ایران چند میلیون بیکار دارد؟
BEHROUZ MEHRI
یک عضو هیات رئیسه مجلس ایران، از آماری که وزیر کار و مرکز آمار ایران از تعداد بیکاران داده‌اند، انتقاد کرده است. اکبر رنجبرزاده به اشاره به یک گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ایران گفته است که تعداد بیکاران تا دو برابر آمار رسمی و حدود هفت میلیون نفر است.
آقای رنجبرزاده گفته، باید نظام آماری به شکلی باشد تا سازمان آمار، تحت نفوذ دولت ها نباشد.
یافتن پاسخ این سوال که "چند نفر در ایران بیکارند؟" سال‌ها است که به موضوعی بحث‌انگیز تبدیل شده است. در این گزارش تلاش شده بر اساس آمارهای رسمی و نظرات مخالفان و موافقانش، پاسخی برای این سوال پیدا شود.
بیکاری مطلق
مرکز آمار ایران دست کم در چهار سال اخیر گزارش‌های بیکاری را منظم منتشر می‌کند و فصل به فصل، سوال "چند نفر در ایران بیکارند؟" را پاسخ می‌دهد. براساس تازه‌ترین آمار سه میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در بیکاری مطلق هستند. این عدد از جمع بیکاران در دو گروه سنی جوان و بالای ٣٠ سال به دست آمده است. در نمودار دایره‌ای زیر، عدد‌ها گرد شده‌اند و گروه سنی ۱۰ تا ۱۵ ساله ناچیز فرض شده است.
اما اینکه چه کسانی بیکار حساب شده‌اند، محل اختلاف است.
در هفته گذشته "یک ساعت" کار کرده‌اید؟
اگر جوابتان "بله" باشد، از نظر مرکز آمار ایران شما بیکار حساب نمی‌شوید. حتی اگر دستمزد یک ساعت کارتان در هفته قبل، به اندازه خریدن یک نان هم نشود.
مخالفان می‌گویند: دستمزد در ایران معمولا به صورت "روز مزد" پرداخت می‌شود و بر خلاف بسیاری از کشورهای غربی دستمزد "ساعتی" معنی ندارد و آمارهایی که با این روش به دست می‌آیند، گمراه کننده است.
موافقان می‌گویند: تعریف مرکز آمار ایران، بر اساس استاندارد سازمان بین‌المللی کار و به معنی مشارکت در اقتصاد است.
گرچه در جدیدترین سند مفاهیم آماری سازمان بین‌المللی کار (عکس زیر) از لزوم انتشار آمار جزئی‌تر براساس تعداد ساعاتی که شاغلان کار کرده‌اند صحبت شده است.
مدافعان تعریف فعلی می‌گویند، آمارهای دیگری برای روشن‌تر شدن وضع بازار کار تهیه می‌شود.
اشتغال ناقص
اگر هفته‌ای کمتر از ۴۴ ساعت کار می‌‌کنید، و درآمدتان هم کافی نیست، در گروه اشتغال ناقص هستید. البته به شرطی که بخواهید بیشتر کار کنید اما کار پیدا نشود.
مرکز آمار ایران می‌گوید، آمار این گروه، پاسخ منتقدان به "تعریف شاغل" را می‌دهد. تعداشان هم کم نیست؛ حدود ۱۰ درصد تعداد شاغل‌ها. یعنی در مجموع شمار بیکاران و کسانی که کارشان کفاف زندگی‌شان را نمی‌دهد، به ۵/۵ میلیون نفر یا حدود ۲۷ درصد کل نیروی کار کشور می‌رسد.
کارنامه بیکاری
دولت‌های جمهوری اسلامی ایران، تاکنون کارنامه موفقی در مهار با ثبات بیکاری نداشته‌اند. نمودار زیر تعداد بیکاران را در سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۵ نشان می‌دهد، یعنی سال‌هایی که ایران از تحریم‌های اقتصادی و رشد اقتصادی منفی و تورم بالای ۳۵ درصدی عبور کرد. اما آیا تعداد بیکاران، تصویر روشنی از وضعیت بازار کار می‌دهد؟ اول نمودار زیر را ببیند.
امید به یافتن کار
اگر از یک گروه ١٠٠ نفره، ۵۰ نفرشان دنبال کار باشند، نرخ مشارکت اقتصادی ۵۰ درصد است.
تعداد بیکاران می‌تواند برآورد قابل درکی از وضعیت اشتغال بدهد، اما پشت این آمارها، کسانی هم هستند که از یافتن کار ناامید شده‌اند، یا به دلایلی، مثل تحصیل، دنبال کار نیستند. در مثال بالا، ۵۰ نفر از گروه ۱۰۰ نفره، جمعیت فعال هستند و نسبتشان ۵۰ درصد نرخ مشارکت افتصادی.
این نمودار نشان می‌دهد، در سال‌های ۱۳۸۷ تا امسال، کمتر از ۳۹ درصد کسانی که در سن کار هستند، دنبال کار بوده‌اند.
و یک مقایسه ساده: پارسال، تعداد بیکاران به اندازه سال ۱۳۸۹ بوده است، یعنی بالای سه میلیون نفر. آیا وضعیت مشابه بوده است؟ پاسخ در نرخ مشارکت است. چون تعداد بیشتری در بازار کار دنبال کار هستند، فرصت‌های شغلی به نسبت از سال ۱۳۸۹ بهتر شده است. اما بیکاری همچنان میلیونی است.
