ب کاتب چلبی (۱۶۰۹- ۱۶۵۷) (به ترکی: Kâtip Çelebi)، لقب مصطفی بن عبدالله یکی از مشاهیر و علمای بزرگ قرن
هفدهم میلادی است. وی در
استانبول به دنیا آمد و نزد علما و ادبای عثمانی تعلیم یافت. پس از مدتی از
یک استاد اروپایی که دین اسلام را پذیرفته و برای یادگیری زبان ترکی و
زبانهای شرقی به استانبول آمده بود، علوم ریاضی و جغرافیا را فرا گرفت و
با استعدادی که در وجود خود داشت، در مدت کوتاهی مایه افتخار عثمانیان
گردید. کاتب چلبی که به وظایف مهمی در باب‌عالی اشتغال داشت و در سفرهای
جنگی زیادی نیز شرکت جسته بود، به مناسبت شغل خود با لقب «کاتب چلبی» و
«حاج خلیفه» شهرت یافت.
او
از اولین نویسندگان عثمانی است که از آگاهی خوبی نسبت به اروپا برخوردار
بود. وی بر خلاف معاصرین خود، هنگام کسب این اطلاعات، قدردانی و احترام خود
را به نمایش می‌گذارد و آرزو می‌کند که مهم‌ترین اطلاعات و تجربیات جهان
خود و دیگران را به بنیه خود بیافزاید.
کاتب
چلبی آثار زیادی تألیف نموده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «کشف
الظنون»، «تقویم التاریخ»، «تحفه الکبار فی اسفارالبحار» اشاره کرد. وی
علاوه بر زبان مادری خود ترکی، با زبانهای عربی، فارسی و لاتینی نیز آشنا بود.
به
گزارش پارسینه، یکی از کتب کاتب چلبی با عنوان «جهان نـُما» (Cihannüma)،
اثری است که تمامی اطلاعات جغرافیایی آن زمان را در خود جای داده است. این
کتاب در دو نوبت مجزا نگارش یافته است و با عنوان جهان‌نمای اول و
جهان‌نمای دوم شناخته می‌شود. اطلاعات درج شده در
این اثر، نه تنها از سیاحان و جغرافی‌دانان مسلمان، بلکه از نویسندگان
اروپایی مانند گ. مرکاتور و ل. هوندیوس و از آثار اورتلیوس و کلووریوس نیز
بدست آمده است. در این اثر، برای هر سرزمین در باره نام، موقعیت و
اوضاع جغرافیایی، مراکز اداری و شهرهای عمده، راه‌ها و منازل،
تأسیسات و بنا‌ها و تاریخ شهر‌ها، اطلاعاتی آورده شده است. یکی از
نکات بارز جهان‌نما تصاویر و نقشه‌های آن است. جهان‌نما را نخستین
تلاش علمی برای مقایسه اطلاعات متون جغرافیایی اروپایی با متون
جغرافیایی اسلامی دانسته اند و گفته‌اند که تا آن زمان در اروپا چنین کاری صورت نگرفته بود.
به گزارش پارسینه به نقل از دائرة‌المعارف اسلامی، در
ایران دو نسخه از جهان‌نمای دوم وجود دارد: نسخه خطی جهان‌نما به
ترکی، در ۲۶۷ برگ، که در بخش نسخ خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی
به شماره نسخه ش ۶۸۸ نگهداری می‌شود و ترجمه‌ٔ جهان‌نما به فارسی
که محمد چارمحالی آن را در ۱۲۱۴ به فرمان آقامحمد خان‌قاجار (متوفی
۱۲۱۱) انجام داده و در ۸۲۱ صفحه، به شماره ۲۷۰۹، در بخش نسخ خطی
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران محفوظ است. نسخه‌ای از جهان‌نمای
اول نیز در کتابخانه آیت‌اللّه نجفی مرعشی در قم و نسخه‌ای در
کتابخانه ملی تبریز (چاپ قسطنطنیه در ۱۱۴۵) موجود است.
در بخش دوم جهان‌نما، از فصل بیست‌وچهارم مطالب درباره ایران آغاز می‌شود و تا فصل سی‌‌و‌دوم ادامه می‌یابد.
تصویر
زیر، نسخه‌ای از نقشهٔ کاتب چلبی است که وی با دقت و جزئیات فراوان، از
جغرافیای ایران (در دورهٔ صفوی) ترسیم کرده است. در این نقشه که برای اولین
بار در
فضای وب فارسی‌زبان منتشر می‌شود، شهر‌ها و روستاهای مختلف ایران‌زمین
مانند طهران، قم، اصفهان، شیراز، مشهد (با عنوان «مشهد امام رضا») و نیز
دریا‌های ایران با عناوین «بحر خزر» و «بحر فارس» و همین‌طور جزیرهٔ بحرین
مشخص شده‌اند.
(برای مشاهدهٔ تصویر بزرگ‌تر، روی نقشه کلیک کنید)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر