به گزارش ایرنا به نقل از وزارت نفت، صندوق بین المللی پول کل یارانه انرژی پرداختی در جهان را طی سال ۲۰۱۵، ۵٫۳ تریلیون دلار (معادل ۶.۵٠ درصد تولید ناخالص داخلی کشورهای جهان) پیش بینی و تأکید کرده که پرداخت یارانه برای مصرف انرژی موجب بروز مشکلات سلامت شهروندان و آلودگی هوا می شود.
** قاچاق
این رقم احتمالاً از کل هزینه های بهداشتی و درمانی کشورهای جهان که در سال ٢٠١٣ توسط سازمان بهداشت جهانی برآورد شده است (۶ درصد تولید ناخالص داخلی) فراتر می رود.
در ایران هم برابر قانون هدفمندی یارانه ها که در سال ٨٩ در مجلس تصویب شد، قرار بر این است که از محل اصلاح قیمت حاملهای انرژی و افزایش آن، دولت منابعی را کسب و این منابع را در راستای افزایش رفاه و تامین اجتماعی و توسعه اقتصادی کشور هزینه کند.
البته در اینجا بحث بر سر ۴٨ هزار میلیارد تومان یارانه ای که در سال به اقتصاد کشور تزریق می شود و خود عاملی برای رشد نقدینگی و تورم است، نیست؛ بلکه موضوع بحث، تفاوت عملکرد کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در مقوله ای به نام یارانه انرژی است.
ناگفته نماند که یکی از عوامل موثر در افزایش حجم یارانه انرژی در کشوری مثل ایران، پایین بودن بهره وری انرژی به دلیل رعایت نکردن استانداردهاست که منجر به بالا بودن شدت انرژی شده است.
همچنین به این نکته باید افت شدید ارزش پول ملی را در سالهای پایانی دولت دهم اضافه کنیم که منجر به افزایش چند پله ای و یکباره فاصله میان قیمت های ریالی انرژی در داخل و خارج از ایران شد که بحث آن را به فرصتی دیگر وامی گذاریم.
بنزین و نفت گازی که در سراسر جهان داد و ستد می شود، دارای قیمت تجاری مشابهی در سطح بین المللی است، اما قیمت پرداخت شده توسط مصرف کننده نهایی تا حد زیادی منعکس کننده سیاست های قیمتگذاری ملی است.
در برخی مناطق از جمله اروپا، شاهد تحمیل مالیات های بالا و در کشورهایی مانند ایران، ونزوئلا و عربستان شاهد پرداخت یارانه های بالا به مصرف کنندگان سوخت هستیم.
استفاده و قیمت گذاری بنزین و نفت گاز (دیزل) در هر کشور و منطقه از عواملی مانند قیمت جهانی نفت خام، هزینه های فرآوری و توزیع، تقاضای محلی، ارزش پول ملی، مالیات وضع شده و در دسترس بودن منابع (عرضه) تاثیر می پذیرد. در این میان، کشورهای عمدتا توسعه یافته تقریبا بالاترین نرخها را در استفاده بنزین و نفت گاز به ازای هر فرد نسبت به دیگر کشورها دارا هستند و این به معنای درآمدهای بیشتر برای آنها از محل مالیات بر بنزین و نفت گاز (دیزل) است.
به طور مثال، در سال ٢٠١٢ هزینه نفت خام ۶٢ درصد، هزینه تصفیه ١٢ درصد، مالیات ها و توزیع ١٢ درصد و بازاریابی ١۴ درصد از قیمت نهایی یک گالن بنزین را در ایالات متحده به خود اختصاص داده است.
در این سال، در کشور ترکیه سهم مالیات در قیمت بنزین ٧٢ درصد بود که در مقام مقایسه با سهم مالیات در قیمت بنزین در آلمان (۶٢ درصد)، ایتالیا (۵٧ درصد)، ژاپن (۶٠ درصد)، کانادا (٢۵ درصد) و ایالات متحده (١٢ درصد) رقم بالاتری را به خود اختصاص داده است.
در هند نیز مالیات دولت مرکزی و ایالتی تقریبا نیمی از قیمت بنزین فروش رفته در پمپ های بنزین را تشکیل می دهد. مجموع مالیاتهای دولت مرکزی (٢۴ تا ٢۶ درصد) به همراه دیگر مالیات ها در نهایت حدود ۵٠ درصد از قیمت نهایی بنزین فروخته شده از سوی پمپ های بنزین را به مشتریان در بر می گیرد.
کسب درآمد کشورهای یادشده از محل فروش فرآورده های نفتی و با هدف تامین اعتبارات بودجه ای دولت در حالی است که تعداد دیگری از کشورهای جهان به بنزین و دیگر فرآورده های نفتی یارانه پرداخت می کنند.
در این گونه کشورها که عمدتا صادرکننده نفت هستند، یارانه ها، هزینه های حمل و نقل و قیمت کالاها را ارزانتر می کند اما بهره وری مصرف سوخت را به شدت پایین و قاچاق سوخت و شدت انرژی را به شدت بالا می برد.
به طور مثال، هم اکنون پرداخت یارانه انرژی و پایین بودن قیمت سوخت در ایران، علاوه بر بار مالی ۴٨ هزار میلیارد تومانی برای دولت، آسیب های زیست محیطی غیرقابل جبرانی را در پی داشته و موجب شدت گرفتن قاچاق سوخت شده است.
قیمت سوخت در ایران در مقایسه با کشورهای همسایه در حدی است که با وجود ریسک بالای قاچاق، باز هم قاچاقچیان نمی توانند از سود این کار چشم پوشی کنند و بیشتر آحاد متوسط جامعه به بالا هم تمایل چندانی به استفاده از وسایل نقلیه عمومی ندارند. علاوه بر این، قیمت پایین انرژی از جمله اصلی ترین مشوق هایی است که در طی سالیان گذشته استفاده از کالاهای انرژی بر را در ایران رونق داده و هم اکنون بخش بزرگی از تولیدات نفت و گاز ایران را می بلعد.
قیمت بنزین و دیزل در ایران و کشورهای همسایه ای که عمده ترین قاچاق سوخت به این کشورها صورت می گیرد، نشانگر برخی دلایل آشکار قاچاق سوخت است که به همراه عوامل پنهان، هر روز شرایط را برای متولیان اداره امور کشور سخت تر و سخت تر می کند.
در این زمینه نگاهی هر چندکوتاه به تفاوت قیمت ها در ایران و برخی کشورهای همسایه گویای همه چیز است!.
** قیمت بنزین و دیزل در ایران
در ٢۵ مه ٢٠١۵، پس از افزایش قیمت ها در ایران، قیمت هر لیتر بنزین ۰٫۳۰٠ دلار (١٠٠٠ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل آزاد(گازوییل) حدود ۰٫۱۸ دلار (۶٠٠ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی آزاد) و قیمت هر لیتر دیزل سهمیه ای حدود ٠.٠٩ دلار (٣٠٠ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی آزاد) گزارش شده است.
** قیمت بنزین و دیزل در عراق
در ٢۵ مه ٢٠١۵، قیمت هر لیتر بنزین در عراق ۰٫۶۳ دلار (٢٠٧٩ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوییل) حدود ٠.۶٢ دلار (٢٠۴۶ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) گزارش شده است.
براین اساس، قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به عراق حدود ۰٫۳۳ دلار (١٠٨٩ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوییل) بالغ بر ۰٫۴۴ دلار (١۴۵٢ تومان) سود در بردارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١٠٠ لیتر بنزین به مدت ٣٠ روز در ماه، حدود ٣ میلیون و ٢٠٠ هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود ۴ میلیون و ٣٠٠ هزار تومان سود به جیب می زند!.
** قیمت بنزین و دیزل در ترکیه
در ٢۵ مه ٢٠١۵، قیمت هر لیتر بنزین در ترکیه ١,٨١ دلار (۵٩٧٣ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوییل) حدود ١.۵۴ دلار (۵٠٨٢ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) گزارش شده است.
براین اساس قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به ترکیه حدود ۱٫۵۱ دلار ( ۴٩٨٣ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوییل) بالغ بر ١.٣۶ دلار ( ۴۴٨٨ تومان) برای قاچاقچیان سود در بر دارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١٠٠ لیتر بنزین به مدت ٣٠ روز در ماه، حدود ١۴ میلیون و ٩٠٠ هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود ١٣ میلیون و ۵٠٠ هزار تومان سود به جیب می زند!.
** قیمت بنزین و دیزل در پاکستان
در ٢۵ مه ٢٠١۵، قیمت هر لیتر بنزین در پاکستان ۰٫۸۴دلار ( ٢٧٧٢ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) و قیمت هر لیتر دیزل (گازوییل) حدود ٠.٨٢ دلار ( ٢٧٠۶ تومان با دلار ٣٣٠٠ تومانی) گزارش شده است.
براین اساس قاچاق هر لیتر بنزین از ایران به پاکستان حدود ۰٫۵۴ دلار (١٧٨٢ تومان) و قاچاق هر لیتر دیزل (گازوییل) بالغ بر ٠.۶۴ دلار (٢١١٢ تومان) سود در بر دارد. در این حالت یک قاچاقچی خرده پای سوخت تنها با قاچاق روزانه ١٠٠ لیتر بنزین به مدت ٣٠ روز در ماه، حدود ۵ میلیون و ٣٠٠ هزار تومان و در بخش دیزل و با همین مقدار قاچاق، حدود ۶ میلیون و ٣٠٠ هزار تومان سود به جیب می زند!.
چنانکه ملاحظه می کنیم، با توجه به تفاوت باور نکردنی قیمت بنزین و دیزل (گازوییل) در بین ایران و برخی کشورهای همسایه، قاچاق سوخت از ایران دارای چنان جذابیتهایی برای قاچاقچیان است که با وجود قوانین موجود مبارزه با قاچاق، یعنی ضبط اصل محموله به نفع دولت و وضع جریمه ای معادل سه برابر ارزش محموله، قاچاقچی اگر از هر ٣ محموله قاچاق سوخت تنها یک محموله را سالم به مقصد برساند بازهم این کار به قدری سودآور است که به او قدرت تحمل این ریسک را می دهد. به نظر می رسد راه حل موثر برای مبارزه با این معضل، تعدیل قیمتهای داخلی سوخت و متناسب کردن آن با نرخهای بین المللی با هدف کاهش حاشیه سود قاچاق سوخت باشد.
در غیر این صورت تفاوت قیمت های سوخت بین ایران و کشورهای همسایه، ضمن رونق دادن به بازار قاچاق از ایجاد انگیزه لازم برای کارآفرینی در حوزه های تولید بویژه در مناطق مرزی جلوگیری خواهد کرد و در عین حال سهم قابل توجهی از سود حاصل از تجارت سوخت را از جیب بیت المال به جیب عده ای سودجو سرازیر خواهد کرد.
