسته شده و روابط طبقاتی دوران سرمایه داری کلاسیک پایان یافته تلقی می شود. آیا با تغییرات پدید آمده هنوز می توان با همان دستگاه و همان تئوری روابط کار و مناسبات تولید را توجیه کرد؟
ج- تولید در اساس رابطه ای است بین دو عنصر انسان و طبیعت. بدون هر یک از این دو تولیدی وجود ندارد و قابل تصور نیست. تولید به وسیلۀ انسان و برای انسان انجام می شود. تکنولوژی در هر سطحی و تا هر جا که پیش رود مخلوق انسان است، عینیت یافتۀ دانش انسان است. مگر شناخت طبیعی و خواص مواد طبیعی و کاربرد مادی و عملی آنها و دانش انسان دربارۀ آنها در بالاترین سطوح آن و کاربرد این دانش در قالب تکنولوژی کار چه کسی غیر از انسان و حاصل چه عاملی جز نیروی فکری یا جسمی انسان است؟ البته به یمن رشد تکنولوژی و افزایش بهره وری کارِ انسان، نسبت کار بدنی و کار فکری پیوسته در تغییر است ولی خود تکنولوژی هم در هر سطح آن مادیت یافتۀ دانش انسان است. چه کسی ربات ها را طراحی می کند و می سازد و به آنها برنامه می دهد. اقتصاد در تمامیت آن بدون انسان و کار او قابل تصور نیست و وجود خارجی نخواهد داشت. اولاً بحث بر سر کمتر یا زیادتر شدن سهم نیروی کار (انسان) در این ترکیب انسان و طبیعت نیست. اینجا یک بحث کیفی و ماهوی مطرح است نه یک بحث کمی. ثانیاً یکی از ویژگی های اقتصاد جدید اتفاقاً افزایش اهمیت و نقش کیفی نیروی کار در تولید است. به قول خود پیکتی در همین کتاب «وجه مشخصۀ روند تکامل اجتماعی و رشد اقتصادی، این واقعیت است که مهارت ها و رموز فنی و حرفه ای کار، و به طور کلی تر کار انسانی، در جریان زمان در چهارچوب روند تولید هر روز اهمیت بیش و بیشتری یافته است…
تکنولوژی به گونه ای و در جهتی دگرگونی یافته است که اکنون عامل کار در آن نقش بزرگ تری را ایفا می کند.» (ص 353 متن اصلی فرانسه و 223 ترجمۀ انگلیسی کتاب، فصل ششم زیر عنوان «آیا سرمایۀ انسانی یک توهم است»). این ادعاها را برخی از نظریه پردازان سرمایه داری در جهت تقلیل یا انکار سهم نیروی کار به خاطر نتایج اجتماعی و سیاسی آن مطرح می کنند. اکنون بیائید از سوی مقابل به این استدلال بنگرید. با فرض انکار سهم نیروی کار در تولید نتیجه ای که بدست خواهد آمد لابد این است که ثروت حاصل از تولید سهم روبات ها یا سرمایه است!؟
اگر این ثروت اضافی که حاصل افزایش باروری تولید است نصیب و سهم کاری نشود که آن را تولید کرده، باید عاید سرمایه شود. با توجه به تحلیلی که از منشاء و ماهیت خود سرمایه به عمل آمد، باید پرسید این امر چه توجیهی دارد؟ وقتی صاحبان سرمایه، بدون این که هیچ گونه کار تازه ای انجام داده باشند، این بهره وری سرمایه را به عنوان پاداش مالکانۀ خود (و پس اندازهای گذشته خود یا پدران خود) دریافت می کنند، آیا این برای جامعه سودمند و توجیه شده است یا نه؟
از سوی دیگر اگر بخواهیم به زبان لفّاظ اما توخالی خود «علم اقتصاد» سرمایه داری هم موضوع را بیان کنیم کشش جانشینی بین کار و سرمایه هرگز بی نهایت (اقتصاد روباتی شده) نخواهد شد که در آن افزایش تولید بتواند بدون حد و مرز، فقط با افزودن سرمایه صورت گیرد. این تصوری واهی است و حتی در این بحث اختۀ ریاضی هم که ارتباطی با دنیای واقعی ندارد گفتگو بر سر این است که کشش جانشینی بالاتر از یک باشد یا پایین تر از آن، اما کشش بی نهایت تصوری واهی است. اقتصاد روباتی شده که در آن کشش جانشینی بین کار و سرمایه بی نهایت باشد، به طوری که سرانجام تولید فقط سرمایه مصرف کند، یک توهم بچه گانه است که به درد فیلم های تخیلی هم نمی خورد.
اقتصادی که امروز این تصورات پوچ و انتزاعی را مطرح می کند پیش از این هم سال های سال در قطب مخالف این تصورات، انگارۀ باطل شدۀ ثبات نسبت تقسیم درآمد بین کار و سرمایه و تابع تولیدی کاب –داگلاس را تبلیغ و بر آن پافشاری می کرد. در دوران دانشجویی ما در کتابهای رسمی دانشگاهی که عمدتاً توجیه گر اقتصاد سرمایه داری بود، نوع دیگری از همین بحث های تبلیغاتی امریکایی در نوشته هایی مانند کتاب پل ساموئلسون مد روز بود که مثلاً همین ادعای ثبات نسبت تقسیم درآمد را به عنوان یک واقعیت اقتصادی بی چون و چرا تبلیغ می کردند و اگر چه پیوسته تأییدیۀ کینز را بر آن ادعاها به رخ می کشیدند، اما مثلاً از اقتصاددان درخشانی مانند یورگن کوچینسکی و اثر سترگ 38 جلدی او که داغ باطل بر آن ادعاها زد، حتی نامی هم نمی بردند.
اما این موهومات، از بازی های فانتزی اقتصاد واقعیت گریز سرمایه داری است که فقط به درد جزوه های دانشگاهی و توجیه وضع حاکم می خورد و در شناسایی و حل مسائل واقعی زندگی اقتصادی مردم کاربردی ندارد. نوعی اقتصاد فریبکار بادکنکی که در آن ریاضیات جای اندیشه را گرفته است. جان کنت گالبرایت زمانی به طنز در توصیف این موهومات گفته بود «علم اقتصاد به عنوان شکلی از اشتغال، برای اقتصاددانان به غایت سودمند است!».
برای اقتصاددانان به عنوان شکلی از اشتغال و برای قدرت های حاکمه به عنوان توجیه گر و چاره جوی بحران های آن ها، اما نه برای جامعه و مردم به منظور ساماندهی بهتر زندگی معیشتی آنان.
  1. در طرف دیگر این بحث هم کسانی می گویند هستی و دوام اقتصاد جامعه قائم به وجود همین سرمایه داران است که سبب ساز توسعه و به وجود آورندۀ اشتغال و رفاه هستند و اگر اینان نبودند توسعه و اشتغال و رفاه هم نبود. شما چه می گویید؟
ج- موضوع نیاز به توضیح دارد. از جهت خاصی که برای این توضیح مورد نظر من است در تاریخ فعالیت های اقتصادی بشر سه دوره را باید از هم متمایز ساخت:
بی هیچ تردید انسان نخست تولید را به منظور رفع ضروری ترین نیازهای خود آغاز کرده است، یعنی در آغاز انگیزه و هدف تولید، مصرف بوده است. انسان دست به فعالیت تولیدی زده برای این که برای بقاء خود بایستی ضروریات مبرم زندگی را فراهم سازد. می بایست دست کم چیزی برای خوردن، تن پوشی و سرپناهی برای محافظت خود در برابر سرما و گرما و آفتاب و باران و دیگر عوارض و خطرات طبیعی داشته باشد. در این دوره سودآوری و سود در تولید مطرح نیست. آنچه مورد نظر است، رفع نیاز انسان به وسیلۀ فراورده ای است که تولید می شود و به عبارت دیگر ارزش مصرفی فراورده مورد نظر است.
اما تولید در جریان تکامل تاریخی خود ناگزیر می بایست اجتماعی شده و با تقسیم کار و مبادلۀ فراورده ها به صورت جمعی سامان یابد. این ضرورت، نوعی روابط و سازمان اجتماعی را پدید آورد که بر تولید و توزیع حاکم شد. در نوع خاصی از این سازمان و روابط تولیدی، چون تولید دیگر منحصر به یک فرد یا خانواده و تحت سلطۀ آن نبود، و مجموعۀ گسترده ای از افراد انسان در آن درگیر و دخیل بودند، روابط پیچیده و جمعی یک چنین سازمان اجتماعی، امکان تصاحب بخشی از حاصل کار تولیدکنندگان مستقیم ثروت های اقتصادی را از سوی کسانی در این مجموعۀ روابط که خود تولیدکننده و آفرینندۀ آن ثروت ها نبودند به وجود آورد. کسانی که وسایل تولید را تصاحب کرده بودند متوجه شدند که از رهگذر تولید سود هم می توان کسب کرد و به تدریج و با تحول و تکامل نظام اقتصادی که ضمناً زیر تأثیر روابط قدرت هم قرار داشت، سود و سودآوری برای مالکان وسایل تولید – که اکنون به طبقۀ سرمایه دار تبدیل شده بودند – جای نیاز و مصرف را گرفت و به صورت محرک و هدف اصلی تولید درآمد. از نگاه آنان تولید نه به منظور رفع نیاز جامعه و مصرف، بلکه به منظور کسب سود صورت می گیرد. سرمایه داری که مثلاً کفش یا فراورده های غذائی تولید می کند، به کفش یا فراورده های غذائی علاقۀ ذاتی و ویژه ای یا علاقه ای بیش از کالاهای دیگر ندارد، بلکه به دنبال سود حاصله از ان فعالیت است و به همین دلیل هم اگر تولید کفش یا صنایع غذائی زیان ده شود، اما مثلاً ساخت و ساز و مستغلات سود سرشاری داشته باشد، بدون ذره ای تأمل و تردید سرمایۀ خود را به بخش ساختمان منتقل خواهد ساخت. این دورۀ دوم است یعنی دوره ای که در آن سود به عنوان انگیزۀ اصلی تولید، جای مصرف و رفع نیاز را گرفته است.
اما طی قرن ها سرمایه داران – چون هدف محوری آنان کسب سود و به حداکثر رساندن آن بود – به تولید و کالاهای تولیدی خود به عنوان مسیری ناگزیر نگاه می کردند که برای کسب سود ناچار از پیمودن آن هستند. زیرا هدف خود آنان نه پاسخگوئی به نیاز جامعه بلکه کسب سود بود؛ اما برای رسیدن به این هدف ناگزیر از سرمایه گذاری و تولید بودند. اگر سرمایه داری اتومبیل، کفش یا محصولات غذائی تولید می کرد هدف این بود که با استفاده از نیاز جامعه به این کالاها به سود خود برسد و آن را افزایش دهد. ارزش مصرفی و نیاز جامعه فقط محمل و وسیله ای تلقی می شد که با استفاده از آن می توان به سود رسید. به همین دلیل هم سرمایه داری در مراحل عالی تر خود که ویژگی آن سلطۀ سرمایۀ مالی است به تولید به چشم یک روند ناگزیر و مزاحم می نگریست و وسوسۀ کسب سود بدون دردسر تولید و به عبارت دیگر پول درآوردن از خود پول هر روز در آن شدید تر می شد تا سرانجام منجر به مالی سازی و سلطۀ کامل سرمایۀ مالی شد که این روش یعنی پول درآوردن از خود پول بدون این که با تولید کاری داشته باشی به منطق اصلی سرمایۀ مالی تبدیل شده است که دورۀ سوم این تغییرات است.
در دورۀ ساخت کالاها و تولید صنعتی سرمایه داری، نقش سرمایۀ مالی به عنوان مکمل صنعت سرمایه داری تسهیل و روان سازی مراودات و روابطی بود که وجود آنها برای کامل شدن چرخۀ تولید صنعتی در عرصۀ تجارت و توزیع و مصرف ضروری بود. اما در دورۀ جدید با گسترش سرمایۀ مالی و بازارهای مالی و ابداع و رشد افزارهای جدید و مشتقه های تو در توی مالی، این سرمایه مستقلاً، بدون این که سهم و نقشی در تولید ثروت های واقعی اقتصادی داشته باشد، انگل وار بخش بزرگی از درآمدهای جامعه را می بلعد. در عمل نهادهای مالی و بازارهای اوراق بهادار بیشتر منشاء بی ثباتی های دائمی و مزمن و امواج سفته بازی و ایجاد حباب های پی در پی هستند تا عامل شکل دهی به بازار «کامل». دستاویزهایی مانند «بازار کامل»، رقابت کامل، آزادی بازار و «بازار آزاد » هم موهوماتی فریب آمیز برای توجیه عملکرد جاری این سرمایه ها هستند. آیا همین انگل ها هستند که هستی و دوام اقتصاد جامعه قائم به وجود آنها است و سبب ساز توسعه و به وجود آورندۀ اشتغال و رفاه هستند؟ در حال حاضر نظامی بر اقتصاد جهان استیلا دارد که سهم عمدۀ درآمد حاصل از تولید را عاید اقلیتی می کند که خود در تولید هیچ ثروت اقتصادی دخالت ندارند و کار آنان این است که به وسیلۀ مشتی «دارایی های کاغذی موهوم» و بازی ها پیچیده و مزورانۀ مالی از جامعه و مردم باج بگیرند. با چنین نظامی چه باید کرد؟ آن نوع «علم اقتصاد»ی که افزار باج خواهی مالکان از مردم زحمتکش است نمی تواند برای ساماندهی به زندگی آیندۀ بشریت در کلیت آن چاره اندیشی و برنامه ریزی کند.