یونس پارسا بناب: اوضاع جهان در آینده و وظیفه چالشگران ضد نظام
درآمد
در
پرتو گسترش فقر و فلاکت بیش از پیش در سراسر جهان از یک سو و تسریع و
تشدید جنگ های مرئی و نامرئی در کشورهای پیرامونی جهان از سوی دیگر ( که
جملگی منبعث از بحران ساختاری نظام جهانی سرمایه داری است میتوان
گفت اگر اوضاع در نبود پیروزی یک بدیل دموکراتیک تر و برابری طلب تر به
همین منوال پیش رود ، نصف جمعیت جهان در دهه های آینده با نابودی روبرو
خواهند گشت . در این نوشتار بعد از بررسی اوضاع روبه وخامت بیشتر جهان در
دهه های آینده به چند و چون راه حل های عبور از این وخامت که توسط چالشگران
ضد نظام ارائه میگردند ، می پردازیم .
اوضاع رو به وخامت جهان
- هنوز
بعد از دهه ها صنعتی سازی و شهر سازی ، نزدیک به نصف جمعیت جهان یعنی سه
میلیارد و سیصد میلیون نفر به عنوان دهقان و کشاورز در روستاها ، مزارع و
دیه ها زندگی کرده و به کشت و زرع مشغولند . پانزده تا بیست میلیون نفر از
این دهقانان به عنوان کشاورزان در مزارع و باغات صنعتی – مکانیزه شده در
کشورهای آمریکای شمالی ، استرالیا و زلاند نو ، اروپا و آمریکای لاتین (
آرژانتین ، برزیل و شیلی ) کار و تولید می کنند . فرایند تولیدی در
مجهزترین و مکانیکی ترین این مزارع تقریبا 2000 مرتبه زیادتر از کل فرایند
تولیدی اکثریت قریب به اتفاق دهقانان در جهان است .
- در
دوره اوجگیری حرکت سرمایه ( گلوبالیزاسیون ) در فاز فعلی اش ( گسترش بازار
آزاد نئولیبرالی ) " سازمان تجارت جهانی " در سال 2001 اعلام کرد که
کشورهای عضو این سازمان ( اکثر کشورهای عضو سازمان ملل ) می توانند هر
محصول کشاورزی ( در نتیجه مواد غذائی ) را بعد از تبدیل به کالا مثل هر
کالای تجارتی به معرض رقابت و فروش بگذارند . این قانون اولیگوپولی های
مواد غذائی – کشاورزی را قادر ساخت که در کشورهای پیرامونی با خرید اراضی
دهقانی و پیاده ساختن برنامه های مکانیزه سازی ( که در نتیجه آن یک کشاورز
ماهر و مجهز به وسایل پیشرفته می تواند به اندازه 2000 دهقان فرایند تولیدی
داشته باشد ) صدها میلیون دهقان را سالانه از زمین های خود کنده و به
شهرهای نقداَ پر جمعیت کشورهای سه قاره ( از شانگهای ،مومبای ، مافیلا ،
کراچی و تهران و ژوهانسبورگ ، لائوس ، قاهره و.... در آفریقا تا سائوپولو ،
ریودوژانیرو و... در آمریکای لاتین ) پرتاب کنند .
- این
وضع یعنی روند " پرولتریزه سازی " که چیزی غیراز دهقان زدائی میلیون ها
نفر در هر سال در کشورهای سه قاره توسط انحصارات مواد غذائی نیست ، نمی
تواند یک مسئله زود گذر تعدیلی و ساختاری معمولی باشد. سه میلیارد نفر
دهقان در روستاها و دیه های کشورهای پیرامونی سه قاره مورد هجوم انحصارات
قرار گرفته و به شهرهای پر جمعیت پرتاب شده و می شوند,هرگز جلب و جذب
کارخانه ها و دیگر نهادهای صنعتی نگشته و نخواهند گشت .
- روزگاری
در گذشته در آغاز رشد و توسعه سرمایه داری در کشورهای اروپای آتلانتیک (
انگلستان ، فرانسه ، هلند و... ) دهقانان بیشماری که در روستاهای اروپا
قربانی هجوم سرمایه داران صنعتی قرار گرفته و به شهرهای لندن ، پاریس ،
آمستردام و... پرتاب می گشتند ، جلب و جذب کارخانه های صنعتی ، معادن آهن و
مس و... گشته و عملا و به معنی واقعی پرولتریزه می شدند . مضافا َ تعداد
قابل توجهی از این دهقانان که جلب و جذب صنایع نمی گشتند به صورت " ارتش
ذخیره ای " از سوی دولت های استعمارگر خودی به مستعمرات اروپائی ، در وهله
های اول به آمریکا ، استرالیا ، زلاند نو و... در وهله های بعدی به کشورهای
آفریقا ، آسیا و آمریکای لاتین ، کوچ گشته و یا مهاجرت می کردند ، علیرغم
روندهای جلب و جذب در صنایع از یک سو و کوچ و مهاجرت به مستعمرات از سوی
دیگر باز هم ما شاهد این واقعیت هستیم که سرمایه داری حتی آن زمان نیز
نتوانست به مسئله ای که خود به وجود آورده بود پاسخ و راه حل همه جانبه
تهیه کند . زیرا بخشی از دهقانان که هیچوقت مشمول جلب و جذب نگشته و یا به
مستعمرات فرستاده نشدند تبدیل به ساکنین گتوها و زاغه ها و... در شهرهای
اروپا و سپس آمریکا گشتند که امروز به شکرانه عملکردهای فلاکت بار بازار
آزاد نئولیبرالیسم ( فاز فعلی گلوبالیزاسیون ) بر تعدادشان روزانه افزوده
میشود .
- ولی
آن روندی که در سی سال گذشته در کشورهای سه قاره به وقوع پیوسته و نزدیک
به یک میلیارد نفر از جمعیت کل سه میلیارد و سیصد میلیون نفری دهقانان آن
سه قاره را بعد از کندن از اراضی خود به شهرهای پر جمعیت پرتاب ساخته, یک
مسئله معمولی ساختاری نیست . تشدید پروسه دهقان زدائی در کشورهای سه قاره (
بویژه در چین ، هندوستان ، برزیل ، اندونزی و... ) که منبعث از فاز فعلی
گلوبالیزاسیون است ، در سی سال گذشته یک میلیارد نفر دهقان پرتاب گشته به
شهرها را به وجود آورده که نظام دیگر قادر نیست در کارخانجات ، معادن و...
خود جلب و جذب کند . مضافا این نظام ( که شامل اقتصادهای نوظهور در بخش
پیرامونی – چین ، هندوستان ، برزیل و... نیز می باشد ) بر خلاف قرون هفدهم ،
هیجدهم و نوزدهم قاره هائی مثل آمریکا ، اقیانوسیه ، آسیا و آفریقا را
ندارند که جمعیت های میلیاردی دهقانان " کنده شده و پرتاب شده " را به آن
قاره کوچ دهند .
- در
پرتو بروز آشکار بحران عمیق ساختاری سرمایه داری که احتمال قوی دارد که به
یک " رکود عظیم " جهانی پر از بیکاری ، قحطی و گرسنگی در سال های آینده
تبدیل گردد ، نظام حتی با پذیرش شیوه ها و " ویژگی های " معجزه آسای اقتصاد
چینی نیز نخواهد توانست به نیازهای اولیه نزدیک به سه میلیارد نفر از
جمعیت جهان پاسخ دهد . در نتیجه ، در دهه های آینده جهان با خطر افزایش بی
سابقه قحطی و مرگ میلیون ها انسان روبرو خواهد گشت که در آن تعداد گشته شده
گان بیشتر از کل تلفات جنگ ها و فجایع و سوانح طبیعی در تاریخ تمدن بشر
خواهد بود . سئوالی که مطرح است اینست که آیا امروز یک جنبش اجتماعی بدیل
ساز در سطح جهان در حال شکلگیری است که با به چالش طلبیدن جدی نظم حاکم از
وقوع این فاجعه ای بزرگ جلوگیری کند ؟
اوضاع روبه رشد وخامت
و راه حل های برون رفت
- بدون
تردید بر چالشگران ضد نظام است که از هم اکنون به ایجاد یک اتحاد بزرگی
بین طبقات کار و زحمت و تهی دستان در روستاهای جهان ( عمدتا در کشورهای
پیرامونی در بند ) و شهرهای جهان عمدتا در کشورهای مسلط مرکز دست بزنند .
بررسی اوضاع رو به رشد در سراسر جهان از بهار عربی در شمال آفریقا و
خاورمیانه تا جنبش های تسخیر در 2600 شهر در آمریکا و اروپا ، نشان می دهد
که این اتحادها هم ممکن و هم اصولی است . مردم زحمتکش جهان بیش از پیش به
این درک رسیده اند که تکامل و توسعه نظام فعلی اگر به مسیر خود ادامه دهد
بشریت با یک نوع فاجعه و نسل کُشی در دهه های آینده روبرو خواهد گشت .
پیروان و حامیان این موج همدلی و همبستگی که دوران کودکی خود را تجربه می
کند نقدا برعلیه صاحبان ثروت و قدرت " یک در صدی ها " و فجایع بازار آزاد
نئولیبرالیسم مثل بیکاری مزمن جهانی و گسترش جنگ های مرئی و نامرئی توسط
راس نظام و شرکایش ، بپا خاسته اند .
- ولی
نظام سرمایه داری علیرغم غلطیدن در بحران عمیق ساختاری خود از یک سو و
عروج امواج بیداری و رهائی در بین قربانیان نظام ( کارگران ، دهقانان ، تهی
دستان شهر و روستا و زاغه نشینان میلیونی ) از سوی دیگربه این زودی به
پایان عمر خود نخواهد رسید . تاریخ نشان میدهد که سرمایه داری غالبا
توانسته با تضعیف نیروهای کار و زحمت و نیز مالی تر ، متمرکزتر و نظامی تر
ساختن حرکت سرمایه ( گلوبالیزاسیون ) نه تنها از بحران های خود و انقلابات
ضد نظام توده های مردم زنده عبور کند بلکه بعد از گذراندن دوره نقاهت و
بهبودی موفقیت های چشمگیری را به نفع صاحبان ثروت و قدرت و به ضرر طبقات
توده ای کسب کند .
- در
بیست سال اول فاز فعلی گلوبالیزاسیون ( از 1982 تا اوایل قرن بیست ویکم )
پیروزی ها و موفقیت های نظام جهانی بطور قابل ملاحظه ای بیشتر از سه دهه
بلافاصله بعد از جنگ جهانی دوم ( 1975- 1945 ) بود . زیرا در طول آن سه دهه
توازن قدرت به مقدار قابل توجهی به نفع توده های مردم دستخوش تحول قرار
گرفت که به نظر مورخین در تاریخ پانصدساله سرمایه داری بی نظیر بود . این
چرخش در توازن قدرت به نفع مردم در سراسر جهان منبعث از سه علت بود که
بعدها به نام های " سه پیروزی " و سه چالش و یا " سه ستون مقاومت " معروف
گشتند . این سه علت عبارت بودند از : یکم – پیروزی شوروی بر نازیسم در جنگ
جهانی و عروج آن به قله ابر قدرتی و چالشگری جدی نظام . دوم – عروج جنبش
های استقلال طلبانه خلقهای آسیا و آفریقا و آمریکای لاتین علیه استعمار .
سه – پیروزی دموکراسی علیه فاشیسم و رشد جنبش کارگری در اروپا و دولت های "
رفاه " برآمده از آنها در اروپای غربی .
- این
پیروزی ها و کیفیت دینامیکی آنها سران نظام جهانی سرمایه را به دادن
امتیازات به نیروهای کار و زحمت در کشورهای خودی و عقب نشینی در مقابل
امواج استعمار زدائی – استقلال طلبانه در کشورهای سه قاره و تمرین و تجربه
سوسیالیسم در اروپای شرقی مجبور ساخت . این فعل و انفعالات که بنام سه"
مصالحه تاریخی" بین کار و سرمایه در
سطح جهانی معروف گشتند ، منجر به پیشرفت هائی در سراسر جهان منجمله صنعتی
شدن بخشی از کشورهای جهان سوم گشتند که بنوبه خود حائز اهمیت برای چالشگران
کنونی ضد نظام هستند .
- ولی
این پیروزی ها ، مصالحه ها و پیشرفت ها محدودیت های تاریخی خود را داشتند
که بعد از گذشت نزدیک به بیست سال در اواخر دهه 1970 و اوایل دهه 1980 ، به
صورت تضادهای درونی رشد و آشکار
گشتند . این تضادها در جوامع پیرامونی سه قاره و در کشورهای سوسیالیستی با
ورود گلوبالیزاسیون به فاز فعلی خود ( گسترش بازار آزاد نئولیبرالیسم )
تشدید یافته و این جوامع را که با رشد و ازدیاد قرض های بین المللی روبرو
شده بودند شدیدا در مقابل تهاجم جدید سرمایه آسیب پذیر ساخت . مهم ترین
عاملی که باعث ریزش جنبش های رهائیبخش و دولت های برآمده از آنها در
کشورهای سه قاره پیرامونی ، فروپاشی و تجزیه شوروی و کشورهای " بلوک شرق " و
تبدیل چین توده ای و جمهوری دموکراتیک ویتنام از کشورهای سوسیالیستی به
جوامع سرمایه داری در دهه 1980 گشت ، تشدید تضادی بود که در آن زمان در آن
کشورها به صورت یک گفتمان مسلط بین دولتمردان ، رسانه ها و حتی مردم رواج
یافته بود . این گفتمان که مولفه اصلی آن توسعه عمدتا اقتصادی در آن جوامع
بود حول و حوش نظرگاه و پراتیک مسابقه در " رسیدن به آنها " ( "تئوری کچ
آپ" ) بود . پذیرش این تئوری در عمل تمام این کشورها را به طور مستقیم و
غیر مستقیم در دام هولناک پذیرش منطق حرکت سرمایه ( کسب سود برای انباشت )
انداخت : دامی که پیوسته " میدان کارزار " پر از پیروزی سرمایه داری در
تاریخ بوده است .
- بهر
رو زمانی که در این مسابقه نابرابر سه ستون مقاومت از هم پاشیده شدند
امپریالیسم بویژه بعد از فروپاشی شوروی و پایان " جنگ سرد " به شکل و شمایل
پیکان سه سره دسته جمعی ( آمریکا ، اتحادیه اروپا ، ژاپن ) در آمده و
اولیگارشی مالی – انحصاری حاکم بر آن توانست به سرعت بازاری واحد به وسعت
این جهان را بدون مقاومت جدی بنا سازد .
- همانطور
که در آغاز این نوشته مطرح شد در حال حاضر اگر گسترش فقر و بی امنی معیشتی
در جهان به سبب تشدید بحران ساختاری عمیق سرمایه داری و وقوع و بسط " رکود
بزرگ جهانی " بر همین منوال پیش رود نصف جمعیت 7 میلیارد نفری جهان در دهه
های آینده با خطر مرگ و نابودی روبرو خواهند گشت . برای برون رفت از این
فاجعه و استقرار جهانی امن تر ، دموکراتیک تر و برابر تر چالشگران ضد نظام
فعلی در فوروم ها ، کنفرانس ها و نوشته های خود سه راه حل ارائه میدهند که
نگارنده در اینجا بعد از پرداختن به نقد دو راه حل اول به توضیح راه حل سوم
که خود اعتقاد دارد ، می پردازد .
- طرفداران
نظرگاه اول که حتی تعدادی از مارکسیست ها و سوسیالیست ها را نیز شامل
میشوند بر آن هستند که در پرتو عروج امواج خروشان بیداری و رهائی در اکناف
جهان سردمداران ثروت و قدرت که خود در یک بحران عمیق ساختاری غوطه خورده
اند امکان و حتی احتمال قوی دارد که مثل سال های بعد از پایان جنگ جهانی
دوم ( 1975 – 1950 ) مجبور به عقب نشینی گشته و تمایل به " مماشات " و "
مصالحه دیگر تاریخی " به نفع نیروهای کار و زحمت از خود نشان دهند . به نظر
این نگارنده این نظرگاه امیدی غیر واقع بینانه و حتی واهی بر اساس یک سری
احساس های نوستالژیکی بنا یافته که " تکرار تاریخ " را صمیمانه می طلبد.
- بدون
تردید روزگاری در تاریخ ( مثل دوره 1975 – 1950 ) تلاش برای مصالحه
اجتماعی بین سرمایه و کار به عنوان یک استراتژی و الگو در سایه حضور جدی سه
ستون مقاومت ( سوویتیسم = سوسیالیسم واقعا موجود ، جنبش های رهائیبخش ملی
در سه قاره و جنبش های کارگری در اروپای آتلانتیک ) می توانست عملی و ممکن
باشد . ولی تاریخ هیچوقت به تکرار خود تن در نمی دهد و ما باید واقعیت ها
را آنطور که در نظام فعلی بیان و آشکار می شوند مورد بررسی در جهت ایجاد یک
" دنیای بهتر " قرار دهیم .
- دوره
تاریخی کنونی به روشنی با روزگاران گذشته تفاوت اساسی دارد . در اوضاع رو
به رشد کنونی سرمایه انحصاری آشکارا یک جنگ همه جانبه را علیه کارگران و
خلق های جهان اعلام کرده است . صاحبان ثروت و قدرت ( یک در صدی ها )
کوچکترین تمایلی به عقب نشینی و دادن امتیاز در مقابل 99 در صدی ها که به
مقاومت و مبارزه برخاسته اند ، نشان نمی دهند . به عبارت دیگر در تلاقی های
کنونی بین سرمایه انحصاری و کارگران و خلق ها مونوپولی های حاکم بر دولت
ها ، کارگران و خلق ها را در سراسر جهان نه برای " مصالحه " و " مماشات "
بلکه به تسلیم بی قید و شرط دعوت می کنند . به نظر این نگارنده در این
شرایط استراتژی های جاری " دفاعی " مقاومت و مبارزه از سوی چالشگران ضد
نظام ( منجمله نیروهای چپ انقلابی – رادیکال ) که جملگی پراکنده و " ادغام
نشده " هستند کارآئی نداشته و نهایتا با شکست روبرو خواهند گشت .
- حامیان
و طرفداران نظرگاه دوم در درون بخشی از چالشگران ضد نظام ( منجمله تعدادی
از مارکسیست ها ) در پرتو عروج چین به عنوان یک ابر قدرت اقتصادی در سطح
جهان به این باور روی آورده اند که در اوضاع بحرانی کنونی ، چین با اتخاذ
مقام مدیریت اقتصاد جهانی می تواند از در غلطیدن کشورهای اروپا و آمریکا در
بحران های عمیق تر مالی و اجتماعی جلوگیری کرده و با تبدیل جهان تک قطبی
به یک جهان چند قطبی و حتی دو قطبی ، فضائی را در سطح بین المللی به بار
آورد که در آن نیروهای دموکراتیک و برابری طلب چالشگر ضد نظام با بسیج
قربانیان اصلی نظام جهانی بتوانند عرض اندام بیشتری کرده و به خواسته های
به حق خود جامه عمل بپوشانند . به نظر می رسد که حامیان این نظرگاه نیز به
شدت نوستالژیک بوده و قادر نیستند تضادهای عمیق طبقاتی و تلاطمات بالقوه
بزرگ اجتماعی و سیاسی در چین کنونی را که مثل یک " طوفان آرام " در زیر
نماهای به غایت فریبنده و توهم زای " ویژگی ها " و " معجزات " چین خوابیده
اند را ببینند و درک کنند . این تلاطمات و طوفان آرام ناشی از تضادهای
بزرگی است که امروز جامعه چین با آن روبرو است و دولت و نظام حاکم در چین
علیرغم معجزات و ویژگی های اقتصادی و تجاری در درازمدت نخواهد توانست ( حتی
اگر موفق به کسب مقام مدیریت اقتصاد جهانی گشته و در " راس نظام " قرار
گیرد ) نظام جهانی سرمایه داری را از بحران عمیق ساختاری عبور داده و نجات
دهد .
نتیجه اینکه
- در
مقابل جنگی که انحصارات متعلق به " یک در صدی ها " علیه کارگران خود در
کشورهای مسلط مرکز و توده های مردمی در کشورهای در بند پیرامونی اعلام کرده
اند تنها راه رهائی از یوغ این نظام ایجاد اردوی بزرگ و سرتاسری کار و
زحمت هم در سطح ملی و کشوری و هم در سطح منطقه ای و جهانی علیه صاحبان ثروت
و قدرت است . شرایط حاکم و بحران عظیم رو به رشد که نظام نقدا فرتوت با آن
دست به گریبان است این حکم رهائی را به یک ضرورت تاریخی و ممکن ، تبدیل
کرده است .
منابع و مآخذ
1 - سمیرامین ، " عروج و سقوط لیبرالیسم " ، در مجله 'مانتلی ریویو'. سال 63 ، شماره 8 ، ژانویه 2012 .
2 – امانوئل والرشتاین ، " نظام جهانی کنونی از 1789 تا 1914 " برکلی ، 2011 ,جلد ششم .
3 – جان بلامی فاستر و رابرت مک چنی ، " رکود جهانی و چین " در مجله 'مانتلی ریویو' ، سال 63 'شماره 9 'وریه 2012 .
4 – نیال فرگسن ، " تمدن : غرب و بقیه " ، نیویورک 2011 .
5 – یونس پارسا بناب ، " جهان در عصر تشدید جهانی شدن سرمایه : 2009 – 1991 " ، از انتشارات آمازون ,دات کام 2010 . 
