من اين روزگاران اسارت بزرگ را، نه در نوحه سرائی بر ويرانه ها و طلب ُمصرّانه از آسمان‌ها، بلکه در گردآوری و آمار برداری های بر هم انباشته مان صرف کرده‌ام، دارائی هائی که هيچ دشمن پيروز نمی‌تواند از ما برُبايد، يادمان ها... بله يادمان ها رومن رولان

همنشین بهار  من اين روزگاران اسارت بزرگ را، نه در نوحه سرائی بر ويرانه ها و طلب ُمصرّانه از آسمان‌ها، بلکه در گردآوری و آمار برداری های بر هم انباشته مان صرف کرده‌ام، دارائی هائی که هيچ دشمن پيروز نمی‌تواند از ما برُبايد، يادمان ها… بله يادمان ها رومن رولان دَردآور است که حديث ِ زندان و زندانی، بخش عمده ای از تاريخ کشور ما را تشکيل می‌دهد، امّا این واقعّیت نشانگر اين هم هست که جامعه ما ُمرداب نيست، رودِ خروشانی است که سکوت و سکون در آن راه ندارد و سنگ انداختن ها نمی‌تواند راهش را سّد کند. فهرست (البته ناقصِ) زير را که با تلاش و جستجوی بسيار تهّيه نموده‌ام ليست کتاب ها يا مقالاتی است که پيرامون «زندان‌های شاه و شیخ»، نوشته شده و آن‌را به آن دسته از زندانيان سياسی تقديم می‌کنم که يک سينه سخن دارند که از آن همه مردم ايران است، ولی آنان این مهم را که چون کوله باری بر دوش آن‌هاست، با امروز و فردا کردن و دلخوشی در «زندانِ روزَمرّگی»! حبس نموده و برباد می‌دهند. ده‌ها هزار تن از رعناترين و ُزلال‌ترين فرزندان اين ميهن از جمله به دليل تجربيات ناگفته شاهدان جنايات گذشته، به قتلگاه‌های رژيم جديد رفتند، شاهدانی که هنوز بعد از گذشت چند دهه لب به سخن نگشوده‌اند. اگر آثاری چون تاريخ بيداری ايرانيان و مشروطه کسروی و تاریخ سی ساله نبود، اگر نظائر مکّی ‌و شعاعیان و جزنی… نيز به وقايع‌نگاری صرف اکتفا نموده و امثال روزبه و پاک نژاد و سعيد محسن، پته  جنايتکاران را روی آب نمی‌ريختند، نويسندگان مرتجع و «قلم‌فروش»، شيخ فضل الله نوری و ناصرالملک را صوراسرافيل و سّتارخان جا می‌زدند و کودتای ۲۸ مرداد را قيام ِ ملّی! و شلاق به دستان دهه شصت را مصدق! و منتسکيو! قالب می‌کردند. *** اگر « حَبْسيّه » (زندان نامه و شعر زندان) را تنها به قصیده‌ای که شاعر در زندان و مربوط به حبس خود ساخته، محدود نکنیم، اگر بپذیریم که فرهنگ حَبْسيّه يا فرهنگ زندان بخشي از فرهنگ مردم به شمار می‌رود و دريچه هاي تاريخ را بر روي ما مي‌گشايد، نگاه‌مان به زندان نویسی و ادبیّات زندان متفاوت می‌شود. «حَبْسيّه» های خاقاني شروانی و فرّخی یزدی، «ناله از حصار نای»، و سوز و گداز امثال مسعود سعد سلمان، تقدیرگرایی کور و ندیدن نظم ستم‌زا، شکایت از شپش و پشه در سلّول که در سروده‌های زنداني دوره صفوي (ابوالقاسم امري) و ملك الشعراي بهار، هم دیده می‌شود، آرام آرام جای خود را به چالش کشیدن استبداد می‌دهد و به جای نقالّی و وقایع نگاری «ایام مَحبَس» علی دشتی، نقادی «بزرگ علوی»، و وقایع نمایی کتاب «نه زیستن، نه مرگ» می‌نشیند. از تعریف رسمی‌«حَبْسيّه» که عبور کنیم، می‌توان و باید آثار ارزشمندی را که زندانیان سیاسی در زندان خلق کرده‌‌اند، « حَبْسيّه » نامید. به نظر من ·        «گنجينه‌ خواف» آیه الله مُدرّس، ·        «رُمان نادره» سید جعفر پیشه وری، ·        نامه های سرگرد جعفر وکیلی، ·        «تقریرات» دکتر محمّد مصدق، ·        «گذشت عمر» دكتر شايگان، ·        تحقیقات عیدالحسین نوشین روی شاهنامه، ·        «شوهر اهو خانم» علی محمد افغانی، ·        «زمین سوخته» احمد محمود، ·        «پرتوی از قرآن» آیه الله طالقانی، ·        «داستان تکامل و خلقت انسان» دکتر یدالله سحابی، ·        «باد و باران»، «سیر تحوّل قرآن» و «پديده‌هاي‌ جوّی» مهندسبازرگان، ·        «غزل شماره  هفتِ» مهدی اخوان ثالث، ·        «قصیده لبخند چاک چاک» محمد شمس لنگرودی، ·         رُمان «تاتار خندان» غلامحسین ساعدی، ·        [هَمدمی با] «کلیدر»، محمود دولت‌آبادی، ·        «شناخت اجتماعی هنر» رضا علامه‌زاده، ·        «آهنگ‌هاي فراموش‌شده» احمد شاملو، ·        «تاریخ سی ساله» بیژن جزنی، ·        دنیامیسم قرآن موسی خیابانی… ·        «سرود ايران اختر شبانه» عباس رستگار، ·        نور، « انرژیِ مولّدِ شعاع»  The energy that create light raysهمنشین بهار، و ترجمه کتبی چون: ·        ‌«از اعماق» اسکاروایلد «فیروز میرزا»، ·        «هياهوي بسيار براي هيچ» شكسپير (عبدالحسین نوشین)، ·        «خانم وارن» برناردشاو (بزرگ علوی)، ·        «دُن آرام» شولوخوف (به آذین)، ·        «جنگ‌ شكر در كوبا » ژان پُل سارتر (جهانگير افکاری)، ·        «منشاء حیات» ُاپارین (هاشم بنيطرفي)، ·        «تاریخ اجتماعی هنر» آرنول هاوزر، (مجید امین مؤید)، ·        «تاريخ فلسفه غرب» برتراند راسل و «ناشناس اسرارآميز» (Mysterious Stranger) مارك توين، (نجف دريا بندري)، ·         Приключения барона из Мунчаусен «ماجراهای بارون مونچهازن» (سروژ استپانیان)، و آثاری در باره پاولوف و فروید… (و دیگر آثاری که من نمی‌دانم و) در زندان و زیر سایه دیکتاتوری تهیّه شده اند، همه و همه ــ نوعی «حَبْسيه» است. همچنین کارهای نمایشی هنرمندانی چون: ناصر رحمانی نژاد در زندان‌های قصر و قزل حصار، («انسان فقط بوسيله ی نان نمی‌‏ميرد» اثر Jorge Diaz ، نمایشنامه «مرگ در برابر»…)، و اجرای «پردة آخر نمايشنامة اتللو»، و «هملت» شکسپیر وبرخی آثار «برشت» مثل «گالیله» و «چهره‌هاي سيمون ماشار»…و«چشم در برابر چشمِ» ساعدي (توسط زنان زندانی در رژیم پیشین) ــ  «حَبْسيّه» است. یادآوری کنم که در زندان های بعد از انقلاب هم، از اینگونه «حَبْسيّه »ها، داشته‌ایم، «مانيفست جمهوری خواهی» اکبر گنجی یک نمونه است. البّته «صاحب کار» برخی از کتبی که در زندان های جمهوری اسلامی‌نوشته شده، بازجویان بوده اند وشماری از اینگونه کتب، بفرموده! نگاشته شده‌است. (مثل خاطرات فردوست، کژراهه طبری…) *** آنچه در این نوشته برجسته شده، خاطرات و روایت زندانیان رژیم های شاه و شیخ و کتب و مقالاتی است که به نوعی به زندان و زندانیان پرداخته است. با این یادآوری که شناسنامه کامل آثار زندان فقط با تلاش جمعی به سرانجام می‌رسد، به نکات چند اشاره می‌کنم: ــ  اين ليست به اين دليل که تمام جزئيات مربوط به یک اثر را ارائه نمي‌دهد، «کتاب شناسی زندان» به معنی دقيق کلمه نيست و از اين بابت پوزش می‌خواهم. ــ در اين فهرست نام «ناِکسان» نيز ديده مي‌شود و روشن است که ماهيت خاطره نويسانی چون ازغندی(منوچهری) و هادی غفاری با صفر قهرمانی و مرضيه اسکوئی ــ قابل قیاس نیست. ــ جدا از کتب و مقالات مربوط به زندان، به ترانه سرودها، آثار هنری و فیلم‌های مربوط به زندان و نیز به سایت‌هایی که مسئله زندان را برجسته می‌کنند ــ اشارات کوتاهی کرده‌ام با این یادآوری که مبحث مهّم و پردامنه ترانه و سرود، کار و مجالی دیگر می‌طلبد و من صلاحیت پرداختن به آن را ندارم. ــ مي‌دانيم که تاريخ شفاهی مکتب جديدی در تاريخ ‏نگاری است که از حدود سه دهه پيش ظهور کرده است. تاريخ شفاهی، ثبت و ضبط رويدادها و حوادث برای تاريخ ‏نگاری به شيوه غير مکتوب است، علاوه بر اين، تاريخ شفاهی مقدّمه ‏ای برای تاريخ مکتوب هم هست. در حال حاضر مؤسّسات مختلفی درباره تاريخ شفاهی ايران در خارج از کشور وجود دارد که پروژه تاريخ شفاهی هاروارد، تاريخ شفاهی جنبش چپ در ايران، بنياد مطالعات ايران و تاريخ شفاهی يهود (درباره يهوديان ايران)، از جمله آن‌ها هستند در همين رابطه آقای حميد احمدی با بسياری از حادثه سازان تاريخ معاصر ما مصاحبه‌های باارزشی انجام داده است. نيروهای انقلابی ميهن ما به دليل گرفتاری های روزمره يا شايد دماغ در نياوردن اين کارهای روشنفکری! تا کنون به اين موضوع نپرداخته‌اند، بر عکس تا آنجا که من اطلاع دارم سردمداران رژيم از توجه به اين مسئله غافل نبوده و واحد تدوين تاريخ شفاهی انقلاب اسلامی، ‌حوزه هنری، مرکز اسناد انقلاب اسلامی‌‌و مؤسّسه مطالعات تاريخ معاصر ايران از مراکز رسمی‌‌هستند که از سال‏ها پيش فعاليت خود را آغاز کرده‌اند. *** «بيزاري از شب فريب است اگر در ستايش روز ترانه اي نخوانیم»، هيچ‌کس نمي‌داند ِکی و کجا خواهد افتاد، چه بسا فردا از خاک ما گندمی‌‌‌‌‌برويد و در تنوری بسوزيم يا شبدری برآيد که ُبزی درآن بچرد، اميدوارم امروز و فردا نکنیم تا خاطراتی که در اصل مُتعّلق به مردم شريف ميهن‌‌مان است گم و گور نشود و بخصوص پای صحبت خانواده زندانيان که در اصل بار همه محنت‌ها بر دوش‌آن‌ها بوده است، بنشينیم. با اعتقاد به این واقعّیت که «ايرانی بدون زندان، شکنجه و اعدام ممکن است»، و از درون شب تار، گل صبح خواهد شکفت ــ به برخی از آثاری که به زندان‌های شاه و شيخ می‌پردازد و من به آن دسترسی داشته ام، نگاه می‌کنيم. بار دیگر یادآوری می‌کنم که اين ليست از جمله به اين دليل که تمام جزئیات مربوط به یک اثر را ارائه نمي‌دهد ــ «کتاب شناسی زندان» به معنی دقيق کلمه نيست و همین جا از عدم ترتیب و نارسایی های این نوشته صمیمانه پوزش می‌خواهم. خاطرات و اسناد زندان‌های دوره پهلوی: ۱- ايام محبس ــ علی دشتی (چاپ ششم: خرداد ۱۳۵۲ انتشارات اميرکبير) ايام محبس، يادداشت هايی است که علی دشتی در اثنای سه ماهه حبس نگاشته و ابتدا در قسمت پاورقی شفق سرخ (از شماره ۱ تا ۱۵) به طبع رسيد. پس از آن نيز چندين بار چاپ و منتشر شد و اينک به چاپ هفتم رسيده است. ۲- خاطرات نصرت الدوله فيروز (ایام محبس در زنداننظمّيه و قصر) اين يادداشت ها در بخشى از جلد دوم كتابى كه به سال ۱۳۷۰ با عنوان اسناد و خاطرات و آثار فيروز ميرزا نصرت الدوله از سوى انتشارات «نشر تاريخ» چاپ و منتشر شده مندرج است. «مجموعه مکاتبات، اسناد، خاطرات و آثار فیروز میرزا فیروز (نصرت الدوله): / به کوشش منصوره اتحادّیه (نظام مافی)، سیروس سعدوندیان» نصرت الدوله در زندان قصر بازداشت بود، زندانی كه از جمله به دستور و تلاش خودش در سمت وزير عدليه ساخته شده بود. ۳- تيمورتاش در صحنه سياست ايران، باقر عاقلی، نشر جاويدان، تهران ١٣٧۱ (تیمورتاش هم که خود از بانیان زندان قصر بود، در همانجا زندانی شد و آنگونه که پیشه وری روایت کرده، بد جوری به ذلّت افتاد.) ۴- واقعه اعدام جهانسوز و ريشه های اجتماعی و سياسی آن، تجفعلی پسيان، مدبر، تهران، ١٣٧۰ ۵- زندگی نامه محرمعلی شميده، ازبنيانگذاران سازمان جوانان کمونيست و اتحاّديه های کارگری به کوشش بهرام چوبينه آلمان ۱۳۷۳ ۶- خاطرات زندان از: ع شميده (باکو ) ۱۹۸۰ ۷- قيام افسران خراسان ــ پروفسور احمد شفاهی، کتابسرا، تهران ۱۳۶۵ ۸- ياداشت‌های زندان ــ  جعفر پيشه وری. ناشر: پسيان تهران – خاطرات و يادداشت‌های زندان، پيشه‌وری، (اوّل بار در باکو و بعد از انقلاب پنجاه و هفت در «ماينز آلمان»  منتشر شد. بنياد حافظ ) «کتاب يادداشت‌های زندان» نوشته پيشه‌وری،  بعد از شهريور ۱۳۲۰ با امضاء مستعار سيمرغ،  ابتدا  زير عنوان «از زندان تا کاشان»در «روزنامه داد»،  درج شد. «هفته‌نامه ناهيد» هم دنباله آن را منتشر کرد. بعدا تمام اين يادداشت‌ها در روزنامه« آژير »، تجديد چاپ شد. ۹- خاطرات دوران سپری شده، (خاطرات و اسناد يوسف افتخاری)، به کوشش کاوه بيات و مجيد تفرشی، نشر فردوس، تهران، ۱۳۷۰ ۱۰- دفاعّيات احمد کسروی از سرپاس مختاری و پزشک احمدی، به کوشش باهماد آزادگان، خاوران پاريس ۱۳۸۳ ۱۱- محاکمه محاکمه گران، تهران، ــ «م- گلبان»، و  «ی – شريفی»، نشر نقره، تهران ۱۳۶۳ (در مورد مباحثات دادگاه عاملان کشتار مدرّس، ارانی، فرخی و سردار اسعد…) ۱۲- راهيان خطر (در مورد زندان با اشاراتی به مهندس ُعلوی، علوی، ارانی، سعيد سلطان پور…) ــ باقر مومنی، خاوران ۱۳۸۵ ۱۳- خاطرات يک زن توده ای، اوّلين زن قزاّق در ايران ــ راضيه ابراهيم زاده، کلن، ١٣٧٣ چاپ جديد: توسط نشر آيدا در آلمان، ٢٠٠۵  (با عنوان «خاطرات يک زن ايرانی»، هم چاپ شده است.) – خاطرات يک زن توده‌ای ــ راضيه ابراهيم‌زاده (به کوشش: بهرام چوبينه – نشر: دادار) ۱۴- پنجاه و سه نفر، بزرگ علوی، انتشارات جاويدان، تهران، ١٣٥٧  (بار اوّل در سال ۱۳۲۳ منتشر شده، در سال ۱۳۵۷ انتشارات اميرکبير، و بعداً در سال ۱۳۸۴نشر «نگاه»، آن‌را تجديد چاپ کرده است) ۱۵- پنجاه نفر…و سه نفر ــ جلد اوّل از خاطرات دکتر انور خامه ای (چاپ اوّل، ايران انتشارات هفته، ۱۳۵۷چاپ دوّم آلمان غربی انتشارات نويد) ۱۶- دفاعيات تقی ارانی يک اثر فناناپذير، (فدراسيون محصلين و دانشجويان ايرانی در آلمان فدرال و برلن غربی، سال…) – دفاعیات دکتر ارانی در دادگاه ۵۳ نفر ــ دنیا دوره چهارم شماره یک و دو سال ۱۳۴۲ – روزنامه اطلاعات از تاریخ ۱۱ تا ۲۶ آبان سال ۱۳۱۷، بخشی از جریان محاکمه ارانی را درج کرده است. ۱۷- مرگ ستارگان ــ دکتر س. وحدت نیا، (در این کتاب به شلاق خوردن دکتر ارانی در زندان قصر و انداختن او بدون هیچ گونه لباسی در سلّول مرطوب، اشاره شده است.) ۱۸- نوروز در خارک، «ياداشت‌های سيد ابوالقاسم انجوی شيرازی در زندان خارک» ــ آدينه ٥٦ و    ٥٧ ، نوروز ١٣٧۰ ــ به اهتمام ميهن صداقت پيشه (نشر چاو ۱۳۸۴) ۱۹- از تهران تا استالين آباد، محمّد تربتی، نشر نقطه، تابستان ۱۳۷۹ ۲۰- کتاب آرزو، (عباس اسکندری) در ۱۳۲۲ ش، در دو مجلّد، از سوی مؤسّسه مطبوعاتی پروين، ‌منتشر شد. انتشارات غزل، زمستان ۱۳۶۱ در جلد اوّل، به تقليد از «کتاب خلسه»، يا خواب‌نامة محمّد‌حسن خان اعتماد‌‌السلطنه، به محاکمة خيالی مخالفان حکومت مشروطه و حقوق ملّت، در دورة سلطنت رضاشاه، پرداخته است. البّته پايان ماجرای اين محاکمه روشن نيست… (عباس اسکندری نزديک به ده بار، در دورة رضا شاه بازداشت و هر بار، پس از تحمّل چند ماه زندان، آزاد شده است.) ۲۱- محاکمات سياسی در ايران از سال ۱۳۳۳تا ۱۳۵۷ ــ بهروز طيرانی، نشر علم سال۱۳۸۱، در مورد دستگيری های پس از ۲۸ مرداد که رژيم شاه تهيه نموده است و اسناد باارزشی دارد ۲۲- گذار از برزخ ــ ناصرزربخت، نشر آتيه ۱۳۸۰ (در اين کتاب وصیّت‌نامه زربخت و نامه‌هايش به باقر مؤمنی به همراه مقاله يی مفصل از مؤمنی را می‌خوانيم.) ۲۳- گذز از طوفان ــ گفتگوی حميد احمدی با مرتضی زربخت نشر ققنوس  ۱۳۸۲ ۲۴- ياداشت‌های زندان، از ۱۹۲۸تا ۱۹۴۲ اردشير آوانسيان، حزب توده ايران،  به کوشش علی دهباشی، انتشارات شهاب، تهران ١٣٧٨) ۲۵- تقريرات دکتر مصّدق در زندان، به اهتمام سرهنگ جليل بزرکمهر وکيل مصدق در دادگاههای نظامی، و با کوشش ايرج افشار، تنظيم شده. تهران، انتشارات فرهنگ ايران زمين، ۱۳۵۹ ۲۶- خاطرات شاپور رپورتر (ناشر…سال…) ۲۷- خاطرات حسين مکّی، انتشارات علمی‌‌تهران (به انگليسی هم ترجمه شده، لندن و نيويورک، ۱۹۸۶، انتشارات کروم هلم) اين کتاب از جمله به چهره پشت پرده کودتای ۲۸ مرداد شاپور رپورتر اشاره می‌کند، فردی که مورّخين تا اين اواخر چندان از او نمی‌گفتند. ۲۸- زندان فلک الافلاک، خليل ملکی، مجلّه فردوسی، تهران، ١٣٣۵ ۲۹- خاطرات سياسی خليل ملکی، تهران پائيز ۱۳۶۸ ـ شرکت سهامی‌‌انتشار ۳۰- خاطرات سياسی خليل ملکی (با مقدمه همايون کاتوزيان)، انتشارات رواق، پائيز ١٣٦۰ ۳۱- خاطرات روزنامه نگاران زندانی «خليلی ملکی»، «احمد ناظرزاده کرمانی» و «ايرج نبوی» ــ گردآوری و تدوين: سيد فريد قاسمی‌‌‌‌(تهران: نشر آبی، ۲۰۰۴، چاپ اوّل) ۳۲- دفاعيات خسرو روزبه در دادگاه تجديد نظر نظامی، انتشارات حزب توده (البته انتشارات حزب توده، دفاعيات روزبه را با حذف بخش های مربوط به ترور محمّد مسعود و انتقاد از رهبران توده ای منتشر کرد و نام آن را «دفاعيات خسرو روزبه، قهرمان ملّی» گذاشت.) ۳۳- از انزلی تا دوشنبه ــ محمّد روزگار (استکهلم، انتشارات آرش، ۱۹۴۴) ۳۴- دنيای ارانی ــ باقر مومنی، انتشارات خجسته، تهران ۱۳۸۴ (مقاله «تقی ارانی: روشنفکر انقلابی یا زندانی شمارۀ ۷۴۰ ، …» – دنیای نا پایدار ارانی (درمورد کتاب فوق) ــ کاوه بیات (جهان کتاب، سال دهم، شماره ۱۰ بهمن ۱۳۸۴) ۳۵- نيم قرن مبارزه ــ خاطرات دبير کل حزب دموکرات عبدالله حياکی ۳۶- يادهايی از گذشته‏ (خاطرات دکتر غلامحسين فروتن) به کوشش: علی دهباشی‏ تهران، انتشارات سخن، ۱۳۸۰ ۳۷- افسانه ما، سروان توپخانه غلامعباس فروتن (بعد از انقلاب بصورت چاپ سفيد در ايران منتشر شده، و هم اکنون در سایت «راه توده»، می‌توان مطالعه نمود.) ۳۸- خاطرات محمّدمهدی عبدخدايی (مروری بر تاريخچه فدائيان‌اسلام)  ناشر:مرکز اسناد انقلاب اسلامی‌محل نشر: تهران تاريخ نشر: ۱۳۷۹ ۳۹- رفقای بالا ــ منوچهر کی مرام (تهران ارديبهشت ۱۳۷۴ ناشر: شباويز) ۴۰- خاطرات سياسی، ايرج اسکندری (بخش نخست)، به کوشش بابک اميرخسروی و فريدون آذرنور، پائيز ۱۳۶۶ – خاطرات ايرج اسکندری (مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سياسی) – خاطرات سياسی ايرج اسکندری، بکوشش علی دهباشی، چاپ اوّل، انتشارات علمی، تهران، ۱۳۶۸. چاپ دوّم، انتشارات علمی، ۱۳۶۸ چاپ سوّم، انتشارات علمی، ۱۳۷۹ – يادمانده ها و ياداشت‌های پراکنده ــ ايرج اسکندری به کوشش بهرام چوبينه، آلمان، انتشارات مرد امروز (جدا از مقدمه کتاب فوق که با عنوان «مدار بسته رفیق اسکندری»، نوشته شده و به قلم «باقر مومنی» است، نقش و قلم ایشان را در جای‌جای کتاب می‌توان حدس زد.) ۴۱- کتاب سياه يا کتابچه حقيقت (به دستور تيمور بختيار ادارة فرمانداری نظامی‌در ۱۳۳۴ درپی دستگيری شبکه های نظامی‌حزب توده پرونده های بازجويی و محاکمه های آنان را با عنوان کتاب سياه دربارة افسران حزب توده منتشر کرد. گفته اند که ‌امان الله قريشی از سران نادم حزب توده کتاب اخير را به نام تيمور بختيار تأليف کرده است). چاپ اوّل: تهران اسفند ۱۳۳۴، چاپ دوّم: آمريکا، کاليفرنيا ۱۹۸۹، انتشارات جهان جالب اینجاست که با اقتباس از امثال تیمور بختیار و سرهنگ زیبایی، در تیرماه سال ۱۳۷۷، در تهران جزوه ای با نام مشابه (کتابچه حقیقت)، انتشار یافت که  از ارتباطات داخلی و شیوه دستگیری رهبران حزب توده و اعمال پس از انقلاب این تشکیلات…صحبت می‌کند. «حمید احمدی» در واکنش به آن «کتابچه حقیقت، پدیده نوظهوری در عرصه جنگ روانی…» را نوشته است. ۴۲- شکنجه در رژيم شاه ــ سعيد صمدی پور، ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی ۴۳- ميهمان اين آقايان – م.به آذين، تهران، ۱۳۴۹ (چاپ اوّل آن در سال ۱۳۵۲ در آلمان منتشر شد. نشر آگاه، ١٣٥٨در سال ١٣٧١نيز تجديد چاپ شده است) ۴۴- از هر دری… (زندگی نامه سياسی – اجتماعی م به آذين)، نشر جامی‌‌‌‌تهران، ١٣٧۲ (دو جلد آن چاپ شده و جلد سوّم تا هفتم آن مجوز انتشار نگرفته است. به آذين خود در فصلنامه «گيلان ما» (شماره تابستان ۱۳۸۰) نوشته است که جلد های بعدی تا کنون به صورت دست نويس نزدم مانده‌اند…) ۴۵- ناگفته ها ــ خاطرات مهدی عراقی چاپ اوّل پاريس ۱۳۵۷، توسط موسّسه خدمات فرهنگی رسا، نيز در سال ۱٣۷۰به چاپ رسيده است. ۴۶- خاطرات من از زنده ياد حسين فاطمی‌، تنظيم از مکری (گويا در ميان اسنادی که کودتاچيان از خانه دکتر مصدق، غارت کرده بودند، خاطرات دکتر حسين فاطمی‌‌و نامه‌های او به همسرش نيز، بدست آمده است. اين خاطرات دوران اختفای پس از کودتا را به تصوير می‌کشد.) ۴۷- خاطرات و مبارزات دکتر حسين فاطمی‌به کوشش: بهرام افراسيابی، انتشارات سخن بهار ۱۳۷۰ ۴۸- سازمان افسران حزب توده ايران ـ محمّد حسين خسروپناه،  نگاه نو، شماره ۳۳، تابستان ۷۶ . نیز  انتشارات شيرازه، تهران، ۱۳۷۷ ۴۹- سازمان افسران حزب توده ايران از درون ـ محمّد حسين خسروپناه، انتشارات پيام امروز، تهران، ۱۳۸۳ ۵۰- خاطرات ابراهيم يونسی با عنوان از «بازجويی تا تيرباران»، (بخشی از زندگی نامه منتشرنشده نويسنده با عنوان «کسی شبيه خودم») ۵۱- انگيزه (خاطراتی از دوران فعاليت حزب توده) ــ  سرگرد غلامحسين بقيعی، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، ۱۳٧۳ ۵۲- گزارش های محرمانه شهربانی جلد اول، (۱۳۲۴ – -۱۳۲۶) و جلد دوم (۱۳۲۷ – ۱۳۲۸) ـــ مجيد تفرشی، محمود طاهراحمدی، تهران، سازمان اسناد ملی ايران، ۱۳۷۱ ۵۳- حسن ضياء ظريفی، از دانشگاه تهران تا قتلگاه اوين ــ دکتر ابوالحسن ضياء ظريفی ــ انتشارات امين دژ ۱۳۸۳ ۵۴- از دانشگاه تهران تا شکنجه گاه ساواک ــ جلال رفیع، انتشارات موزه عبرت ۵۵- گفتگوی حميد احمدی با محمود روغنی از اعضای پيشين حزب توده ايران ۵۶- «ئاله کوک» (برگ سبز)، خاطرات غنی بلوريان ترجمه رضا خيری مطلق (انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا ۱۳۸۲) ۵۷- کتاب مرتضی کيوان، به کوشش شاهرخ مسکوب، تهران، کتاب نادر ۱۳۸۲ ۵۸- فصولی از تاريخ ــ ضياءالدين الموتی (تهران چاپخش ۱۳۷۰) ۵۹- خاطرات کريم حسامی‌‌(يازده جلد) […] ۶۰- خاطرات عبدالرحمن قاسملو (ناشر…سال…) ۶۱- خاطرات جهانگير تقضّلی به کوشش: يعقوب توکلی انتشارات سوره ۶۲- درهای زندان گشوده خواهد شد، اطلاعات فشرده ای از رفتار رژيم ضد ملّی و ضد دموکراتيک شاه، با مخالفين سياسی، ــ احسان طبری (۱۳۴۹سالنامه حزب توده به مناسبت پنجاهمين سال تأسيس حزب کمونيست ايران و سی امين سال تأسيس حزب توده ايران) ۶۳- خاطرات آلبرت سهرابيان (برگی ازجنبش کارگری کمونيستی ايران) ناشر بيدار ۱۳۷۹ ۶۴- محمّد نخشب به روايت اسناد ــ روح الله بهرامی‌(نشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی۱۳۸۳) ۶۵- هفت سال در زندان آريامهر ــ احمد آرامش، تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب ۱۳۵۸،‌ ‌(احمد آرامش، در ۲۴ مهر ماه ۱۳۵۲ در پارک لاله به‌وسيله ساواک ترور شد) ۶۶- – پيكار من با اهريمن : يادداشت هاى زندان  ــ احمد آرامش ؛ به كوشش خسرو آرامش، انتشارات فردوس و انتشارات مجيد، [بى تا] ۶۷- خاطرات يک چريک در زندان، يوسف زرکار، انتشارات چريکهای فدائی ۱۳۵۱، انتشارات جبهه ملّی خارج از کشور، مرداد ١٣٥٣، (تکثير انجمن دانشجويان و محصلين ايرانی در برلن غربی، تير ماه ۱۳۵۵) ۶۸- حماسه مقاومت، (چريک فدائی خلق رفيق اشرف دهقانی سخن می‌گويد) اشرف دهقانی، انتشارات جبهه ملّی ايران خارج از کشور (بخش خاورميانه)، چاپ دوّم – خرداد ۱۳۵۳بهمن ۱۳۵۷ ۶۹- ‌لحظاتی از زندگی صفر قهرمانيان‌، (خاطرات صفرخان) بهروز حقّی، نشر آذربايجان، آلمان، کلن، آذر۱۳۷۲ ۷۰- خاطرات صفرخان (صفر قهرمانيان) ۳۲ سال مقاومت در زندان شاه / در گفتگو با علی اشرف درويشيان ، تهران، نشر چشمه، ۱۳۷۸ ۷۱- ُدرد زمانه، (خاطراتی از سال های ۱۳۵۷-۱۳۲۰)، علی عموئی، تهران، ١٣٧۳ نشر آنزان ۱۳۷۷ و نشر اشاره، تهران ۱۳۸۰ ۷۲- دادِ بيداد (خاطرات زنان زندانيان سياسی در زمان شاه دو جلد) ــ به کوشش ويدا حاجبی تبريزی، جلد اوّل صحاّفی و چاپ باقر مرتضوی، کلن- آلمان، اسفند ۱۳۸۱/ جلد دوّم، انتشارات فروغ، کلن-آلمان، خرداد ۱۳۸۳، انتشارات فروغ، و نيز انتشارات «بازتاب نگار» [دادِ بيداد = اِعمال دادی که به بی‌داد می‌انجامد. دادی که جوهر و اصل آن بی‌داد است. بيدادی که به شکل‌های گونه‌گون طی قرن‌ها بر جامعة ما اعمال شده و به رايج شدن ضرب‌المثلی مردمی‌انجاميده: ای! دادِ بيداد!…] ۷۳- بر فراز خليج، خاطرات محسن نجات حسينی، تهران، نشر نی، سال ١٣٧۹ و ۱۳۸۰ ۷۴- سفر بر بالهای آرزو، نقی حميديان، انتشارات آرش، استکهلم ٢٠٠۴ ۷۵- شکوفه‌های انار، عباس مظاهری، توسط گفتگوهای زندان منتشر شده، کلن، سال هشتاد و پنج ۷۶- پادشاه زندان‌ها، کاوه داداش زاده، نشر نارنجستان، چاپ دوّم ١٣٨۵ ۷۷- در گذر خيال ــ ناصر کاخساز (نشر نيما ــ اسن آلمان ۲۰۰۲) ۷۸- از آن سال‌ها و سال‌های ديگر، حمزه فراهتی، فروغ کلن، پائيز ١٣٨۵ ۷۹- شصت سال خدمت و مقاومت ــ خاطرات مهندس بازرگان ناشر: رسا سال هفتاد و پنج ۸۰- يادداشت‌های روزانه مهندس بازرگان ــ بخش زندان، ناشر… ۸۱- خاطرات سيد احمد صدر حاج سيد جوادی، ناشر… ۸۲- شريعتی به روايت اسنادساواک ــ سه جلد ۱۳۷۸ [اينگونه کتاب‌ها را موسّسه‌ای موسوّم به «مرکزاسناد انقلاب اسلامی‌»، منتشر کرده است.] ۸۳- ششصد شب تنهائی ــ دکتر علی شريعتی بعد از رهائی از بند از دکتر شريعتی تعبير ۶۰۰ شب تنهائی، شنيده شده است. اين خاطرات جُدا از کتاب دو جلدی «گفتگوهای تنهائی» است که ‌اميدوارم بعدها پيدا شود. ۸۴- دکتر علی شريعتی، ديدار در زندان [با دکتر شریعتی] ــ رضا براهنی (هم ميهن شماره ۳۰ سال هشتاد و شش) ۸۵- يادهای ماندگار (خاطرات من و همسرم) ــ فريده کمالوند (همسر دکتر اعظمی) نشر اشاره، تهران ۱۳۸۱ ۸۶- برگی از تاريخ، گروه دکتر اعظمی‌‌و ياران ــ ااتحاّديه جوانان سوسياليست انقلابی ۸۷- سازمان مجاهدين خلق از درون ــ محمّد مهدی جعفری (نگاه‌امروز ۱۳۸۱) ۸۸- گفتاری در باره شکنجه و زندان ــ سازمان مجاهدين (جزوه) ۸۹- هوشياری انقلابی، مبارز اسير در زندان ــ سازمان مجاهدين (جزوه) ۹۰- طرح فرار من (رضا رضائی) ــ سازمان مجاهدين ۹۱- زندان شاهنشاهی، نشريه پيک مبارز، دی ماه ۵۴ ــ انجمن محصّلين و دانشجويان ايرانی در برلن غربی ۹۲- ياداشت هايی از زندان تهران، ۱۳۲۳ (…) ۹۳- ياداشت های زندان: سال ۱۹۲۸ – ۴۲، استکهلم ۱۹۷۹ ۹۴- اعدام های دسته جمعی بر پايه اظهارات يک شاهد عينی – راه توده سپتامبر ۱۹۹۷ ۹۵- آخرين دفاع گروه فلسطين در دادگاه نظامی‌(دفاعيات شکرالله پاک نژاد) ــ فدراسيون محصلين و دانشجويان ايرانی در آلمان فدرال و برلن غربی ۹۶- از ديدار خويشتن (يادنامه زندگی) ــ احسان طبری، به کوشش ف. شيوا (فرهمند)، نشر باران سوئد ۹۷- خاطرات کيانوری، مؤسسه تحقيقاتی و انتشاراتی ديدگاه ۹۸- با گام های فاجعه ــ ف. شيوا (فرهمند)، چاپ اوّل پاريش ۱۳۶۸، انتشارات حزب دموکراتيک مردم ايران ۹۹- خاطرات در خاطرات ــ رحيم زهتاب فرد، ناشر: ويستار آذر۱۳۷۳ ۱۰۰- من يک شورشی هستم خاطرات زندان ــ عباس سماکار، نشر کتاب لس آنجلس ۱۳۸۰ در ايران نيز اين کتاب بدون اجازه نويسنده چاپ شده (انتشارات مهر انديش، تهران ۱۳۸۱) ۱۰۱- «محاکمه تهرانی» (بهمن نادری پور)، روزنامه اطلاعات ۳۱ خرداد ۱۳۵۸ – نامه تهرانی شکنجه گر (بهمن نادری پور) به آيه الله لاهوتی و آيه الله طالقانی، سال ۱۳۵۷ ۱۰۲- «شکنجه گران» (چاپ اعترافات دو تن از بازجويان ساواک شاه، ضميمه کتاب است) ـ تنظيم کتاب توسط محافل حکومتی ۱۰۳- پاک‌نژاد در زندان ــ مسعود رجوی، مجله شورای ملی مقاومت شماره پانزده، سال ۱۳۶۳ ۱۰۴- خاطرات حميد اسديان (کاظم مصطفوی) از زندان شاه ۱۰۵- خاطرات شکنجه گر ساواک منوچهر وظيفه خواه (ازغندی مشهور به منوچهری) ای کاش ديگر بازجويان ساواک بخصوص رسولی (نوذری)، حسين زاده (عطاپور)، جوان، عضدی، متقّی (بهار) و… نيز خاطرات خويش را می‌نوشتند ــ اسرار بسياری در سينه آن‌ها است و بويژه از پرونده بسياری از آدمکشان کنونی و زبونی توبه فرمايان در زير فشارهای زندان، داستان‌ها دارند. ۱۰۶- خاطرات دکتر محمّد محمّدی (پيش از انقلاب با مجاهدين بوده است.) ۱۰۷- از نهضت آزادی تا مجاهدين و «آنها که رفتند»، خاطرات لطف الله ميثمی‌، دو جلد (تهران نشر صمّديه) ۱۰۸- سازمان مجاهدين خلق ــ حسين احمدی روحانی (مرکز اسناد انقلاب اسلامی‌تهران ۱۳۸۴) ۱۰۹- خاطرات محمّد حسن خاکساران (فصل سوّم کتاب مربوط به ساواک، زندان شاه، قصّه سپاس و…است) ۱۱۰- فرمان مقاومت (خاطرات ابراهيم شوشتری از شورش پادگان‌قلعه مرغی)، ۸ شهريور ۱۳۲۰ ناشر: شيرازه. تهران ۱۳۷۶ ۱۱۱- ياس و داس ــ فرج سرکوهی، ناشر : باران، سوئد (گزارشی توصيفی ــ تحليلی از مقطعی از تاريخ ايران. که از جمله، تاريخچه بخشی از جنبش روشنفکری ايران را از ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۵ تصوير و تحليل کرده است. به اعتقاد فرج سرکوهی، «دو جمله در پاورقی کتاب در باره آقای جزنی چندان عمده شد که همه بحث های مطرح شده در کتاب ناخوانده ماند.») ۱۱۲- راوی بهاران ــ مبارزات و زندگی کرامت الله دانشيان ــ  انوش صالحی ــ نشر قطره ــ تهران ۱۱۳- خاطرات احمد احمد – به کوشش محسن کاظمی‌(مؤسسه چاپ سوره) ۱۱۴- عروج از زندان (زندگی و مبارزات آيت الله سعيدی) نشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی‌(۱۴ بهمن، ۱۳۸۵) ۱۱۵- آدمخواران تاج‌دار ــ رضا براهنی (چاپ رندوّم هائوس، وينتج، سال ۱۹۷۷) ۱۱۶ – خاطرات ناصر تکميل همايون (ناشر…سال…) ۱۱۷- تاريخچه سازمان مجاهدين ــ احمدرضا کريمی، ناشر: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ۱۳۸۴ ۱۱۸- گزارش سی صفحه ای «احمد رضا کريمی»، درباره دکتر شريعتی (برای ساواک) [در هردو نوشته فوق، به مسائل زندان هم اشاره شده است) ۱۱۹- اسرار تاريکخانه‌ها ــ مرتضی کاظميان، قصيده سرا. تهران ۱۳۸۳ ۱۲۰- مقاومت در زندان: (خاطرات عباس رادنيا سالهای ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۳، اسنادی از محاکمات و مدافعات وی, مصطفی مفيدی و محمّد بسته‌نگار ــ  به اهتمام:ابراهيم يزدی ناشر: قلم. تهران ۱۳۷۸ ۱۲۱- اسراری از کميته مجازات (خاطرات علی‌اکبر ارداقی)  ناشر: نشر علم، تهران،۱۳۷۶ ۱۲۲- خاطرات و دردها (در چند جلد) ــ  سنار مامدی، ناشر: آلفابت ماکزيما سوئد، سال ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ ۱۲۳- از وانان تا اوين ــ عزت الله باقری، تهران، چاپ اوّل، انتشارات حنا ۱۳۸۱ ۱۲۴- پری حاجبی در خاطره دوستانش ــ ويدا حاجبی تبريزی، خارج کشور، چاپ اوّل، ناشر نويسنده ۱۳۸۳ ۱۲۵- «شکنجه در عصر ترس» ــ عزت الله مُصّلی نژاد ، انتشارات «سرافيم»، در کانادا سال ۲۰۰۶ ۱۲۶- خاطراتی از یک رفیق ــ م احمدی اسکویی، چاپ عدن ۱۳۵۳ ۱۲۷- پوزشی از خلق و جانبازان‌ش ــ پرويز قليچ خانی، انتشارات آلبانی (برکلی) ۱۳۵۶ ۱۲۸- در زندان کمیته [مشترک ضد خرابکاری] بر ما چه گذشت ــ  نویسنده (زندانی زمان شاه…)، هفته نامه «تهران مصّور»، شماره هفت، ۱۱ اسفند ۵۷ ۱۲۹- «خاطرات زندان» ــ بی نام، هفته نامه تهران مصّور دوره جدید شماره ۱۲، ۲۴ فروردین ۱۳۵۸ ۱۳۰- خاطره ای از مهدی ــ خليل رضائی، مجلّه شورا شماره ۱۱ شهريور ۶۴  خانم آبی ــ ثريا عليمحمّدی ۱۳۱- قصّه ساواک ــ پاريس انتشارات برنگ، نويسنده…؟ ۱۳۲- وظیفه یک مبارز اسیر در زندان، سازمان مجاهدین خلق ایران، نشر…سال ۱۳۵۱ ۱۳۳- سیستم پلیس سیاسی ــ سازمان چریک های فدایی خلق، چاپ بیروت ۱۳۵۳ ۱۳۴- ساعت چهار آن روز، مهين محتاج، نشر قصيده سرا (تهران) تهران ۱۳۷۸و ۱۳۸۱ ۱۳۵- خاطرات ايراني ــ عباس میلانی، ۱۳۷۵ (ناشر و سال انتشار…) ۱۳۶- زندان شاه ــ مجيد دارابيگی (وريا بامداد)، ناشر: خود نويسنده، انتشارات البرز ۱۳۸۴ ۱۳۷- خاطرات مريم فيروز (تهران مؤسّسه تحقيقاتی و مؤسّسه تحقيقاتی و انتشاراتی ديدگاه ۱۳۷۳) ۱۳۸- خاطرات یک افسر توده ای۱۳۳۰- ۱۳۳۵ ــ روح الله عباسی، مونترال کانادا، انتشارات فرهنگ، سال۶۸ خاطرات زندان‌های جمهوری اسلامی: ۱- ديوار الله اکبر، سياوش بشيری، انتشارات پرنگ پاريس ۱۳۶۰ چاپ دوّم هم شده ۲- ساواک ــ سياوش بشيری، پاريس ۱۳۶۶، انتشارات پرنگ (در تأئيد ساواک نوشته شده است) ۳- قبيله آتش در تله گرگ، فريدون گيلانی، چاپ اوّل، انتشارات طالقانی چاپ دوّم ١٣٦۷ آلمان، ۴- خوب نگاه کنيد راستکی است ــ پروانه عليزاده، خاوران، پاريس ١٣٦٦ انتشارات خاوران پاريس مهر ۱۳۶۶ چاپ مجدد هم دارد و به زبان آلمانی و فرانسه نيز ترجمه شده است ۵- خاطرات زندان توحيدی، قصر در بهار آزادی ــ پرويز اوصيا، بازتاب، آلمان ۱۳۶۸ ۶- حقيقت ساده، منيره برادران، سال ١٣٧١ تا ١٣٧٤، تجديد چاپ: نشر نيما- آلمان (در مورد زندان، از همين نويسنده چندين مقاله و نيز کتاب‌های Erwachen aus dem Alptraum و De Naakte Waarheid به زبان آلمانی منتشر شده است.) ۷- خاطرات زندان، کتايون، نشريه ميزگرد شماره‌های ٣، ٤، ٧ و ۸ ۸- يادهای زندان- دوجلد- فريبا ثابت، انجمن دفاع اززندانيان سياسی و عقيدتی در ايران پاريس، تابستان ۱۳۷۶ و نيز ــ نشر خاوران، پاريس ۹- خاطرات زندان، شهرنوش پارسی پور، نشر باران، (سوئد)، ۱۹۹۶ ۱۰- خاطرات يک زندانی از زندان‌های جمهوری اسلامی‌‌دکتر رضا غفاری، ترجمه از انگليسی «الف. سامان»، ناشر استکهلم سوئد سال ۹۸ (انتشارات مهر در کلن آلمان نيز منتشر نموده است. اسامی‌‌‌۱۵۳۹ تن از زندانيان اعدامی‌‌‌‌زن را فهرست کرده است. اين کتاب با اضافاتی در آلمان به چاپ دوّم رسيد و به زبان آلمانی نيز ترجمه شده است) ۱۱- و هنوز قصّه برباد است ــ حسن درويش چاپ يکم، ايالات متحّده، ۱۳۷۶، نشر نقطه ۱۲- دراينجا دختران نمی‌ميرند از: شهرزاد، ناشرخاوران تابستان ۱۳۷۷به چاپ دوّم هم رسيد. ۱۳ – فريب خوردگان قرآن، آزاده ايرانی، (خاطرات)، پاريس، سال ۱۳۷۹. ۱۴- يادداشت‌هائی از داخل زندان، محسن فاضل، نشر انديشه و پيکار ۱۵- زير بوته لاله عباسی، نسرين پرواز ۱۳۷۵، ناشر حزب کمونيست کارگری (نسيم) ۱۹۹۵ / ۲۰۰۱ ۱۶- از اوين تا پاسيلا، (خاطراتی از زندان‌های داخل و خارج کشور۱۳۶۸-۱۳۶۱) ــ د – البرز، تورنتو، زمستان ۱۳۷۹، تورنتو ۱۳۷۹ ۱۷- يادنگاره های زندان، سودابه اردوان (ويراستار علی حصوری)، سوئد ‏ ۱۳۸۲ ۱۸ – گردن بند مقدّس، مهرانگيز کار، باران، ٢٠٠٢، سوئد ۱۹- نه زيستن نه مرگ در ۴ جلد خاطرات زندان ــ ايرج مصداقی ناشر: آلفابت ماکزيماسوئد چاپ اوّل: ۱۳۸۳ (اين کتاب با افزوده ها و بازنگری به چاپ دوّم هم رسيده) ۲۰ -در مهمانی حاجی آقا ــ حبيب الله داوران، داستان يک انسان ــ فرهاد بهبهانی ــ خاطرات دو تن از دستگير شدگان نامه ۹۰ نفری به خاتمی، انتشارات اميد فردا ۱۳۸۲‌ ۲۱ – چشم در چشم، هنگامه حاج حسن، نشر هما، فرانسه ۱۳۸۲ ۲۲ – بر ما چه گذشت (بخش «بند انقلاب و محکومين زندان ديزل آبادِ کرمانشاه»،…) محمّد رضا اسکندری، خاوران ۱۳۸۳ ۲۳- بهای انسان بودن، خاطرات زندان ــ اعظم حاج حيدری (فرانسه، انتشارات انجمن هما، زمستان ۸۳) ۲۴- از کاخ شاه تا زندان اوين ــ احسان نراقی. (نسخه ‏اصلي آن به زبان فرانسه است)، ترجمه سعيد آذری، موسسه خدمات فرهنگی رسا،  تهران، چاپ اوّل ۱۳۷۲ ۲۵ – شب بخير رفيق (طرف تيره تاريخ خاطرات زندان)  ــ احمدموسوی، انتشارات باران چاپ اوّل (۱۳۸۳) ۲۶ – در جستجوی رهائی، مريم نوری، سوئد، نشر باران ۲۰۰۵ ۲۷ – تاريخ زنده- فريبا مرزبان، حقايقی از زندان‌های زنان در جمهوری اسلامی‌ايران، ۳ جلد ــ جلد اوّل چاپ پکاء انگلستان ۲۰۰۵ ۲۸- «زندگي من بعنوان يک خائن» ــ زهرا قهرمانی ، با همکاري «رابرت هيلمن»، داستانش را به زبان انگليسي، ‏روايت کرده است. (…) ۲۹- اوين: گاهنامه ی پنج سال و اندی، (جامعه شناسی زندانی و زندانبان)، چاپ اوّل، انتشارات پرزاوند، محمّد جعفری، از مسئولين روزنامه انقلاب اسلامی‌‌و از همکاران بنی صدر، ۱۳۸۰ ۳۰ -«در جدال با خاموشی» (تحليلی از زندان‌های جمهوری اسلامی‌در دهه شصت)  ــ اشرف دهقانی، انتشارات چريکهای فدايی خلق ۳۱- زندان سيد علی خان (اصفهان) ۱۳۶۴ ــ شهرزاد ۳۲- کشتار ٦٧ ــ مسعود انصاری واشنگتن، امريکا، ۱۳۸۱. ۳۳- خاطرات زندان ــ فرنوش مشيری ۲۰۰۳. ۳۴- قهرمانان در زنجير، انتشارات سازمان مجاهدين خلق ۱۳۷۹ ۳۵- گناهان دمادم متغّير اميرانتظام ــ رامين احمدی، مجلّه نگين شماره ۲۱، ۲۰۰۴ ميلادی ۳۶- جمهوری زندان‌ها، وريا بامداد (مجيد دارابيگی)، «گزارش تحليلی – مستند در باره ی زندان‌ها , بازجويی , شکنجه و سرکوب»، (۲ جلد) ,فرانکفورت, مرکز پخش کتاب ۱۳۸۰ ۳۷- چند نامه از تقی شهرام از زندان به مقامات دادستانی جمهوری اسلامی‌‌کميته پشتيبانی از زندانيان انقلابی ــ تهران سال ۵۹ ۳۸- ياداشت‌های تقی شهرام  ــ جزوه ای حدود سی صفحه که نامبرده پس از دستگيری در اوين نوشته و به بيرون ارسال نموده است. ۳۹- يادها  ــ گلرخ جهانگيری (آذر آذری) ۴۰- يازده گزارش از راهروهای خون (خاطرات)، جامعه دموکرات‌های ايران در فرانسه سال ۱۳۶۴ ۴۱- پشت ديوارهای بلند، از کاخ تا زندان ــ آذر آريانپور (همسر دکتر شيخ الاسلام زاده، آخرين وزير بهداشت و درمان سلطنت پهلوی) تهران، چاپ اوّل، تهران انتشارات آيينه ۱۳۷۹، چاپ دوم …چاپ سوم بهار ۸۱ ۴۲- نبردی نابرابر (گزارش ۷ سال زندان از سال ۶۱ تا ۶۷ )  ــ به انگليسی هم ترجمه شده ــ نيما پرورش، ناشر انديشه وپيکار۱۳۷۴ آلمان ۴۳- در سال ۱۳۶۷ بر ما چه گذشت؟ ــ نيما پرورش انتشارات خاوران ۴۴- انديشه و تازيانه ــ خاطرات اکبر محمّدی، شرکت کتاب آمريکا، چاپ اوّل بهار ۸۵ ۴۵- کابوس بلندتيزدندان ــ ويراستار: بهروزشيدا (۱۶ مطلب از زندان‌های شهرستان های ايران)، ناشر باران استکهلم ۱۳۸۲ ۴۶ – قصر در  «بهار آزادی! »، ناشر بازتاب، ساربروکن- آلمان، چاپ اوّل تابستان ۱۳۶۸ ۴۷- اين زجرنامه من است (من قربانی نقشه و طرحی شدم که وزارت اطلاعات آن‌را طراحی و اجرا کرده است) ــ فرج سرکوهی ۴۸- خاطرات زندان ــ شهلا لاهيجی ۴۹– سالن ۶: يادداشت‌های روزانه زندان ــ‌ ابراهيم نبوی، نشر نی، محل نشر:تهران تاريخ نشر ۱۳۸۰ (مولف در بخش پايانی کتاب فهرست مفصّلی از اصطلاحات و واژه‌های متداوّل در زندان, همراه با تلفّظ و شرح معنی و مفهوم آن‌ها درج نموده است.) – ماه عسل پائيزی ــ سید ابراهیم نبوی ( يادداشتهای روزانه زندان ۱۳۷۹، انتشارات جامعه ايرانيان، ۱۳۸۰) ۵۰- خاطرات زندان مسعود بهنود (دربند امّا سبز)، ناشر: نشر علم، محل نشر: تهران تاريخ نشر ۱۳۸۰ ۵۱- از لس‌آنجلس تا قزوين: (بخش يادداشت‌های زندان که بيشتر مربوط به زندانيان عادی است) ــ عباس عبدی، ناشر: حنانه، محل نشر: تهران  تاريخ نشر ۱۳۷۸ ۵۲- خاطرات زندان اشاره‌ای از زاويه‌ی زبان‌شناختی ــ اعظم کياکجوری ۵۳ – پرنده نوپرداز ــ حزب کمونيست ايران مارکسيست لنينيست مائوئيست، ۲۰۰۴ ۵۴- کتاب سمينار بين المللی استکهلم، ناشر: زندان زنان، کانون زندانيان سياسی ايران در تبعيد، اکتبر ۱۹۹۸ ۵۵- متن کامل دفاعيات عبدالله نوری، زندانی سياسی، انتشار از: ميهن (پاريس)، آذر ماه ۱۳۷۸ ۵۶- فتنه دور قمری ــ (خاطرات زندان) ــ بهداد، لس آنجلس- ايالات متحّده‌امريکا، ارديبهشت ۱۳۷۷ انتشارات ما ۵۷- کسی را که [به خاطر ماجرای سینما رکس آبادان] تير باران کرديد بی گناه بود ــ‌ خانواده سروان منير طاهری ۵۸- سرود پايداری خاطرات مادر سنجری (ماه منيرفرزانه)، چاپ اوّل: ژانويه ۲۰۰۵ انتشارات فروغ آلمان ۵۹- بذرهای ماندگار خاطراتی از مبارزات چريک‌های فدايی خلق و نقد برخی ايده ها ــ اشرف دهقانی، چاپ اوّل: ۲۰۰۵ ناشر: چريکهای فدايی خلق ايران. مرکز پخش و فروش انتشارات نيما آلمان ۶۰- خاطراتی از زندان يونسکو «دزفول» ــ شهاب شکوهی ۶۱- خاطرات دکتر فريبرز بقايی (گفتگوی او با حميد احمدی در سپتامبر ۱۹۹۹ در شهر فرانکفورت در ۱۵ جلسه ضبط ويديويی شده است و بخش چهارم مربوط به زندان است. در سایت «بنياد فرهنگی دکتر فريبرز بقايی برای روشنگری» موجود است.) ۶۲- گذر از گوههای سَرهُر، (خاطرات رضا طاهری در گفتگو با حميد احمدی) ناشر: انجمن مطالعات و تحقيقات تاريخ شفاهی ايران در برلين مهر ۱۳۸۶ ۶۳- خاطرات عزّت مطهری (عزّت شاهی)، تدوين و تحقيق محسن کاظمی، تهران شرکت انتشارات سوره مهر ۱۳۸۵ ۶۴- يادداشت‌های روزانه زندان، (از  فروردين ۵۹ تا  خرداد ۶۰) ــ  محسن فاضل، هواداران پيکار، ١٣٦٤ (به آلمانی هم ترجمه شده است) ــ هواداران سابق سازمان پيکار، فرانسه ۶۵- از آنچه بر ما گذشت، ۴ روايت بر اساس ۴ گفتگو با ۴ زن ــ طيفور سوئد، ۱۹۹۸ ۶۶- لبخند مقاومت ــ بهرام چوبينه، انتشارات مرد امروز ۱۳۶۵ ۶۷- اعدام، ابزار حاکميّت ملّايان ــ نادر رفيعی‌نژاد، انتشارات اميرخيز ـ اشرف تابستان ۸۴ ۶۸- پرونده قتلهای زنجیره ای ــ علیرضا نوری زاده ۶۹- «اعدام به اضافه ده سال» (خاطرات زندان اوين ۱۳۶۹- ۱۳۶۴) ــ راجر کوپر ۷۰- بيانيه «ايران: طرح مخفيانه ايران برای نابودی يک جامعه مذهبی»، (در مورد آزار اعضای جامعه بهائيان ايران در جمهوری اسلامی‌است و ليستی از بهائيانی که از سال ١٣٥٧ کشته شده اند را در بردارد.) ۷۱- پروازها و يادگارها ــ ماه مهر گلستانه چاپ اوّل، سوپريم، آبان ماه ۱۳۷۱ (در مورد آزار و رنج بهائيان) ۷۲- داستان عليا ــ عليا روحی زادگان (در مورد آزار و رنج بهائيان) ۷۳- هنوز هم ورق پاره های زندان ــ امير عباس فخر آور (ناشر: شرکت کتاب) ۷۴- پشت ديوار ندامت ــ ابراهيم ايمانی فر (به گزارش هایی که در صفحه اجتماعي روزنامه كيهان با نام پشت ديوار ندامت به چاپ رسيده ــ می‌پردازد و مربوط به زندانیان عیر سیاسی است) ۷۵- ميهمان يک زندانی ــ‌ ميم طاهری انتشاران فروغ، کلن آلمان، زمستان ۱۳۸۴ ۷۶- آن سوی اتهّام (خاطرات) ــ عباس اميرانتظام، نشر نی (تهران)، ۱۳۸۱ ۷۷- خاطرات يک اسير عراقی از زندان‌های جمهوری اسلامی‌‌(اين زندانی بيست و سه سال از عمرش را در زندان بوده است)، سایت کوردستان نيوز ۷۸- ما در زندان جمهوری اسلامی‌(گزارش به تاریخ) [در مورد زندان شیراز] ــ علی مهرآسای، چاپ نخست بهار ۸۵، نروژ ۷۹- جنايت‌های پنهان (روايتی نانوشته از جنايتهای رژيم آخوندی) ــ حميد اسديان ۸۰- سيمای  شکنجه ــ بهروز سورن، نشر بيدار آلمان، ۲۰۰۲ ۸۱- اگر ديوارها لب مي‌گشودند ــ خاطرات مهين لطيف از شكنجه‌گاههاي رژيم خميني، انتشارات امیرخیز (مجاهدین) ۸۲- زندان شیراز ــ نقطه شماره ۶، تابستان۱۳۷۵ ۸۳- نمایشنامه «پرومته در اوین» ــ ایرج جنتی عطایی ۸۴- کتاب سیاه ۶۷: اسناد نسل کشی کمونیست ها، انقلابیون و زندانیان سیاسی ایران، نشر گفتگوهای زندان، ۱۳۷۸ ۸۵- پیچ‌راهه‌های خون ــ انجمن ایرانیان دموکراتیک، (…) ۸۶- آخرين خنده ليلا ــ خاطرات زندان مهری جاجی نژاد درد ها و ديوارها ۸۷- خاطراتی از زندان اوين ــ حميد آزادی، پاريس۱۹۹۷ ۸۸- خاطرات زندان دکتر محمّد ملکی (اين خاطرات ۶۰۰ صفحه ای، مدّتی است که ‌آماده شده، ولی اجازه چاپ ندارد.) ۸۹- درها و دیوارها (جلد یک) ــ حمید آزادی (سیاتل واشنگتن ۱۹۹۷) ۹۰- مصلوب، کتايون آذرلی، نشر فروغ- (کلن) ۱۳۸۰ ۹۱- زیستن در سرسرای مرگ (گزیده ای از داستان های زندان) ــ گردآورنده علی دروازه غار، چاپ اوّل بهار ۲۰۰۶ ۹۲- میهمان یک آزادی ــ میم طاهری (چاپ اول زمستان ۸۴) ۹۳-  We Lived to Tell(زنده ماندیم تا بگوییم) ــ اثر مشترک سوسن مهر، آزاده آگاه و شادی پارسی (۱۳۸۶McGilligan Books) تحقيق و بررسی در باره زندان: ۱- تاريخ شکنجه از قديم الایّام تا پايان ساسانيان (تاريخ کشتار و آزار در ايران) ــ مهيار خليلی، نشر قصيده سرا، چاپ دوّم ،‌ ‌تابستان ۱۳۵۹ (اين کتاب در سال ۱۳۵۹ به چاپ رسيد و ناياب است. در اين۲۳ سال کتاب‌های بسياری بايد تا تاريخ شکنجه را در سينه‌های خود جای دهد. نويسنده کوشيده است از ابتدای تاريخ مدّون ايران از سنگ نوشته‌های داريوش گرفته تا در هرکجا که ثبتی از شکنجه و آزار به دست آورده گزارش دهد. اين کتاب سه مجلّد ديگر هم دارد که هنوز چاپ نشده است.) ۲- زندان‌ها و زندانيان در جمهوری اسلامی‌ايران ــ دفتر هماهنگی جامعه دفاع از حقوق بشر در ايران، بهمن ۶۵ ۳- اکثر شماره‌های نشريه آلمانی «آنگهوريگين اينفو»،‌ ‌که به طور تخصّصی به مسئله زندانيان سياسی در جهان و ايران می‌پردازد، ۲۰۰۲ ماه دسامبر ۴- نامه‌هائی از زندان ــ سرگرد جعفر وکيلی (سرگرد جعفر وکيلی در تاريخ هفده آبان ۱۳۳۳ تيرباران شد.) ۵- نامه‌هائی که زندانيان در مورد زندان و شکنجه های رژيم، به گاليندوپل نوشته‌اند. مجلّه شورای ملّی مقاومت، شماره ۵۱، دی و بهمن ۶۸ (از صفحه ۷ تا ۵۵) ۶- بررسی نامه‌های زندان، ــ مجيد نفيسی، مجلّه آرش ۵۳ ۷- واپسين نامه ها ,اسناد خونين مقاومت، نامه ها و وصيت نامه ها ی تير باران شده ها ـــ گرد آورنده آرش ( مسعود نقره کار)،  انتشارات شقايق ) ۱۳۶۸، فرانکفورت آلمان ۸- کتاب سمينار بين المللی استکهلم اکتبر ۹۸ ــ نشر کانون زندانيان سياسی ايران (در تبعيد) ۹- کتاب پرده آخر ــ نويسنده م. افق، ناشر آرش سوئد ۲۰۰۳ ۱۰- جنگل شوکران (نامه‌ها و وصیّت‌نامه‌ها)، به کوشش مهدی اصلانی و مسعود نقره کار، ۱۳۸۵ ۱۱- نامه‌های زندان (نقد وبررسی)، مجيد نفيسی، آرش ٥٢، مهر و آبان ١٣٧۴ ۱۲- زندان‌ها و اعدام ها مجموعه از ياداشت‌ها، اسناد و نامه‌ها از زندانيان سياسی ــ مجلّه چشم انداز تابستان ۱۳۶۸ ۱۳- پيش در آمدی بر «نامه‌های زندان» ــ مجيد نفيسی ۱۴- اسامی‌‌و مشخّصات ۱۲۰۲۸ تن از شهدای انقلاب نوين ايران به انضمام ۱۱۹۹ عکس از شهدا، از انتشارات سازمان مجاهدين خلق ايران، ۱۵ شهريور ۱۳۶۴ ۱۵- گنجينه سرخ فام آزادی (ليست بيست هزار شهيد راه آزادی) ۱۰۰۰ صفحه ــ مجاهدين خلق ايران ۱۶- اسامی‌‌قربانيان کشتار زندانيان سياسی در سال ۶۷ (ب-آزاده، ب- آذرکلاه)، سایت عصر نو ۱۷- اسامی‌شهدای حزب دموکرات کردستان ايران (۵۸- ۶۸) ــ کمسيون تبليغات حزب دموکرات کردستان، چاپ اوّل، فرانسه ۱۳۶۸ ۱۸- شهيدان ما… در راه آزادی و سوسياليسم، آلبوم شهيدان سازمان کارگران انقلابی (راه کارگر)، انتشارات راه کارگر، چاپ اوّل، آبان ماه ۱۳۶۷ (به ضميمه عکس‌ها و بخشی ازيادنامه‌ها) ۱۹- شهيدان توده ای (ازمهر۱۳۲۰تامرداد۱۳۶۱)، از انتشارات حزب توده ايران همراه باعکس و وصیّت‌نامه‌ها شهيدان توده ای ايران ــ ر- نامور تهران ۱۳۶۱ شهيدان توده ای از سال ۱۳۳۰ تا قتل عام ۶۷ ۲۰- مجموعه مطالبی درباره فاجعه ملّی کشتار قهرمانان خلق ــ جلد دوّم کتاب شهيدان توده ای ۲۱- آنان که نه گفتند، اسامی‌اعدام شدگان، انجمن دفاع از زندانيان سياسی و عقيدتی، سال ۶۷ پاريس ۲۲- سياوشان، يادواره جانباختگان حزب رنجبران ايران، باقر مرتضوی انتشارات فروغ ۲۳- ليست شهدای سازمان پيکار ــ سایت انديشه و پيکار ۲۴- اسامی‌جان‌باختگان چريکهای فدايی خلق ايران ــ سایت اشرف دهقانی ۲۵- کاروانی از شهيدان کردستان ـــ کريم حسامی‌‌ ۲۶- آنان كه در زندگی مظهر جامعه نوين بودند و در مرگ بذر آن ، اسامی‌و زندگينامه شماری از جانباختگان اتحاديه كمونيستهای ايران (سربداران) ــ در سایت سربداران موجود است. ۲۷- تاريخچه زندان زنان در ايران (تحقيق) ــ فريبا مرزبان (نشر؟) ۲۸- اعترافات شکنجه شدگان، يرواند آبراهاميان، زندان‌ها و ابراز ندامت های علنی در ايران نوين، مترجم رضا شريفها، نشر باران (سوئد) ۲۹- از عشق و از اميد (نامه‌های زندان ۶۷-۱۳۶۱)، نوشابه‌اميری، انتشارات خاوران، پاريس ۱۳۸۱ ۳۰- زندان، مقاومت، عدم مقاومت ــ نسرين پرواز ۲۱- گفتگوهای زندان (در چند شماره)، لاپزيک کتاب، درباره سرکوب، اختناق و زندان، نشر سنبله آلمان (شماره ۷-۵، در مورد مبارز شهيد محمود محمودی است.  تابستان ۱۳۸۲) ۳۲- فرهنگ اصطلاحات زندانيان سياسی، اعظم کياکجوری، باران ۱۳۸۵ ۳۳- توتاليتاريسم اسلامی، پندار يا واقعّيت، شهلا شفيق، خاوران ۱۳۸۴ ۳۴- گفتگوی سعید شاهسوندی با حسین مهری (بخشی که به زندان اشاه اشاره دارد) ــ در سایت رادیو ایران موجود است. ۳۵- عليه فراموشي ـــ منيره برادران، نشرباران، سوئد چاپ نخست ۲۰۰۵ ۳۶- کتاب زندان، جلد اوّل، نشر نقطه (امريکا)، ۱۳۷۷- (جلد دوّم)، نشر نقطه (امريکا)، ۱۳۸۰. ويراستار ناصر مهاجر، ۳۷- پرسش‌های بی پاسخ (به ياد نژلا قاسملو) فرزانه افشار، آغازی نو ٨، پائيز ۱۳۷۰ ۳۸- کتاب از سلسله شقاوت‌ها ــ کاظم مصطفوی (حميد اسديان)، انتشارات هما فرانسه (با۲۳۰ تصوير رنگی از تخريب سنگ مزار شهيدان راه آزادی) ۳۹- پاره ای از اسناد ساواک ــ کنفدراسيون جهانی محصلين و دانشجويان ايرانی، دسامبر ۱۳۷۶ ۴۰-  خاطرات آيت الله منتظری،‌ ‌[بخش مربوط به زندان و قتل عام سال ۶۷]، (در سايت اينترنتی وی در دسترس همگان قرارگرفته است) ۴۱- روانشناسی شکنجه، منيره برادران، نشر باران ۱۳۸. ۴۲- مراقبت و تنبیه، تولّد زندان ــ ميشل فوکو (ترجمه نیکو سرخوش و افشين جهاندیده)، نشر نی ۱۳۷۸ ۴۳- اعجاز يک کلام(زندان قزل قلعه و…) ــ مهدي فتاح پور (سایت روز ۷روردین ۸۶) ۴۴- ويژه نامه نقطه ٦، تابستان ١٣٧۵ (در باره زندان) ۴۵- تاريخ در زندان قصر [با اشاره به تاريخچه زندان قصر] ـ پايگاه اطلاع رسانس شهرسازی و معماری ۴۶- وصیت‌نامه قاضی محّمد، قبل از شهادت: …اگر دشمن به شما عسل بدهد، آلوده به زهر است….، (قاضی محمد و جمهوری در آینه اسناد، بهزاد خوشحالی، 1380، همدان) ۴۷- نامي كه ماند (بازجستي در زندگي و مبارزات شهيد كاظم ذوالانوار) ــ جواد كامور بخشايش، انتشارات سوره ۱۳۸۶، ( كتاب حاضر در دو محور يعني اسناد و تاريخ شفاهي به بررسي زندگي و فعاليت هاي «کاظم ذوالانوار» مي پردازد و به مسائل زندان شاه اشاره دارد.) ۴۸- لانه فساد؛ گزارشی از زندانهای رژیم؛گزارشی جامع و مستند ازفساد، فحشا و فعالیت باندهای مافیایی در زندانهای ایران  از انتشارات فعالان حقوق بشر ایران (پائیز ۱۳۸۶) ۴۹- از بازداشتگاه تا بازداشتگاه (گزارشی مستند ازوجود بازداشتگاههای مخصوص،مخفی و مخوف امنیتی در ایران جلد اوّل) ـــ از انتشارات فعالان حقوق بشر ایران (زمستان ۱۳۸۶) در آدرس زیر کتاب فوق را میتوان مطالعه کرد: http://www.pezhvakeiran.com/pfiles/az_bazdashtgah.pdf ۵۰- تنظیم رابطه فدائیان با مجاهدین در زندان، قراردادی در ۱۶ ماده (نوشته مزبور به قلم یکی از مارکسیست های زندان شاه (؟) است، جزوه‌ای حدود ۱۰ صفحه که تأمّل در آن خیلی چیزها را نشان می‌دهد.) من بخشی از این نوشته را در اختیار دارم و بعداً روی «نت» می‌آورم. *** – در ميان سايت های اينترنتی علاوه بر سایت شهزاد مُجاب (سرگذشت ها و هنر زنان زندانی سياسی ايران) و سایت «دکتر عبدالرحمن برومند» و خاوران و خاطرات زندان و آشيان و گفتگو های زندان و کانون زندانيان سياسی ايران، سایت «پژواکِ ایران» ــ سایت «بيداران»، نيز در باره زندان و زندانيان مطالب ويژه دارد و برای تحقيق و بررسی در باره زندان، مفید است. ترانه و سرودِ زندان: يک نگاه گذرا به ترانه سرودهای ایران‌زمین، جای پای زندان و زندانی را به وضوح نشان می‌‌دهد. ترانه سرودهائی چون: امشب در سر شوری دارم، یه گلی سایه چمن تازه شکفته، بشنو آواز یاران را، مرغ سحر ناله سر کن، زندانی ای اوج فریاد، ژاله بر سنگ افتاد چون شد، به من گفتی که دل دریا کن ای دوست، چه کسی خواهد من و تو ما نشویم، ای جوانان رفقا قهرمانان، از خون جوانان وطن لاله دميده، ستاره آی ستاره، وطن پرنده‌ی پَر در خون، گفته بودم زندگی زیباست، گل پونه، کی ظالمه کی مظلوم، ای آزادی، قهرمانان در زنجير، جمعه سياه، سیاهپوشان، «خاوران خاوران دشت عاشقان»، گنجشکک اشی مشی، مرا ببوس، به جوش آمده است خون درون رگ گياه، زندانی از ديوار بيزاره، ببار ای بارون ببار، ققنوس، تلنگر، سواران دشت امید، خورشید خانم آفتاب کن، مرغک بخوان می‌رسد بهار، پائیز آمد لابلای درختان لانه کرده کبوتر، «آی…گل سرخ و سپیدم کی می‌آیی»، ای سرودآوران سپیده، آن زمان که بنهادم سر به پای آزادی، شب است و چهره میهن سیاهه، امشب در سر شوری دارم، تا خزان شوم شب سرداده آوای حزین،… «آراز آراز قان آراز سلطان آزار خان آزار» [ترکی]،‌ «هٌه وته‌ن چه‌ن خوشه ویستی» [کردی]، «دایه دایه وقت جنگه» [لری]، «میززا چقدر جنگل خوسی…» [گیلگی]،…و دهها و صدها شعر و سرود ديگر که در خاطره مردم ما است ــ مالامال از عشق به رهایی است. آزادیخواهان میهن ما در محبس و کوهستان بارها و بارها اینگونه نغمه‌ها را که در تمامی‌‌آنها زندان و زندانی و شب تار و صبح سپید حضور دارد ــ زمزمه کرده‌اند. آثار ابوالقاسم لاهوتی، ملک الشعرا بهار، فرخّی يزدی، احسان طبری (پیش از کژراهه)، شفيعی کدکنی، سياوش کسرائی،‌ حميد مصدق، ايرج جنتی عطائی، اردلان سرفراز، شهريارقنبری، زويا زاکاريان، سيد علی صالحی (سراومد زمستون ــ شکفته بهارون)، امانوئل مليک اصلانيان (اوراتور يوي سپيده)، عباس رستگار، اسماعيل وفا (سر ميزند دوباره خورشيد مهربانى)، کمال رفعت صفايی، سعيد سلطان پور، غزاله آيتی، سعيد يوسف، کرامت الله دانشيان، علی طلوع، احمد شاملو … ــ  همه و همه، «تیغ و طلا و تسبیح» ! استبداد، و رهائی از زندان ستمگران را به تصویر می‌کشند. برای نمونه «کباب قناری بر آتش سوسن و ياس»،  (سروده شاملو)، و کشته شدن و سوختن آن پرنده زیبا در آتشی که هيمه اش لطيف ترين گل‌ها است ــ ديو اختناقی را که سر بلند می‌کند و قربانيانش از قضا لطيف ترين، قشنگ ترين، پراحساس ترين و معصوم ترين ها هستند ــ به وضوح نشان می‌دهد. «وقتی به دستور ملاّيان سازها در هم شکست، صدای آوازه خوانان در گلويشان بريد، ترانه و موسيقی ممنوع شد، ستارگان محبوب در کنج عزلت مرگ را در آغوش گرفتند، بسياری هنرمندان به زندان افتادند و بسياری به وادی تبعيد، همگان ديدند که الهه هنر در مسلخ اختناق و ارتجاع و تزوير چه قربانی مظلومی‌است….» درآثار شاملو نمونه هائی چون شبانه (اگر که بيهده زيباست شب)، کاشفان فروتن شوکران و نازلی … کم نيست که همه به نوعی به زندان و زندانی، و به شهيدان و اسيران اشاره دارد، از اين دست در اشعار اخوان ثالث و شفيعی کدکنی و فروغ و نادرپور و سپهری و هوشنگ ابتهاج و اسماعیل خوئی…بسيار داريم، کما اينکه در ميان کاريکاتورهای امثال اردشير مُحصّص و طنزهای هادی خرسندی، درتابلوهای نقاشان شريف ميهن‌مان، در آهنگ‌های حنّانه و محجوبی و لطفی و شمس و منفردزاده و طاهرزاده و…، در ترانه های پروين و فرهاد و فروغی و شجريان و مرضيه و داریوش و عماد رام… در فيلم‌های سينمائی مهرجوئی و بيضائی و… در نمايشنامه‌های نوشین و يلفانی و ساعدی و ناصر رحمانی نژاد و… در مجسمه ها و تنديس های بهروز حشمت، اوّلياء و ديگرانی که من نمي‌شناسم، در بازی‌های با شکوه نصيريان و انتظامی‌و فرزانه تائيدی و… در رُمان‌های احمد محمود و گلشيری و دولت آبادی…  و حتی در خطاطی‌ها و کنده کاری‌ها، جای پای زندان و زندانی و در يک کلام نفرت از استبداد و شوق به آزادی، حّی و حاضر است. اميدوارم در فردای ميهن‌مان يادمان ها و آثار زندانيان سياسی و شهدای سرفراز وطن‌مان هم، در معرض تماشای عموم قرار گيرد. زندان در قالب شعر: ۱- حَبْسّيه در ادب فارسی (دو جلد) ــ ولی الله ظفری، انتشارات اميرکبير، جلد اوّل ۱۳۶۴ . جلد دوّم ۱۳۸۰ (پژوهشی پيرامون شناخت شاعران زندانی از آغاز شعر فارسی تا زمان انقلاب، که در زمينه زندان و بند اشعاری سروده اند.) ۲- حَبْسّيه سرايی در ادب فارسی ــ مهدی نوريان، نشر دانش ۳- « حَبْسّيه شاه شيخ ابواسحاق» ــ عبدالحسين نوايی ۱۳۳۱ش ۴- حَبْسّيه نويسی (ادبياّت زندان) ــ دکتر بهروز عزبدفتری ۵- شعر زندان، برگزیده و شرح اشعار مسعود سعد سلمان ــ پرویز اتابکی، نشر پژوهش فرزان، تهران ۱۳۸۱ ۶- دو شاعر زندانی (مسعود سعد سلمان و ملک الشعرای بهار) ــ کاظم  دزفوليان، (نشريه آينه پژوهش ۱۳۸۰) ۷- ويژگيهاي فنّي ادبيات زندان از آغاز تا عصر حاضر، پايان نامه (دکترا) دانشگاه تربيت مدرس، ۱۳۷۶  ــ مرضيه آباد (البته بیشتر بر ادبیات عرب تکیه دارد) ۸- شب‌های زندان حلّاج نیشابوری، گزیده اشعار علی اصغر زندی (ناشر: نويسنده ۱۳۸۱) ۹- « چکامه زندانی شاعر» ــ ميرزاده عشقی («چکامه زندانی شاعر» که از حَبْسّيه های خوب دوران معاصر به شمار می‌رود در  دهه سوّم شهريور ۱۲۹۸ شمسی در زندان نظمّيه تهران در قلهک سروده شده است) ۱۰- کتاب شعرهای زندان ــ رضا براهنی، چاپ دانشگاه اينديانا ۱۱- جان‌باختگان به بوی فردائی نو ــ سعيد يوسف، نشر نقطه ۱۳۸۲ ۱۲- آوازهای بند، سعید سلطانپور، مجموعه سروده‌ها از پاييز ۱۳۴۷ تا بهار ۱۳۵۱ انتشارات صفا ۱۳۷۷ ۱۳- از کشتارگاه، سعید سلطانپور، ناشر سازمان اتحاّد فدائيان زمستان هفتاد و هفت، صدای ميرا ۱۴- کشتار ۶۷ به بانگ بلند (شعر) ــ دکتر اسماعيل خويی ۱۵- شعر مناجات (در باره احسان طبری و زندان) ـ هوشنگ ابتهاج (سايه) ۱۶- خورشيد خون گرفته ۹ ارغوان، نعمت آزرم ــ درمورد شهادت بيژن جزنی و کاظم ذوالانوار و يارانشان سروده شده ۱۷- فريادهای بند- دفتر شعر، حسين صدرايی، ناشر اتحاّد فدائيان ۱۸- ناقوس بتکانيد نقاره خوان سحر بيدار است، (شعری از مجاهد شهيد علی خليلی در وصف موسی خيابانی) سایت ديدگاه ۱۹- فرياد، برگزيده اشعار سرور (مادر يکی از قربانيان حکومت اسلامی)، تايپ سروش، زمستان ۲۰- چکامۀ سوگ و خشم، به ياد جانباختگان کشتار سال ۶۷ ـــ رضا مرزبان،  آذر ماه ۱۳۶۷ (سايت روشنگری) ۲۱- رفتم گلت بچينم (دفترچه شعر) ــ مجيد نفيسی، باران۱۳۸۰شهروند، شماره‌های ۶۶۳-۶۵۷، اسفند و فروردين ۱۳۸۲ ۲۲- دفترهاى شعر زندان ــ حسن حسام (…) ۲۳- شعرهای زندان (مشت و درفش، غزل های بند (به فارسی) و «اوجا / پژواک (شعرگیلی) ــ  محّمد امینی لاهیجی ( م. راما ) ۲۴- آشترانکوه، (به ياد همايون چاغروند) و «با من از زندان مگو» و «بشکن تنم شکنجه»، (برای زيبا کاظمی‌که در زندان اوين جان باخت) ــ سروده های حجت کسرائيان، سایت عصر نو ۲۵- «زخمه ها» (دفتر شعر)…خاک خوب ــ ف  مرزبان ۲۶- انسانه خونین در زندان / یکی از شب‌های زندان ــ هاله رازی (سایت همبستگی نت، ۲۰۰۳) ۲۷- دراينجا هرچی زندان است ــ فاروق فارانی (شاعر افغان)، جای چاپ: هلند بنگاه ويرايش (شاه‌مامه) ۲۸- ترانه های زندان ــ‌ امیرحسین سجادّیه، ناشر: آبانگاه – ۱۳۸۱ ۲۹- بر ساقه تابيده کنف (سروده های زندان) ــ گردآوری از ايرج مصداقی، ناشر: آلفايت ماکزيما، سوئد ۱۳۸۴ زندان در قالب داستان: ۱- ورق پاره های زندان، بزرگ علوی، نشر جاويدان، تهران، ١٣٥٧ انتشارات امير کبير، و انتشارات نگاه – ۲۳ مرداد ۱۳۸۴تهران، (اين کتاب در خارج ازکشور چندين بار تجديد چاپ شده است) – «نوشته های زندان بزرگ علوی» ــ د. رفعت، انتشارات دانشگاه سیریکیوس، ۱۹۸۵ ۲- همسايه ها ـ احمد محمود ۳- «داستان يک شهر» ــ احمد محمود ۴- ديدار، احمد محمود، نشرنو، تهران، ۱۳۶۹ ۵- از رنجی که می‌بریم ــ جلال آل احمد ۶- آخر پائیز ــ ابراهيم گلستان ۷- نمازخانه کوچک من ــ هوشنگ گلشيری، کتاب تهران، ١٣٦۴ ۸- شاه سياهپوشان ــ هوشنگ گلشيری، سوئد ۱۳۸۰ ۹- سالهای ابری (جلد چهارم) علی اشرف درويشيان، اسپرک، تهران، ١٣٧۰ ۱۰- اگر مرا بزنند ــ غلامحسين ساعدی، الفبا ٣ (دوره جديد)، پاريس ١٣٦٢ ۱۱- باغ‌های شنی (مجموعه داستان) ــ حميدرضا نجفی (باغ‌های شنی پنج داستان دارد که چهار تای آن در زندان اتفاق می‌افتد.) ــ انتشارات «نيلوفر» ۱۳۸۴ ۱۲- کوتاه ترين قصّه تخیّلی عالم، رضا براهنی، آدينه ٥٧ و ٥٨، ارديبشت ١٣٧۰ ۱۳- رازهای سرزمین من ــ رضا براهنی ۱۴- چاه به چاه ــ رضا براهنی ۱۵- آواز کشتگان ــ رضا براهنی ۱۶- عروس ــ قاضی ربيحاوی، آدينه ٥٢، ايران، خرداد ١٣٦۸ ۱۷- گيسو ــ قاضی ربيحاوی، نشر موّلف، تهران، پائيز١٣٧٢ ۱۸- تابستان شصت و هفت ــ اميرحسين چهل تن، آدينه ٦٠، شهريور ١٣٦۰ ۱۹- روضه قاسم ــ اميرحسين چهل تن، نشر گستره، آلمان، اکتبر ١٩٩۰ ۲۰- از شيخ صنعان تا مرگ در زندان، به مناسبت سالروز درگذشت علی اکبر سعيدی سيرجانی، انتشارات پر، ۱۳۷۴ (۱۹۹۵) (متن اصلی به زبان انگليسی است) ۲۱- وقايع اتفاقّيه گزارش خُفيه نويسان انگليسی ــ سعيدی سيرجانی، تهران: انتشارات نوين، ۱۳۶۲ ۲۲- کولی کنار آتش ــ منیرو روانی‌پور، نشر مرکز ۲۳- «چرنگ سوخته» (از مجموعه داستان « بگذریم » نوشته‌ی بهناز علی‌پور گسکری)، ناشر: چشمه ۲۴- داستان‌های دهکده اوين ــ ناصر فاخته، نشر آرش در سوئد، ١٩٩۲ ۲۵- سهم من ــ پری نوش صنيعی، انتشارات روزبهان ۲۶- طاووس ــ حسين دولت آبادی، آرش ٤١ و ٤٢، سال ١٣٧۳ ۲۷- آدم‌های غایب ــ تقی مدرّسی ۲۸- شب گرگ ــ احمد آقایی ۲۹- بادها خبر از تغئیر فصل می‌دهند ــ جمال میرصادقی ۳۰- ویران می‌آیی ــ حسین سناپور، نشر چشمه ۳۱- حَبْسّيه ‌های يک ماهی که دل به دريا زد ــ عليرضا بديع ۳۲- آيا کسی هست؟ (چند داستان کوتاه) ــ احمد گلزاده غفوری، تهران، شرکت انتشارات لحظه ۱۳۸۲ ۳۳- محکوم به اعدام، محمّد علی افغانی، نشر نگاه، تهران ١٣٧۰ ۳۴- تابوی گل سرخ، بيا برويم خانه ــ علی شيرازی، کانون فرهنگ بين الملل، آلمان ١٣٧٣، سال ۱۳۷۵در هلند هم تجديد چاپ شده است. ‌۳۵- «بوی تلخ قهوه» (با داستان کوتاهی به همين نام که انديشه های يک شکنجه گر بازنشسته را توصيف می‌کند) ــ سعيد عباس پور (نويسنده نابينا و از زندانيان خوشنام سياسی در دهه ۶۰) ۳۶- پرنده های کوچک بال طلائی من زير چادر مادربزرگ، محسن حسام، خاوران، پاريس ١٣٦۷ ۳۷- نوبت رقص من (حکايت آن روزها) ــ اکبر سردوزامی، سوئد ۱۹۹۵ ۳۸- گوشه ای از روايت اعظم ــ اکبر سردوزامی‌‌‌، دانمارک ۱۹۹۸ ۳۹- بازنويسی روايت شفق ــ اکبر سردوزامی، نشر آرش- سوئد، ١٣٧٢ (روی CDبه آلمانی، ۱۹۹۸) ۴۰- تحمّل ناپذير (Beyond Endurance) (خاطرات و داستان)، جواد زمان زاده، به زبان فارسی و انگليسی، کتابفروشی ايران (واشنگتن ۲۰۰۱) ۴۱- شاميت (داستان اعدام شاميت در عاشورای ۶۷) ــ مهدی اصلانی، آرش پنجاه و دو ۴۲- به زخم‌های محمّد حسين، حميد اسديان (کاظم مصطفوی)، آبان ١٣٦٤ مجاهد شماره ۲۵۶ ۴۳- داستان به خاک سپردن فرزندان دلیرم در باغچه خانه ــ گفتگوی مادر ابراهیم پور با حميد اسديان (کاظم مصطفوی) ۴۴- شيداتر از آنم که در سکوت بميرم، درباره حسين اقدامی‌(صدرايی) ــ  مسعود نقره کار، مهرگان، شماره ۲، تابستان ۱۳۷۲ ۴۵- دست‌های بزرگ مهربانی، مسعود نقره کار، نبرد ۱۷ ۴۶- پنجره کوچک سلّول من (رُمان، خاطرات زندان) ــ مسعود نقره کار، نشر کتاب (امريکا)، ۱۳۷۷ ۴۷- الف قامت دوست (رُمان) ــ منصور آذرنوش، مشهد: نشر نيکا، ۱۳۸۱ ۴۸- قصّه‌های زندانيان ــ زندانيان بند چهار واحد سه قزل حصار (زير نظر رژيم نوشته‌ اند) ۴۹- مرثيه رعنا ــ جواد طالعی، آرش ٥٢، مهر و آبان ١٣٧٤ ۵۰- بازنده، داستانی از دستگيری، شکنجه و تسليم قاسم عابدينی- ت – حق شناس، هواداران پيکار، پاريس ١٣٦٣ سوئد ۱۳۶۴ ۵۱- فتح، بهروز آذر، الفبا ٦ (دوره جديد) پاريس ١٣٦٤ ۵۲- مرگ شقايق، بتول افسری، آدينه ٣١، تهران، ١٣٦۷ ۵۳- با من از درخت بگوئيد ــ مسعود فرازمند، «از انتشارات سازمان اتحاّد فدائيان خلق» ۵۴- زاری نه، فرياد بايد کرد، سعيد همايون، اتحاّد کار ٣٥، شهريور ١٣٦۸ ۵۵- نهال، دمی‌در بند، مجلّه نيمه ديگر ١١، بهار ١٣٦۹ ۵۶- فهرستی از داستان‌هايی با تم زندان و دهه‌ی شصت نشريه باران (در شماره ۸ و ۹) ۵۷- بالاتر از سياهی ــ علی بويری، نشر موّلف، کانادا، ١٣٦۹ ۵۸- زندان می‌گريست ــ م. رها (منيره برادران)، آرش ١٤ و ١٤، فروردين هفتاد و یک ۵۹- آشيان ويران ــ م. رها (مُنيره برادران)، کتاب نقطه شماره اوّل، پائيز۱۳۷۴ ۶۰- بهار در سلّول ــ زهرا لنگرودی، فاخته ٣و ٤، زمستان ١٣٧١ و بهار ١٣٧٢، هلند ۶۱- گلدان ــ زهرا لنگرودی، چشم انداز ۱۷، ۱۳۷۵ ۶۲- فريدون توئی ــ محمّدرضا همايون، آرش ٤١ و ٤٢، شهريور ١٣٧۳ ۶۳- زنان باغ نارنج (داستانی درباره‌ی يک زن زندانی‌ است) ــ مهری حيدرزاده، انتشارات نغمه‌ی زندگی ۶۴- بازپرسی، بيژن کارگر مقّدم، چشم انداز ٢، پاريس ١٣٦۶ ۶۵- «باغ» در «باغ» ــ سیروس سیف (در وبلاگ وی موجود است) ۶۶- دوزخیان بهشتی ــ علی عرفان ۶۷- تاراج تن، جراحتِ جان (حاشيه ای بر سه قصه زندان های جمهوری اسلامی:شاه سیاه پوشان، مرائی کافر است و دوزخیان بهشتی) ــ بهروز شیدا (در دورانِ مدرن تصويرِ مجازات جاى خود را به تصور مجازات مى دهد و به بند كشيده شدن روح جايگزين از هم پاشيده‌گى ى تن مى‌شود) ۶۸- جمهوری دل انار، فرزانه راجی ــ انتشارات خاوران، فرانسه، تابستان ۱۳۸۴ ۶۹- پرواز در چاه ــ محمود فلکی، نشر نوید (آلمان)، سال ۶۶ ۷۰- اعدام (از مجموعه چهار آپارتمان در تهرانپارس) ــ عدنان‌ غُريفي‌، سال هاي آخر دهه هفتاد، در هلند به چاپ رسيده است، وبلاگ «داستان حرفه ای» ۷۱- فرار (داستانی از مبارزات گذشته) ــ سازمان مارکسيست لنينيست طوفان ۷۲- «داستانک‌های زندان» ــ نوشین شاهرخی – شهرزاد نیوز ۷۳- آن زن، آن اتاق كوچك و عشق ــ‌ عزت السادات گوشه گير، نشر باران، سوئدچاپ اول: ۱۳۸۳ (اين كتاب شامل ۱۸ داستان كوتاه است كه ۷ داستان شامل داستانك­هاي زندان مي­شود: «گل شب بو چند پر دارد؟»، «گل آفتابگردان قهرآلود»، «سايه­هاي طغيانگر»، «گل مريم سفيد»، «دستمال لكه­دار»، «ابريشم موها» و «مهدي بيا… مهدي بيا…») ۷۴- «چيمن و زندان»- داستان کردی ــ کاوه حسن پور- نقده‌، ترجمه از کردی:حسن اشعری (سایت روژهه لات) ۷۵- مرائی کافر است ــ نسيم خاکسار، چشم انداز ، پائيز ١٣٦۷ ۷۶- ديروزی‌ها ــ نسيم خاکسار، نشر ايران فردا، فروردين ١٣٦۶ ۷۷- نان ــ نسيم خاکسار، نشريه فدائی ۴۶ ۷۸- روشنفکر کوچک ــ نسيم خاکسار، ققنوس، تهران ١٣٦۰ ۷۹- خاطرات ۳ هفته زندان در جمهوری اسلامی‌نسيم خاکسار، اوترخت – هلند ۱۹۹۸ ۸۰- حسين اقدامی‌(صدرايی)، شاعر تيرباران شده ــ نسيم خاکسار ۸۱- بازداشتگاه کمپلو «اهواز» و چهره دوگانه انقلاب ــ نسيم خاکسار ۸۲- از زير خاک ــ نسيم خاکسار ۸۳- يك روز دودي ــ نسيم خاكسار (با ياد محمود محمودي‌، هیبت اله معيني…) ــ سایت بیداران ۸۴- من امشب لاجوردی را می‌کشم ــ مرتضی مير آفتابی، انتشارات سيمرغ و کارون، کانادا، ۱۳۷۵ ۸۵- نقد روانشناختی تصويرپردازی پرندگان در حَبْسّيه‌های فارسی  ـ دکتر سکينه رسمی‌‌(دانشکده ادبياّت و علوم انسانی تبريزسال چهل و هشتم، شماره ۱۹۶، ۱۳۸۴) ۸۶- «خنکاي سپيده دم سحر» (داستان بلند) ــ ناهيد طباطبايي، انتشارات خجسته ۱۳۸۰ ۸۷- داستان مانا ــ سردار صالحی، انتشارات آرش، استکهلم ۱۹۹۱ ۸۸- نه توی عشق و کين تعزيه داران ــ سردار صالحی، انتشارات آرش، اسکهلم ۸۹- پايان يک عمر ــ داريوش کارگر ۹۰- «ديگر سياوشی نمانده» ــ اصغر الهی (…) ۹۱- «حمام» (رُمان)، The bathhouse ــ فرنوش مشيري ۹۲- اتفاق آنطور که نوشته می‌شود می‌افتد ــ ايرج رحمانی نقد و بررسی کتب زندان: در مورد کتاب «نه زيستن، نه مرگ» ۱- آنچه می‌کشد مرگ نيست فراموشی است ــ  محمّد رضا معينی ۲- تا طلوع انگور چند سال مانده است؟ نگاهی به کتاب خاطرات زندان ايرج… ــ احمد موسوی، (سایت کانون زندانیان سیاسی ایران در تبعید) ۳- گفتگوی مجيد خوشدل با ايرج مصداقی، به استقبال کتاب نه زيستن، نه مرگ ــ مجيد خوشدل (سایت گفت‌گو) ۴- هردم از اين باغ بری مي‌رسد ــ  محمود خليلی (سایت خاوران) ۵- نقد بی‌غشم آرزوست… پاسخی به ضرورت به «نقد» احمد موسوی بر کتاب «نه زیستن نه مرگ» ــ ايرج مصداقی (سایت خاوران) ۶- نقد بی غل و غشش آرزوست ــ علی دروازه غاری (سایت گفتگوهای زندان) ۷- من از دهليزهای مرگ می‌آيم. در مورد کتاب نه زيستن نه مرگ ــ کوروش گلنام (سایت پیک ایران) ۸- نه زيستن نه مرگ، در مسير جاودانگی، درباره کتاب «نه زيستن نه مرگ» نوشته ايرج مصداقی، محمّد محمّدی ــ شيرزاد (سایت دیدگاه) ۹- تلويزيون آپادانا و کتاب  «نه زيستن، نه مرگ»، سيروس معظمی‌‌(سایت دیدگاه)‌ ۱۰- همزيستی با مرگ (در مورد کتاب نه زيستن، نه مرگ) ــ بهروز جليليان ۱۱- سکوت يا روشنگری؟ در مورد کتاب ِ نه زيستن، نه مرگ ــ گلرخ جهانگيری (آذر آذری) ۱۲- پيکار برای همزيستی، در رابطه با نقد بهروز جليليان به کتاب «نه زيستن، نه مرگ» ــ  اردشير غريب ۱۳- یقه واقعّیت را نمی‌توان گرفت ــ پاسخ ایرج مصداقی به نوشته بهروز جلیلیان، در مورد کتاب نه زیستن نه مرگ، (سایت روشنگری) ۱۴- «دولت آن است كه بي خون دل آيد به كنار»، (نوشته  عليرضا نوری زاده عليه کتاب نه زيستن نه مرگ)، کیهان لندن ( شماره ۱۳۰۸ در ستون یک هفته با خبر) ۱۵- کلمه را با کلمه پاسخ دهيم ــ پاسخ «همنشين بهار» به نوشته علي‌رضا نوری زاده (سایت دیدگاه) ۱۶- گفتگوی علی ناظر با ايرج مصداقی (دیدگاه) ۱۷- داستان من و شمع ــ در مورد کتاب نه زيستن نه مرگ ــ فريبا اکبری (دیدگاه) ۱۸- نگاهی به «نه زيستن نه مرگ»، خاطرات زندان، نوشته ايرج مصداقی ــ شهرنوش پارسی پور (شهروند، به تاريخ ۱۵ آذر ۸۴) ۱۹- ادبياّت سرکوب يا ضّد سرکوب (در مورد کتاب نه زيستن نه مرگ)، نوشته نسرين پرواز (سایت گویا) ۲۰- نقدی بر کتاب «نه زيستن نه مرگ» ــ جلال ياسينی (سایت دیدگاه) ۲۱- مشکل ما در کجا نهفته است؟ در رابطه با کتاب «نه زيستن، نه مرگ» ــ سيروس کاشانی ۲۲- بر عليه ‌آمارهای دروغ کتاب نه زيستن، نه مرگ، علی رضا (سایت ایران لیبرتی) ۲۳- بازگويی يک حقيقت ۲ ــ فريبا مرزبان- در باره کتاب نه زيستن و نه مرگ ۲۴- ميز گرد بيداران با شرکت مهين روستا، منيره برادران، مهدی اصلانی، ناصر مهاجر و ايرج مصداقی در مورد کتاب نه زيستن نه مرگ ــ دو قسمت (در سایت بيداران و ديدگاه موجود است) ۲۵- نگرشی ديگر بر کتاب «نه زيستن نه مرگ» از فريبا طبرين ۲۶- بازخوانی ماجرای کشتار شهريور ۶۷ با آقای ايرج مصداقی از شاهدان عينی (آغاز اعدام‌ها و فضای پس از آن)  ــ حسن پويا ۲۷- گفتگوی فرخنده آشنا از زندانيان سابق با نسرين پرواز در رّد کتاب نه زيستن و نه مرگ (سایت نسرین پرواز) ۲۸- در خانه اگر کس است، يک حرف بس است ــ سياوش جعفری (گفتگوهای زندان) ۲۹- شاهد روايت‌گر، شاکی تاريخ ساز ــ محمّد رضا معينی ۳۰- چراغ حقيقت در طوفان کشمکش ها نخواهد ُمرد، در مورد کتاب نه زيستن، نه مرگ ــ همنشين بهار ۳۱- زيستن، برای افشای دستگاه جنايت و مرگ ــ شيوا فرهمند (+ پاسخ ايرج مصداقی در سایت زیر:) http://web.comhem.se/shivaf/Zistan.htm در باره کتاب دادِ بيداد ۱- نگاهی به کتاب دادِ بيداد ــ شيدا نبوی، آرش ۸۵ ۲- «داد بی داد»: مرحله ای جديد در نگارش خاطرات زندان ــ کيواندخت قهاری ۳- گفت و گوی بهمن سياووشان با ويدا حاجبی تبريزی در سه بخش ــ عصرنو دی ماه ۸۴ ۴- دلدادگان آزادی و دلدادگانِ قدرت، پيرامونِ کتاب «دادِ بیداد »، محمّد ملکی ۵- واژه‌های بی‌گناه بی‌تميزند! صدّيقه صرافت ۶- گفتگوی زری طبايی با ويدا حاجبی نويسنده کتاب داد بی داد، ۳ خرداد هشتاد و شش، سایت «زنان صلح» ۷- يادداشتی پيرامون نقد آقای ملکی بر کتاب «دادِ بيداد »، زينت ميرهاشمی‌ ۸- دادِ‌  بی داد، نخستين زندان زنان سياسی، ف- الف (سايت ملّيون ايران، ۲۱شهريور ۱۳۸۵) ۹- دادِ بيداد، پروين امامی‌‌(چشم اندار ايران، شماره ۳۲) ۱۰- مدلول استعلايی خود درد ــ بهروز شيدا (سايت بيداران سال چهارم – شماره ۱۵ آذر ماه ١٣٨٥) ۱۱- نقش زندانی در مبارزه طبقاتی ــ همايون ايوانی، آرش ۸۵ درباره کتاب «داد بی داد» ۱۲- جنگ حقيقت و راه افسانه ــ خسرو پارسا (روزنامه شرق سه شنبه ۱۷ خرداد ۱۳۸۴) ۱۳- نامه سرگشاده به آقای محمّد ملکی (در باره کتاب «دادِ بيداد»)، محمّد اعظمی، سایت ميهن، ارديبهشت ۸۴ ۱۴- دادِ بی داد، نشانه ای از بلوغ  ــ خسرو پارسا ، مجلّه ی آرش، می‌2004 ۱۵- دادِ بی داد، يا جست‌ ‌وجوی زندگی در آنسوی نيک و بد ــ حميد نعيمی‌‌(مجلّه ی آرش می‌۲۰۰۴) ۱۶- تاملّی بر کتاب «دادِ بی داد» ــ منيره برادران (عصر نو، شنبه ۱۳ ارديبهشت ۱۳۸۲) ۱۷- سفرهای بی پايان سلطنت به زندان‌ها ــ منيره برادران، سایت عصرنو ۱۲ نوامبر ۲۰۰۴ ۱۸- نگاهی بر «دادِ بی داد» ــ نوشين شاهرخی (سایت ادبی نوشين شاهرخی سال ۲۰۰۳ ) ۱۹- نگاهی به کتاب دادِ بی داد ــ شيدا نبوی (سایت سازمان اتحاّد فدائیان خلق)… در باره کتاب تاريخ زنده ۱- مروری بر تاريخ زنده ــ رضا اغنمی ۲- مروری مُجمل بر کتاب تاريخ زنده ــ پديسار ۳- تاريخ زنده در باره دَدمنشی و قساوت ملّايانی که بر مَسند قضاء و عدل نشسته‌اند ــ کتاب‌گذاری البرز، کیهان لندن شماره ۱۰۶۹ ۴- (طنز، تلخ و شیرین)،‌ ‌ماجرای ساده چاپ کتاب تاریخ زنده ــ فریبا مرزبان در باره مقاله «با ياد اشرف فدايی»  ۱- نگذاريم چشمه را تلخ کنند، به ياد جاودانه فروغ آزادی شکر محمّدزاده _ ايرج مصداقی ۲- «با ياد اشرف فدايی» ــ فريبا مرزبان، سایت گزارشگران ۳- اين همه بی‌عدالتی از کجا بر مي‌خیزد؟ (در مورد مقاله «با ياد اشرف فدايی»، روايت نادرست و قضاوت بيرحمانه و غيرمنصفانه‌ی فريبا مرزبان در مورد عزيزی که در قتل عام ۶۷ به شهادت رسيد) ــ راضيه متينی، سايت کانون هنرمندان ايرانی در تبعيد ۴- آنان که درمورد زندان مي‌نويسند… ــ نرگس شايسته، سایت آفتابکاران مارس ۲۰۰۷ ۵- به جستجوی دست ديگری می‌باشم ــ گلرخ جهانگيری (آذر آذری)، وبلاگ نيلگون *** دو ارمغان جديد از دو زن مبارز يادنگاره های زندان‌ از سودابه اردوان و يادهای زندان از فريبا ثابت ــ  تراب حق شناس (سايت انديشه و پيکار) هنر روايتي ماندگار – نگاهي به نقاشي هاي سودابه اردوان از زندان ــ  شهرام درياني (سایت گفتگوهای زندان) در مورد کتاب پنجاه و سه نفر ۱- «در باره کتاب ۵۳ نفر» ــ پیشه وری، روزنامه آژیر ۳۰ مهر تا ۷ آبان سال ۱۳۲۳ ۲- پرونده‌ی پنجاه و سه نفر ــ حسين فرزانه (باقر مومنی)، انتشارات نگاه، تهران، ۱۳۷۲ ۳- چند نکته در مورد کتاب پنجاه و سه نفر انور خامه ای ــ باقر مومنی (اواخر سال ۸۳) در باره کتاب «دُرد زمانه» عمویی ۱- حاشيه ای بر خاطرات عمويی ــ طيفور بطحايی، مجلّه آرش۶۹ ۲- زندانی سياسی و تجديد نظر در مواضع: ۵ احتمال (واکنش مهدی پرتوی به قضاوت عمويی، نويسنده کتاب دُرد زمانه، در مورد او) ــ سایت آشيان در مورد کتاب «زندانی تهران» ۱- «زندانی تهران» واقعّيت محض است ــ مارينا نِمت (سايت راديو زمانه) ۲- از ديد من کتاب مارينا نعمت بخشی حتی جزيی از جنايات رژيم ايران است ـ شيما کلباسی ــ سایت «زن ايرانی» ۲- سئوالاتی از خانم برادران در باب سیاست حذف «مارینا نمت» و نقد مدرن  ــ داریوش برادری ۳- يورش تراژيک کميک قهرمانان تبعيدی به مارينا نعمت ــ داريوش برادری (عصر نو) ۴- یورش تراژیک، تداوم کشتار در زندان‌ها (در مورد نوشته داریوش برابری در دفاع از امثال مارینا نمت و…) ـــ عباس منصوران (سایت گفتگوهای زندان) ۵- «زندانی تهران». چوب حراج به خاطرات زندان ــ ايرج مصداقی ۶- مقايسه‌ی دو متن متفاوت از «خاطرات زندان» مارينا نمت ــ ايرج مصداقی ۷- و چنين است که چرخه هم چنان می‌چرخد. پيرامون فضای پيرامون «زندانی تهران»، مليحه تيره گل (سايت اثر) ۸- هر دم از اين باغ بری می‌رسد!.. کتاب مارينا و… خيانتی ديگر از او – سودابه ارودان ۹- پيرامون جعليات مارينا نعمت – گلرخ جهانگيری (آذر آذری)، شادی امين و ستاره عباسی ۱۰- زندانی تهران يا طعمه جديدی برای جماعت سانسور و قاطعيت تبعيد، مهستی شاهرخی ۱۱- «رندانی تهران» و برخورد راست روانه، آذر درخشان ۱۲- «رندانی تهران»، تخيلات يک تواّب، آناهيتا رحمانی ۱۳- «رندانی تهران» تحريفی از زندان اوين، مونا روشن ۱۴- باز هم قصه ي مارينا ـ حسین گلزاری (سایت خاوران) ۱۵- زندانی تهران: دانشگاه، رسانه ها و جامعه ايرانی – شهرزاد مُجاب ۱۶- حقيقت و نادرست بودن آن، فريبا مرزبان ۱۷- اعلام جرم در دادگاه افکار عمومی‌جهان، عزيزه شاهمرادی ۱۸- نامه‌ی جمعی از زندانيان سابق به انتشارات پنگوئن در اعتراض به انتشار کتاب «رندانی تهران»، شبکه سراسری همکاری زنان ايرانی ۱۹- کتاب «زندانی تهران» فرصت طلبی مارينا و تحريف حقايق، مرجان افتخاری ۲۰- مارینا نِمت، «زندانی تهران» شهره جندقیان (سایت رادیو زمانه) ۲۱- خاطرات آبگوشتی «زندانی تهران» ــ همنشين بهار (سایت عصر نو) در مورد کتاب «پرنده نو پرواز» ۱- نظری در مورد کتاب پرنده نو پرواز (نشريه فرانسوی زبان ژورنال دو ايران) ــ محمود دلفانی ۲- نظری در مورد کتاب پرنده نو پرواز ــ حشمت (سايت سربداران) ۳- گفتگو با نويسنده کتاب «پرنده نو پرواز» (سايت سربداران) در باره کتاب مصلوب (کتايون آذرلی) ۱- کتايون آذرلی و کتاب «مصلوب» ــ ايرج مصداقی ۲- آن روی ديگرت زشتی ی هلاکت باری است…  ــ مهشيد (سايت زنانه ها اگوست ۲۰۰۵) اشاره به نقد کتاب «مصلوب» ــ سيمين مستا (سايت آينده نگر ۱۷ مارس ۲۰۰۵) ۳- نگاهی به آثار کتايون آذرلی (مصلوب) ــ شهروز ۴- کتاب مصلوب: خاطرات زندان کتايون آذرلی، کيواندخت قهاری، صدای آلمان در مورد خاطرات کيانوری: پرتو گفت و گو- ع.الف.خلخالی (در رّد خاطرات کيانوری، حاوی مقالات و نوشته هايی که به نوعی با خاطرات کيانوری مرتبط می‌شود) 2-0688-00-964: ISBN ۱- تراوشات سيانوری قلم کيانوری ــ نصرت الله جهانشاه لو، (نشريه روزگار نو, خرداد ۱۳۷۳) ۲- «پای چوبين» ــ‌ سيروس آموزگار ۳- خلاصه ای از خاطرات شهناز اعلامی‌‌‌(از زنان فعّال حزب توده) با عنوان «به ياد آن روزها» که در سال ۱۳۷۲ طّی سه شماره در نشريه روزگارنو به چاپ رسيده است. ۴- «انبان مرد جهان ديده» (در حاشيه خاطرات نورالدّين کيانوری) ــ‌ باقر مومنی، در فروردين  ۱۳۷۲ در ماهنامه راه آزادی منتشر شده». ۵- نامه هوشنگ بهزادی (در شماره ۲۸ ماهنامه «راه آزادی» در سال ۱۳۷۲انتشار يافت.) ۶- چهل سال عذاب به خاطر سراب ــ عباس دانشخواه ۷- «کشتگاه خشک خليل ملکی» ــ آرمان نهچيری (در شهريور ۱۳۷۲ در نشريه نگاه نو به چاپ رسيد) ۸- «کشتگاه خليل ملکی و عينک کبود»، درپاسخ به مقاله نهچيری ـــ مصطفی رحيمی‌(در مهرماه ۱۳۷۲ در نشريه نگاه نو انتشاريافت) ۹- نامه فرخ گلريز به سردبير نشريه نگاه نو (در باره خاطرات کیانوری) ۱۰- «زير پرده گلريز شب و…»، پاسخ به آرمان نهچيری ــ عبدالله برهان ۱۱- «توده های صادق و اشتباهات بزرگ رهبری» ـــ پرويز بابايی (در شماره۸۱-۸۰مجلّه آدينه در سال ۱۳۷۲به چاپ رسيد) ۱۲-  «آن نيست که می‌نمايد» ــ بزرگ ادبی (در شماره۸۱-۸۰ مجلّه آدينه در سال۱۳۷۲منتسر شد) ۱۳- «سه نسل حسرت به دل شدند» ـــ‌ عبدالله برهان (در شماره۸۱-۸۰ مجلّه آدينه در سال ۱۳۷۲) ۱۴-  «نگاهی از درون‌…» (در نقد خاطرات کيانوری) ــ بابک امير خسروی ۱۵- کیانوری و ادعاهایش ــ فریده خلعتبری، تهران، شباویز، سال ۱۳۷۳ ۱۶- پيرامون خاطرات نورالدين کيانوری  ــ عبدالحسين مستوفی، ناشر : پروين ۱۷- نگاهی ادبی به خاطرات سیاسی ایرج اسکندری و خاطرات نورالدین کیانوری ــ بهروز شيدا (ازکتاب در سوک آبی ی آب‌ها)، نشر باران – سوئد ۱۸- نظر از درون به نقش حزب توده ی ايران،‌ نقدی بر خاطرات نورالدين کيانوری ــ بابک امير خسروی ۱۹- من كتاب خاطرات كيانورى را با حرص و جوش خواندم و… ــ دکتر عطا صفوی روایتگر کتاب « در ماندگان كسى پير نمى شود »، وبلاگ «کلیدر» نقدهایی بر ياس و داسِ فرج سرکوهی، آرشِ شماره ۸۰ ۱- رنج نامه ی حافظه ی مخدوش، رضا براهنی ۲- داس بر ياس، حسن حسام ۳- برای سخن نگفتن ادامه ی سکوت بهتر بود تا…  گاظم کردوانی ۴- حقيقت پوياتر از علت وجودی، منصور کوشان ۵- «ياس و داس»های فرج سرکوهی، نسيم خاکسار ۶- اخلاق «راست تر نوشتن تاريخ»، اصغر ايزدی ۷- اين همه عداوت از کجا بر می‌خيزد؟ محمد رضا شالگونی ۸- پاسخ به يک اتهام، مجيد دارا بيگی ۹- تاريخ را چگونه بايد نوشت، محمود باباعلی و ناصر مهاجر ۱۰- آرمان باختگان هتل هليتون، مهدی اصلانی ۱۱- نيم نگاهی به آوازه خوان، بهزاد کريمی *** ۱۲- اشاره‌ای دیگر به نوشته فرج سرکوهی ــ علی، وبلاگ «کلَ‌گپ » در مورد «حقیقت ساده»، خاطرات مُنیره بردران ۱ – در مورد کتاب حقیقت ساده (…)- نسیم خاکسار، نشریّه نقطه شماره ۶ ۲-  تأملّی در حقيقت ساده- شهلا شفيق، مجلّه نقطه شماره يک – مروری بر کتاب من يک شورشی هستم ــ روزبه آبادان (بهروز جليليان) – در باره مقاله نگاهی به انفرادی که مينا زرين نگاشته است ــ صبا اسکوئی، خاوران ــ پويا – بررسی کتاب زندان ــ وحيد بديعی، آرش شماره ۷۰ – نگاهی به کتاب زندان، جلد اوّل (۱۳۷۷) و جلد دوّم (۱۳۸۰) ــ شهرنوش پارسی پور، شهروند، شماره ۶۰۸، جمعه ۲۳ اسفند ۱۳۸۱ – نقد کتاب در جستجوی رهايی، نوشته مريم نوری، انتشارات باران سوئد ۲۰۰۴ _عفت ماهباز – زندان، زندانی و زندانبان در ولايت مطلقه فقيه (نقدی بر سه کتاب)، منصور فرهنگ، علم و جامعه، شماره ۱۲۳، آبان ۱۳۷۳. (منصور فرهنگ در مقاله ی خود سه کتاب «حقيقت ساده» نوشته ی منيره برادران (م. رها)، «خاطرات زندان راجر کوپر»، روزنامه نگار و بازرگان انگليسی، که به اتهّام جاسوسی به اعدام و ده سال زندان محکوم شده بود، و نيز خاطرات زندان عليا روحی زادگان، از جامعه ی بهائيان شيراز می‌پردازد. راجر کوپر روز اوّل آوريل ۱۹۹۱، پس از تحمّل پنج سال و چهار ماه شکنجه و زندان آزاد شد.) – يادهای آشفته (مروری بر کتاب زندان شاه)، نوشته وريا بامداد (مجيد دارابيگی) ــ بهروز جليليان سایت انديشه و پيکار – چه کسی مسئول است؟ (در اعتراض به نوشته «ث – دال» با عنوان زن ايرانی در رژيم جنايتکاران) سایت خاوران – شريعتی و ساواک (مروری تحليلی بر سه جلد اسناد ساواک در باره ی دکتر شريعتی) ـــ رضا عليجانی، ناشر: کوير – شريعتی سيمای يک زندانی (نگاهی به کتاب شریعتی به روایت اسناد ساواک) ــ سوسن شریعتی، [از کتاب «ققنوس عصیان، روایتی دیگر از اندیشه دکتر شریعتی ») – گفتگوی مجيد خوشدل با احمد موسوی در مورد خاطرات زندان، – حمله، اعدام، يورش و ياوه سرائی بلوريان و فهرستی از خاطرات سياسی من ، [در واکنش بهخاطرات غنی بلوريان با عنوان ئآڵه‌ کۆک، برگ سبز]  چاپ ــ کاک سنّار مامدی (چاپ سوئد ۱۹۹۹) در مورد کتاب «زير بوته لاله عباسی» ۱- خاطرات زندان يا افسانه برای خردسالان؟ ــ صبا اسکويی (سایت گفتگوهای زندان) ۲- واين بارلالائی برای …؟! ــ صبا اسکويی [اشاره به نوشته های نسرين پرواز] من و پالتاک «زندانی سياسی آزاد بايد گردد» ــ مجيد خوشدل، نيمروز ۳۰ فروردين ۸۱ – نسرين، پرواز می‌کند ــ کامران کامياب – فردا در راه است ــ ا. ش – زير بوته لاله عباسی ــ‌ رضا اغنمی‌ – شما اقتدار سياه‌چال‌های جمهوری اسلامی‌را شکستيد ـــ رئوف افسايی… – پرواز از زندان جمهوری اسلامی‌سهيلا شريفی (موارد فوق در سايت نسرين پرواز موجود است) – دو كتاب جديد زندان (در جستجوي رهائي و شب بخیر رفیق) ــ بابك عماد (سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید) – بررسی خاطرات غلامرضا حسنی امام جمعه ارومّيه ــ رسول جعفريان – ملاحظاتی درباره خاطرات مبارزان حزب توده ايران ــ شاهرخ مسکوب (مجلّه بخارا شماره ۳۷ ) – نقدی بر کتاب يادهايی از گذشته‏ (خاطرات دکتر غلامحسين فروتن) ــ هاشم بناپور (مجلّه بخارا  شماره ۳۳ و ۳۴) – گفت‌ و‌گوی پرويز قليچ‌خانی با تراب حق شناس در باره ی کتاب «بر فراز خليج» نقدی برکتاب «شعر زندان» پرویز اتابکی ــ هادی اکبرزاده (کیهان فرهنگی تیر ۱۳۸۳) در موردکتاب ميهمان حاجى‌آقا خاطرات زندان: ميهمان حاجى‌آقا ــ بهمن سقايی، سپتامبر ٢٠٠٥ كتاب خاطرات  دكتر رضا غفاري – مصاحبه مينو همتي از تلويزيون رهايي زن با  دكتر رضا غفاري – بررسی کتاب میهمان یک زندانی ــ رضا اغنمی‌(سایت اخبار روز تیر ۸۵) – در مورد کتاب «پايان یک عمر» داریوش کارگر «برگریزانِ باغِ چشمِ برادر» بخشی از کتاب « تراژدی های ناتمام در قاب قدرت» ــ نوشته «بهروز شیدا» که به کتاب «پايان یک عمر» می‌پردازد. « پایان یك عمرداریوش كارگر تصویر جوانی ی از دست رفته است، تصویر آرمان ها و ستیزها، عشق ها و كودكی ها، تصویر هستی ی آرمانی در ”شب” بلند ”میهن”، تصویر خونینی كه در ساختارها و متن ها جاری است.» پدیده ی تواّب: ویژه نامه ی آرشِ شماره ی ۹۷ با عنوانِ «روشنفکران سیاسی ایران و مقوله تواّب» با مقالات زیر: حقایق را بازگو کنند از بنفشه، روایت آن دیگری از سعید یوسف، دفاع از فاشیسم جرم است از مژده ارسی، نباید تریبون آزاد به «تواّبین» داد از مرجان افتخاری، تواّبانِ قربانی و قربانیان تواّب از شهاب برهان، شبکه تواّب سازی در مقابل زندانیان سیاسی از مینا زرین، تواّب عنصری از عوامل رژیم از احمد موسوی، ویژگی های تراژیک زندان ها از مُنیره برادران، بد فهمی‌های پایه ای از محمود خلیلی، جایگاه و هدف از فریبا ثابت، «تواّب» فرزند سرکوب از محمد اعظمی، خطر تواّبان جدید از ایرج مصداقی، گفتگو بی معناست از رحمان درکشیده، تواّب پی آمد خشونت ایدئولوژیک از ناصر کاخساز، گفتگو بر مبنای مسائل صنفی زندان از مینو خواجه الدین، طرح سئوالات ساده از سیاوش محمودی، تواّب سازان از مهدی اصلانی، تواّب همکار زندانبان علیه زندانیان از اکبر شالگونی، اطلاق «قربانی» مسئولیت فرد را منتفی نمی‌کند از رضا اکرمی، حيثّيت آدمی، برترين ارزش است ــ گلرخ جهانگيری، گفتگوی آرش با سیبا معمار نوبری زندانی سیاسیِ تواّب، و «ساکن بند تواّبين» گفتگوی مهدی اصلانی با کاوه *** ۱-گوشه‌ای از تاریخ جنبش چپ ایران، در قالب یک سرگذشت ــ سیاوش پارسانژاد، (نویسنده کتاب که خود در اواخر دهه ۴۰ گرفتار ساواک و مصاحبه‌های زورکی آن شده، مقوله تواب سازی را با نگاه تازه ای بررسی می‌کند) نشر نیما، آلمان ۱۳۸۱ ۲- تواّب، پديده ای نوظهور در زندان ــ اشرف دهقانی (متن کامل کتاب در سايت چريکهای فدايی قابل دسترس است) ۳- گفتگوی مجيد خوشدل با شهرنوش پارسی پور درباره زندان، شکنجه و تواّبين (گفت گو) ۴- توبه و تواّب در زندان‌های جمهوری اسلامی، ‌سایت آشيان ۵- تواّبيت، دوست و دشمن، سخی شکوفه سايت اينترنتی گويا، يکشنبه پنج مهر ماه ۱۳۸۲ ۶- قانون تواّب ــ اکثرّيت، ۲۸ ارديبهشت ۶۸ ۷- حبس – کار اکثرّيت شماره‌های ۴۶ و ۵۰ ۸- قصّه آن شب ــ محسن درزی (ضميمه کتاب «از آن سالها و سالهای ديگر»، نوشته حمزه فراهتی) ۹- ت مثل تواّب، ب مثل بريده ــ جواد قاسم آبادی ۱۰- کدام ت  مثل تواّب وکدام ت مثل تواّب نيست – محمود خليلی ۱۱-  توابین ــ کار شماره ۴۸، فوریه ۱۹۸۸ ۱۲- خوار داشت حرمت فردی در پای آرمان ــ علی نگهبان (وبلاگ خويشتن) ۱۳- سفارت و پديده تواّب سازی – فرخ قهرمانی (سایت گفتگوهای زندان) ۱۴- نکاتی پيرامون پديده‌های ارشاد و تواّب، محصول شکنجه ــ منيره برادران (وبلاگ حقيقت ساده) ۱۵- روياروئی انديشه ها و احترام به فرهنگ گفتگو به سبک يک همکار  رژيم جمهوری اسلامی- مسعود کوچک ۱۶- بحثی در رابطه با تواّبين – شهاب شکوهی (سایت روزنه) ۱۷- بريده ــ ايمان، مجلّه شورای ملّی مقاومت ايران شماره ۵ ۱۸- چند تأمل پيرامون پيشامد سمينار زنان در هانوفر – منيره برادران (گفتگوهای زندان) ۱۹- همکار شکنجه گران در جلسه زنان رفرميست و ليبرال در هانوفر آلمان – صبا اسکويی (گفتگوهای زندان) ۲۰- تواّب، در حاشيه سمينار سراسری سالانه زنان در هانوفر، بنفشه. ۲۱- آن گاه که غولی ساخته می‌شود- سرور ۲۲- جمهوری اسلامی‌و بررسی پديده تواّبين (بحثی در اطاق پالتاکی اتحاّد سوسياليست ها) ــ محمود خليلی (گفتگوهای زندان) ۲۳- زمينه های تواّب سازی در زندان‌های جمهوری اسلامی- مرجان افتخاری (گزارشگران) ۲۴- هر لحظه به رنگی بت عيار در آيد – سودابه اردوان (وبلاگ خویشتن) ۲۵- – تأملّی چند در برخورد با تواّبين (ايرج مصداقی) ۲۶- نگاهی به مصاحبه آقای ايرج مصداقی با ماهنامه آرش، شماره نود و هفت، «تأملی چند در برخورد با توابّين» ــ‌ فرشاد بهرنگی ۲۷- زندان و بند در بسته، بحثی در رابطه با تواّبين (سايت آشيان) ۲۸- زندان ادامه دارد و من از تواّبين دفاع ميکنم ــ نسرين پرواز (سایت آزادی بیان) ۲۹- در حول و حوش نوشته ی نسرين پرواز ــ شباهنگ راد (سايت من و پالتاک) ۳۰- قربانی يا مجرم – فريده عبدالله پور (بیداران) ۳۱- تواّبين و تلاشی دوباره در خدمت به ارتجاع! ــ اتحاّد زنان آزاديخواه ۳۲- دستگاه تواّب سازی و صدای انسانی ــ نسيم خاکسار ۳۳- تواّب يا قربانی سياسی؟ (درحاشيه شيوه برخورد به مارينا نعمت) ــ سعيد کرامت، سایت اخبار روز، ۲۶ اوت۲۰۰۷ ۳۴- حبس و انديشه ها و نکات پراکنده در باره زندان و زندانی ــ سايت آشيان ۳۵- آيا تواّب‌ها غير قابل بخشش هستند؟ (قضاوت در مورد انواع تواّب‌ها) ــ سایت آشيان ۳۶- کتاب سيبا – زينب معمار نوبری (زندان) ـ نشر نيما، آلمان  ۱۳۸۶ ۳۷- فراخوان سيبای تواّب، (زينب معمار نوبری)، پيرامون رويدادهای سمينار زنان در هانوفر (از کتاب عادتی، عادتی…) (در سایت وی موجود است) ۳۸- چهار ماه در تابوت خوابيدم ــ گفتگو با سيبا معمار نوبری (زمانه) ۳۹- مي‌خواست انقلابی راه‌اندازد ميان تواّب‌ها ــ گفتگو ناصر مهاجر با نازلی پرتوی (سایت بیداران) ۴۰- بازجويی و تکرار تراژدی آيين تواّب سازی در قالب مصاحبه مدرن ــ  داريوش برادری (وبلاگ خويشتن) ۴۱- کالبدشکافی يک رويارويی ــ مهستی شاهرخی (وبلاگ خويشتن) ۴۲- تاريک خانه تواّب‌سازی رژيم اسلامی‌‌همچنان تاريک ماند ــ بهروز سورن (وبلاگ خويشتن) ۴۳- زندانيان سياسی مبارز، و خائنين به خلق ــ ر- عباسی از هواداران چریکهای فدائی خلق ایران (سایت کانون زنان مترقی) ۴۴- تواّب – گفتگو با شهاب شکوهی، زندانی دو نظام- مجيد خوشدل ۴۵- تحلیلی پیرامون مفهوم تواب وچگونگی برخورد با توابین (با اشاره به نامه افشاگرانه کیانوری از زندان اوین به خامنه ای) ــ نوشته میم سین، سایت سلام بر سوسیالیسم بیستم خرداد ۱۳۸۶ ۴۶- تواّبین زندان ها: واقعی یا ساختگی ــ هفته نامه ایران تایمز ۳۰ دسامبر هشتاد و شش ۴۷-سايت گفتگوهای زندان و بحث تواّب – صبا اسکوئی ۴۸- مصاحبه با محمود خلیلی از بازماندگان قتل‌‌عام زندانیان سیاسی در سال ۶۷ (در مورد توابین)، نشریه پیام فدایی ۴۹- «صبح آزادی برای بازگشتگان به نور» گزارش گزارشگران کيهان هوايی از مراسمی‌که ادعا می‌کردند: «گردهمايی به پيشنهاد زندانيان مشمول عفو، تشکيل و به وسيله آنان تدارک شده است» ــ کيهان هوايی، شماره ۸۲۰، ص ۲۶، چهارشنبه ۲۴ اسفند ۱۳۶۷ *** در زیرنویس اشاره کرده ام که رگ و ریشه خائنینی که نام «تواّب» بر خود می‌گذاشتند، به گذشته های دور برمی‌گردد و موضوع آن اصلاً تازه نیست… مقالاتی که در سایت ها، و … منتشر شده: سايت کانون زندانيان سياسی ايران (در تبعيد)، عناوين برخی مقالات: ۱- زمينه های قتل عام زندانيان سياسی ــ اسماعيل حق شناس ۲- تابستان سياه ۶٠ ــ‌ اسماعيل حق شناس ۳- بند ٢۱۱ اوين: اختراع شکنجه ای تازه ــ م.پيوند (مهدی فلاحتی) ۴- کوچکترين سلّول بند ــ‌ م.پيوند (مهدی فلاحتی) ۵- «سگدونی» ــ م.پيوند (مهدی فلاحتی) ۶- اتفاقات خنده دار در زندان ــ م. پيوند (مهدی فلاحتی) ۷- تجربه ای از مقاومت در زندان ــ عباس افشم ۸- دو ماه با نوزادم در زندان ــ ثرّيا ۹- هيئت عفو، يا کميسيون مرگ ــ محمود خليلی ۱۰- تابستان خونين ۱۳۶۷ ــ مرضيه شايسته *** ۱۱- «جنگل شوکران» (در مورد نامه‌ها و وصيّت‌نامه‌های زندانيان سياسی کتابی که «مهدی اصلانی» و «مسعود نقره کار»، تدوين نموده اند) سایت از دور بر آتش – رضا علامه زاده، آوريل ۲۰۰۶ ۱۲- «دو اختر فروزان زندان» با احترام به دکتر سوسن نيلی و دکتر فريده طباطبايی ــ فريبا مرزبان (سایت جُنگ حبر) ۱۳- يادی از خانم والا ــ فريبا مرزبان (سایت کانون هنرمندان) ۱۴- گفتگوی علی ناظر با فريبا مرزبان (دیدگاه) ۱۵- «روزهای پر از رعب و وحشت سال ۶۷…» ــ صبا اسکويی (گفتگوهای زندان» ۱۶- نيلوفری شکفته در انتهای مه و سراب (تقديم به معصوميت غارت شده نيلوفر تشيد)، خاطره ای از: مهتاب – پ (سایت دیدگاه) ۱۷- اعدام اوّلين جرّاح پيوند کليه در ايران (نامه دکتراحمد دانش به آيت‌الله منتظری) ــ سایت کار آنلاين ۱۸- صفرخان فشار و رنج و شکنجه ها و نداری ها را به هيچ گرفت  ــ يادمانده هايی از زبان غنی بلوريان (ایران امروز) ۱۹- «صفر خانين حيات سفري» [به زبان ترکی]، در باره صفرخان، حميد داديزاده (وبلاگ دادیزاده) ۲۰- در ستايش دولت عشق و رهايی از رنگ تعلق و آنکه خان نبود صفرخان. دهقان بود و از ملک آذربايجان بود ــ ناصر رحيم خانی (سایت عصر نو)، آذر هشتاد و یک ۲۱- خاطره صفرخان را آنگونه که هست، بايد گرامی‌داشت! ــ وهّاب انصاری (سایت کار، اکثریت) ۲۲- «زيست جهان» صفرخان! – جمشيد طاهری پور … (در مورد صفر قهرمانی مقالات بسياری نوشته شده است) *** ۲۳- کابوس مهيب ــ گفتگو با سه تن از اعدام‌های دسته جمعی سال ۶۷ ــ راه کارگر ۹۰ و ۹۳، ۱۹۹۲ ۲۴- نامه به عدالت‌خانه تاريخ ــ اميرانتظام، (گردآورنده رامين احمدی)، کتاب پَر ۲۵- مصاحبه با عباس اميرانتظام «مرا از زندان اخراج کردند»، ايران استار (کانادا)، شماره ۲۹۴، ۱۴ ژانويه ۲۰۰۰. ۲۶- امير انتظام قربانی انحصاری شدن حاکميّت ــ علی فياض ۲۷- زندان‌های اسلامی‌و جنايت عليه بشريت ــ منيره برادران ۲۸- جمهوری جنايت ــ محمود خاور  (تابستان ۱۳۷۹) ۲۹- گفتگو با راديو ايرانيان پيرامون آخرين لحظات حيات نورالدّين کيانوری ــ مريم فيروز  (خاطرات زندان به زبان انگليسی) ۳۰- متن سخنرانی در کنفرانس يادمان قتل عام زندانيان سياسی تابستان سال ۶۷ ــ لورتا  سنچز، (Lortta Sanchez)، بنياد مهر، لس آنجلس، سپتامبر ۲۰۰۰، شهروند، شماره ۵۸۷، بیست و شش مهر ماه ۱۳۸۱ ۳۱- «علی شکنجه‌گاه نداشت، نامه ی سرگشاده به آيت الله خامنه ای، «حشمت الله طبرزدی»، نيمروز، شماره ۶۳۱، جمعه ۲۴ فروردين ۱۳۸۰ ۳۲- خاطرات زندان زنان  ــ عزّت السادات گوشه گير ـ شيکاگو (شهروند جمعه ۱۵ اسفند ۱۳۸۲) از کتاب ما و جهان تبعيد (مجموعه مقاله)، نشر باران (سوئد)، ۱۳۷۸. ۳۳- نامه احمد باطبی، دانشجوی زندانی از زندان جمهوری اسلامی‌به هیأت ويژه قوه قضائيه، سال ۱۳۷۸. ۳۴- یادهای زندان ــ کاوه (سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید) ۳۵- اوين، دانشگاهی که در آن ترس آموختم، علم و جامعه، واشنگتن، از شماره پنجاه و سه تا شصت و یک، سال ۱۳۶۷. ۳۶- سخنی درباره «اوين دانشگاهی که در آن ترس آموختم»، محمّد برقعی، علم و جامعه، شماره ۶۱، سال ۱۳۶۷. ۳۷- گل پـرپـرشـدة مـادر ــ نرگس غفاری (سايت عصر نو سه شنبه ۸ شهريور ۱۳۸۴) ۳۸- من شاهد سلاّخی زندانيان سياسی بودم ــ‌ نشريه پيام کارگر شماره شصت و چهار تا شصت و هشت ۳۹- با قاطعّيت می‌گويم کيانوری به شّدت شکنجه شده بود! محمّد علی عموئی ــ گفتگو با «آفتاب امروز» ۴۰- اعتصاب غذای بزرگ زندانيان زندان قصر ــ محمّد اعظمی‌، مجلّه نقطه ــ شماره پنج و شش ۴۱- نيمه پنهان زندانی سياسی ــ هاله سحابی (…) ۴۲- يادی از رفيق يوسف آلياری ـ شهاب شکوهی (سایت سلام دموکرات) ۴۳- در باره وضع زندان‌ها در ايران ــ حميد شوکت (از اسناد كنفدراسيون) ۴۴- چند گزارش از دستگيری و شکنجه هواداران «سچفخا» در کميته مارلان و ديگر کميته ها (…) ۴۵- آيا ملاقات ديگری وجود خواهد داشت؟ ــ مهين عصمتی ناشر: نقطه. تاريخ انتشار: ۱۹۹۷ ۴۶- زنده به گوران اوين ــ راه آينده، بهمن ۶۱ ۴۷- زندان اوين، زندان بيگناهان ــ بابک، سلسله گزارش از ۸۲-۱۹۸۱، ايران تايمز (شماره ۱۹ اين گزارش ها با عنوان آيت الله زندانی و پيشنماز زناکار، در شماره ۵۷۹، جمعه ۳ دی ماه ۱۳۶۱ منتشر شد) ۴۸- حماسه های مقاومت در شکنجه‌گاه های خمينی، دختران آفتاب، گلوبند شفق رنگتان مبارک باد، ايران زمين، سال ۱۳۷۵. ۴۹- شانزدهمين سالگرد کشتار زندانيان سياسی در سال ۶۷، بيژن آقاسی، سايت روشنگری، سال هشتاد و سه ۵۰- ادای دين به جان‌باختگان، علی اصغر حاج سيدجوادی، سايت عصرنو، شهريور ۱۳۸۳ ۵۱- رسيدگی به جنايات سياسی عقيدتی – فيروزه بنی صدر و مهران مصطفوی، سايت عصرنو، سپتامبر ۲۰۰۴ (شهريور ۱۳۸۳) ۵۲- روايت زندان‌های جمهوری اسلامی‌از زبان زندانيان سياسی ــ ب. آذرکلاه، پ. آزاد، سايت اينترنتی عصر نو، ژوئن ۲۰۰۴. ۵۳- اعدامی‌ها: لغزش مرگ روی طناب ــ همايون دشتی، سايت گويا، سه شنبه ۵ ارديبهشت هشتاد و سه ۵۴- از مرگ نهراسیدم ــ ا. نسیم، نقطه شماره ۶، تابستان ۱۳۷۵ ۵۵- پروژه کشتار تابستان ۶۷ ــ‌ حسن پويا، سايت اينترنتی عصر نو، شهريور ۱۳۸۳ ۵۶- کشتار تابستان ۶۷ برآمد حاکميّت استبداد ــ هاتف رحمانی، سايت اينترنتی اخبار روز، ۱۷ شهريور هشتاد و سه ۵۷- زندان و اسطوره مقاومت، مبارزی به نام سيمين به مناسبت سالروز اعدام گسترده زندانيان در جمهوری اسلامی‌‌الميرا مرادی، شهريور ۶۷، شهروند، شماره ۶۳۲، ۷ شهريور هشتاد و دو ۵۸- سال های پس از تابستان ۶۷ ــ محمّدرضا نسب عبدالهی، سايت اخبار روز، ۲۲ مرداد ماه  ۱۳۸۳ (۱۲ اوت ۲۰۰۴) ۵۹- در جمهوری اسلامی‌قتل عام سال ۶۷ مطرح نمی‌شود چون پای کّل نظام در ميان است ــ بهرام بيگدلی، سايت اينترنتی عصر نو، شهريور ۱۳۸۳. ۶۰- تابستان خونين ۱۳۶۷ــ مرضيه شايسته، سايت عصر نو، شهريور ۱۳۸۳ ۶۱- وقايع نگاری يک جنايت از پيش اعلام شده، گوشه هايی از خاطرات زندان در سال شصت و هفت ــ امید جبيبی نيا، سايت عصرنو شهريور ۱۳۸۳. ۶۲- روزهاي پر از رعب و وحشت سال 67 در بند زنان سياسي سر موضع ــ صبا اسکوئي (سایت گفتگوهای زندان) ۶۳- نگاهی کوتاه از زمستان ۵۷ تا کشتار تابستان ۶۷ ــ احمد موسوی (سایت کار آنلاين) ۶۴- درباره اعدام دسته جمعی زندانيان سياسی در سال ۶۷ ــ فرنگيس جبيبی (راديو بين الملل فرانسه)، سايت عصرنو، سپتامبر ۲۰۰۴ (۱۳۸۳). ۶۵- زندان اوين، بند ۲۰۹ ــ شيوا نظرآهاری، سايت عصرنو، سپتامبر ۲۹۹۴. ۶۶- فاجعه ملّی تابستان ۶۷ ــ مهرزاد خليلی، سايت اينترنتی روشنگری، (۱۳۸۳) ۶۷- سال ۶۷، جنايت بر عليه بشرّيت و دادگاه های بين المللی، گفت و گو با کامبيز روستا و هدايت الله متين دفتری، نادر ساده، سايت بيداران و سايت عصرنو، مهر ماه هشتاد و سه ۶۸- شکنجه روانی،اعدام ــ بنارس، سايت ايران امروز، پنجشنبه ۹ مهر ۱۳۸۳ ۶۹- با بازگويی و افشای خشونت های گذشته از تکرار آن‌ها جلوگيری کنيم ــ رضا فانی يزدی، سايت ايران امروز، جمعه ۱۰ مهر ۱۳۸۳. ۷۰- حاج‌آقا پورمحمّدی از قتل عام زندانيان سياسی تا وزارت کشور ــ رضا فانی يزدی (سايت ديدگاه ۱۳۸۴) ۷۱- هرگز نميرد آنکه دلش زنده شد به عشق ــ جبهه همبستگی برای دفاع از حقوق دموکراتيک مردم ايران ۷۲- گلهای ملاقات (بیش از یک هفته از انتقال ما به ساختمان ۳۲۵ زندان اوین می‌گذرد) ــ حوری (سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید) ۷۳- گزارش مَسلخ اوين ــ انديشه رهائی شماره‌های ۳ و ۴ اتريش سال شصت و سه ۷۴- مادران و کودکان در زندان‌های خمينی ــ مينا وطنی، مجلّه آزادی، دوره دوّم شماره سه ۷۵- در زندان‌های جمهوری اسلامی‌‌‌قانون جنگل حکمفرما است ــ شماره ۸۱ راه توده ۷۶- چرا فرياد نزدم يادآوری کشتارهای رژيم اسلامی، به همّت عدالت خواهان زمين مربوط است ــ نجمه موسوی، آرش ۷۷ و ۷۸ ۷۷- زبان زن زندانی ــ نجمه موسوی  شکنجه ــ بهروز ارمغانی ۷۸- در پشت بند ۴ ــ مجيد دارابيگی (وریا بامداد) ۷۹- زندان اوين، زندانی برای بيگناهان (هفته نامه ايران تايمز ۱۹۸۷) ۸۰- عليه فراموشی: کشتار زندانيان سياسی سال ۶۰ (زندان قم) ــ شهاب شکوهی (سایت روزنه) ۸۱- کرامت دانشيان در زندان (شکرالله پاکنژاد) آزادی شماره يک ۱۹۸۷ ۸۲- چرا به بزرگترين جنايت ضد بشري تاريخ معاصر ايران توجه و رسيدگي لازم نشد و نمي شود؟ پيام آرماندوست (سایت گفتگوهای زندان) ۸۳- زندان اوين به روايت يک سرباز وظيفه  ــ نشريه جنبش تير سال هشتاد ۸۴- پشت ديوار شب آلوده بند (مصاحبه با محمود خليلی)  ــ رضا نويامه، نشريه نقطه کتاب دو ۸۵- زندگی پس از سال ۱۳۶۷ ــ نشريه نقطه شماره ۶، تابستان ۱۹۹۶ ۸۶- تأثير زندان و شکنجه و اعدام بر خانواده های درگير مسئله زندان در ايران ــ مهين روستا، خبرنامه کانون زندانيان سياسی ۸۷- هايل هيتلر خمينی رهبر ــ مجید دارابیگی، نشریه آرش شماره ۷۷- ۷۸ ۸۸- گزارش يک فرار ــ گلرخ جهانگيری (آذر آذری)، سایت عصرنو، ۷ مهر ۱۳۸۶ ۸۹- تک پنجره ای به زندگی ــ شکوفه مبينی (سایت بیداران) ۹۰- همه شور بود و اميد [درباره اعدام‌های سال ۶۷) ــ خاطره معيني (سایت خاوران) ۹۱-  تجربيات زندان – اتحاّد کار ۱۱ – ۹ ۱۹۹۰ ۹۲- ياداشت‌های زندان ــ شماره‌های ۱۶ – ۱۷ – ۱۸ و… توفان ۹۳- بررسی کشتار جمعی زندانيان سياسی ــ بابک عماد ۹۴- با مرگ خمينی در سلّول‌های اوين چه گذشت ــ فريده ثابتی ۹۵- بازنويسي يک جنايت «تخت‌ها» (تابوت‌ها) ــ فريده ثابتي، سایت گفتگوهای زندان ۹۶- شکنجه در تابوت‌ها به وسیله حاج داود رحمانی ــ پروانه (سایت گفتگوهای زندان) ۹۷- جای آنست که خون موج زند در دل لعل ــ ويژه نامه نشريه آغازی نو ۹۸- من در زندان‌های خمينی بودم (شهادت يک زن) ــ آ. تنگستانی، نشريه آزادی ۹۹- روزشمار سرکوب ــ جبهه ملّی ايران ۱۰۰- زندان و زندانی در ايران ــ م – حسينی (گنجينه ۱، شماره دو. سه) ۱۹۹۱ ۱۰۱- حقوق زندانيان ــ ت. دانش ۱۹۸۵ ۱۰۲- دروازهِ اوين (دست‌نوشته‌ای انتشار نيافته) ــ ۱۹۸۶ ــ ف درخت سانی ۱۰۳- کشتار ۶۷، بهرام رحمانی، سايت اينترنتی عصر نو، ۳۰ اکتبر ۲۰۰۳ (۱۳۸۲). ۱۰۴- زندان در چرخه مبارزه طبقاتی ــ فرهاد سپهر (سایت گفتگوهاي زندان) ۱۰۵- يادداشت‌های زندان اوين، از ۲۲ فروردين ۵۹ تا ۲۲ خرداد ۶۰، که در آن از جمله به ليست مخالفين که در دست ساواک بوده و بعد در رژيم جديد مورد استفاده قرار گرفته اشاره شده است ــ از انتشارات پيکار ۱۰۶- تاکتيک های دشمن در تعقيب و مراقبت و راهنمائی برای مقابله با آن ــ از انتشارات راه کارگر ۱۰۷- تاريخ تابستان ۶۷ را هرگز فراموش نخواهد کرد ــ ر – پارسا ۱۰۸- اثرات شکنجه روانی بر زندانيان ــ‌ جعفر اميری (من و پالتاک) ۱۰۹- زنان ملّی کش ــ رها آفتابگردان ۱۱۰- مقتول لعنت آباد ــ حسن حسام ۱۱۱- تجاوز به زنان در زندان‌های رژيم جمهوری اسلامی‌نينا اقدم ۱۱۲- تجاوز به زنان در جمهوری اسلامی‌‌ثريا دانياليان ۱۱۳- گزارش بودار سازمان عفو بين الملل در مورد تجاوز جنسی در زندان اوين (درباره پرونده خانم ثرّيا دالائيان) ــ فريدون گيلانی، نيمروز، شماره ۶۷۹، سال چهاردهم، ۱۶ فروردين ۱۳۸۱ ۱۱۴- آيا تجاوز يک اتفاق ساده بود؟ ــ دنيا روشن ۱۱۵- انسان آزاديخواه انسانی تحقير پذير نيست، که صنوبر، نويسنده آن داستان (که خود زندانی بوده)، از تجاوز به زنان زندانی در زندان اصفهان صحبت می‌کند ــ کتاب زندان جلد يک، صفحه ۳۰۹ ۱۱۶- چرا شکنجه می‌کنند؟ چرا شکنجه می‌شوند؟ مجيد محمّدی، سايت گويا، ۱۴ ارديبهشت ۱۳۸۳ ۱۱۷- «امير» يلی بود از سيستان! (خاطراتی از زندان اصفهان تحت حاکميّت ملايان) ــ حميد دوستی ۱۱۸- سکوت مطلق، خاطراتی از زندان تبريز ــ وبلاگ آشيان ۱۱۹- سلّول شماره ۵۷ ــ کيانوش سنجری (سايت ديدگاه) ۱۲۰- داستان من و ديوار ــ کيانوش سنجری (سايت ديدگاه) ۱۲۱- در بند ۲۰۹ زندان اوين بر من چه گذشت؟ ــ کيانوش سنجری (در وبلاگ وی موجود است) ۱۲۲- قصّه ها و غصّه های بازداشتگاه ــ کيانوش سنجری (نشریّه نیمروز چاپ لندن ۲ دسامبر ۲۰۰۵) ۱۲۳- هرگز از مرگ نهراسيدم ــ  نقطه ۶، تابستان ۱۹۹۶ ۱۲۴- اسناد ساواک، اعدام جزنی و ديگران ــ رضا براهنی (شهروند ۷ شهریور ۸۲) ۱۲۵- در قلب بزرگ خلق، ياد بيژن و همراهان هميشه زنده است ــ شهيد هيبت‌الله معينی چاغروند (همايون)، سازمان اتحاّد فدائيان خلق ايران، تابستان ۸۲ ۱۲۶- گزارش یک قتل (در مورد زندگی و مزگ بیژن جزنی) ــ ناصر مهاجر، نقطه، شمار یک سال ۱۳۷۴ ۱۲۷- مصاحبه در مورد شهادت بیژن جزنی ــ پ. نویدی، مجله آغازی نو، مارس ۱۹۹۲ (در سایت «یوتیوب»  youtubeگزارش کوتاهی در مورد جزنی و یارانش موجود است.)http://www.youtube.com/watch?v=4ukhDiYmzzM ۱۲۸- بررسی اجمالی زندان در دوره دهساله ۱۳۵۷-۱۳۶۷ ــ ک. همايون، فداپی ۶۴ و ۶۸، ۱۹۹۰ ۱۲۹- زنان مجاهد و مبارز در زندان‌های شاه ــ خاطرهء من از مشارکت زنان در بخشی از جنبش مسلّحانهء دو دههء ۱۳۴۰ و ۵۰ ــ پوران بازرگان، سايت انديشه و پيکار ۱۳۰-گزارش کوتاه از وضعيت زندان‌های ايران ــ مرجان، سپيده، ستاره  نشريه نقطه، شماره ۶، شکنجه و زندان، سال دوّم، تابستان ۱۳۷۵. ۱۳۱- نامه افشاگرانه « نورالدین کیانوری» از زندان اوین به خامنه ای، در تاريخ ۱۶ بهمن ۶۷ که از جمله در مورد مرگ جانگداز مرتضی باباخانی و رضا شلتوکی که منهای اشتباهات حزب توده مورد احترام زندانيان سياسی بودند، افشاگری نموده است. (سایت راه توده) ۱۳۲- پديده ناشناخته زندان ــ حجّت محسنی ۱۳۳- هفت روز زندان، تصوير يا واقعّيت در زندان ــ رضا شفق ۱۳۴- کابوس وحشت ــ راه کارگر، دی و اسفند هفتاد ۱۳۵- کشتار زندانيان سياسی در گوهردشت ــ کامبيز همايون، نشریّه فدائی، فروردين شصت و نه ۱۳۶- تحليلی کوتاه از يک دهه زندان در جمهوری اسلامی‌‌‌(از ۵۸  تا ۶۸) ــ نشريه فدائی تير و آبان ۶۹ ۱۳۷- از آن روزهای تلخ…  ــ کار ۱۴۲ شهريور پنجاه و هشت ۱۳۸- نامه ای از گوهر دشت ــ نامه مردم، سال ۱۹۹۰ ماه فوريه ۱۳۹- اعدام های جمعی به روايت شهود عينی ــ راه توده مهر ۷۶ ۱۴۰- گزارش رسمی‌گاليندوپل، نماينده رسمی‌‌سازمان ملل پيرامون کشتار زندانيان سياسی در ايران ــ مجلّه شورای ملّی مقاومت (گزارش نهايی سفر دوّم) شماره صفر – ديماه ۱۳۷۰ – (گزارش سوّم) شماره ۳، خرداد ۱۳۷۱ متن کامل گزارش گاليندوپل، سوّمين فرستاده ويژه کميسيون حقوق بشر به ايران، ايران تايمز، سال های ۷۱-۱۳۷۰ گزارش سازمان عفو بين الملل، ايران: پنهان‌کاری اطلاعاتی از طرف دولت، پوششی برای استمرار سرکوب، ۲۱ ماه مه ۱۹۹۵ ميلادی ۱۴۱- پيام خاتمی‌‌‌‌به مناسبت کشتار زندانيان سياسی در سال ۶۷، سرا پرده، روزنوشت‌های هادی خرسندی ۹.۵.۲۰۰۳ ۱۴۲- گفتگوهای راديو آشنا و راديو برابری و… با صاحبنظران و زندانيان سياسی پيرامون قتل عام سال ۶۷ (در آرشیو سایت رادیو برابری موجود است) ۱۴۳- اتاق معجزه و تاريخ آن ــ حسين جعفری (که از جمله از خسرو قشقائی و عباس حجری و… ياد کرده است.) ۱۴۴- هفت سال در زندان ــ ی – مهيار ۱۴۵- مصاحبه در مورد شهادت بيژن جزنی ــ ا. نسيم، نشريه شماره ۲۹ آغازی نو ۱۹۹۲ ۱۴۶- زندان‌ها و شکنجه‌گاه‌های رژيم خمينی (زندان رشت) ــ روزنامه مجاهد شماره دویست و چهل و چهار، (در نشريه مجاهد، از اواخر سال ۶۱ تا اوائل سال ۶۵، تحت عنوان «زندان و زندانی»، مقالاتی به فلم «اسماعیل وفا یغمایی»، موجود است که با تکیه بر گزارشات زندان تنظیم شده) ۱۴۷- زندان لاهيجان روزنامه مجاهد شماره ۲۴۶، زندان قم روزنامه مجاهد شماره دویست و سی و چهار ۱۴۸- نوروز در زندان‌های رژيم ضد بشری ــ گوهردشت – اوين – قزل حصار – اراک – ارومّيه – اصفهان… در سالهای ۶۲ تا ۶۴ ، مجاهد شماره ۲۸۵ فروردين ۶۴، خاطرات زندانيان ــ روزنامه مجاهد شماره‌های ۱۸۰تا ۱۸۶، ۱۸۸، ۱۹۸ به بعد ۱۴۹- افشای جنايات رژيم توسط مجاهدين از بند رسته در ۷ شهر آمريکا ــ مجاهد شماره ۲۸۵، دی ماه شصت و چهار ۱۵۰- (در مورد زندان)، نشرّيه راه کارگر شماره‌های ۲۸ – ۳۰ – ۳۲ – ۴۰ – ۴۴ – ۴۷ – ۴۸ – ۵۵ – ۵۷ -… تا صد و سی و چهار (زندان و زندانیان سیاسی) نشريه پيکار شماره‌های ۲۸ – ۶۶ – ۹۵ – ۱۰۰ – ۱۰۱ – ۱۰۵ – تا ۱۲۶ آبان شصت *** ۱۵۱- به ياد دوّم شهريور ماه ۱۳۶۰ ــ شباهنگ راد سایت تریبون شما ۱۵۲- شکنجه زندانيان سياسی را افشا کنيم ــ کار، فدائيان اقليّت شماره ۹۱ دی ماه پنجاه و نه ۱۵۳- اعتصاب غذا و اعتراض زندانيان سياسی ــ کار، اقليّت ۱۰۵ فروردين شصت ۱۵۴- آنجا که فولاد آبديده می‌شود ــ شماره‌های ۲۰۴ تا ۲۰۹ ــ اقليّت شورای عالی ۱۵۵- دروغ پردازی حزب جمهوری از شکنجه در زندان ــ کار – اقليّت شماره ۱۱ خرداد شصت ۱۵۶- آن روزها چگونه گذشت ــ کار اکثرّيت، شماره ۶۶ شهريور شصت و شش ۱۵۷- احساس تلخ و وجدان بيدار ــ در باره قتل عام ۶۷ ــ کار اکثرّيت شماره ۴۴ مهر هفتاد و يک ۱۵۸- نامه ۹۰ تن از زندانيان سابق به صليب سرخ ــ آرش شماره ۱۷ خرداد هفتاد و يک ۱۵۹- من شاهد قتل عام زندانيان بودم ــ پيام کارگر ۶۵ ۶۴ ۶۶ ۶۷ ۶۸ زمستان هفتاد و سه ۱۶۰- آن عاشقان شرزه که با شب نزيستند، مصاحبه با ميهن عصمتی، آغازی نو، دوره دوّم، شماره ۸، پاييز سال ۱۳۷۰. ۱۶۱- نشريه «بانک رهائی»، جزوات ۸ تا دوازده ــ سال شصت و هشت ۱۶۲- مادران و فرزندان در زندان‌های خمينی ــ م. وطنی، نشريه آزادی شماره‌های ۲ و ۳، سال ۱۹۸۷ ۱۶۳- پيشينه زندان جمهوری اسلامی، ‌اعدام صادق قطب زاده، ۱۶۴- مراحل و اشکال مختلف دستگيری ــ محمّد رضا همايون ۱۶۵- شکنجه شده ديروز، شکنجه گر امروز ــ ع.ديروزی ۱۶۶- تأملّی در باره شکنجه ــ پولاد همايونی ۱۶۷- دادرسی در نظام فقاهتی ــ هدايت الله متين دفتری ۱۶۸- حرکت های تک روانه در زندان ــ لاله مستور ۱۶۹- آزادی در زندان ــ لاله مستور ۱۷۰- پيروزی لائيتسه بر مرگ ــ شهلا شفيق ۱۷۱- همه بلا تکليف بوديم، باور نکرديم رفتن‌شان را (۵ گزارش) ــ مجلّه چشم انداز شماره ۱۴، زمستان ۷۳ ۱۷۲- از زندان موقت تا کميته مشترک ساواک و شهربانی ــ سايت کار آن لاين ۱۷۳- ياد ايام ــ سياوش محمودی، گفتگوهاي زندان، شماره سوم، زمستان هفتاد و هشت ۱۷۴- حماسه پيکارگران شهيد در سپيده دم اعدام ــ هواداران پيکار، اتحاّديه دانشجويان ايرانی در خارج کشور ۱۷۵- اعتراف بازجو ــ محمّد سطوت (عصرنو، شهریور ۸۶) ۱۷۶- بازجو ــ محمّد سطوت (عصرنو، ۵ شهریور ۸۶) ۱۷۷- زمينه های ايدئولوژيک و سياسی کشتار سال ۶۷، حسين باقرزاده، سخنرانی مالمو و گوتنبرگ (سوئد)، ۶ و ۷ شهريور ۱۳۸۳. ۱۷۸- حماسه مقاومت در زندان‌های خمينی ــ ايرج مصداقی، هفته نامه ايران زمين شماره ۱۰۱ تير ماه ۷۵، به کجای اين شب تيره بياويزم قبای ژنده خود را؟ ــ ايرج مصداقی ۱۷۹- (در مورد زندان) سر مقاله  راه کارگر  شماره ۱۲۹ مرداد و شهريور ۷۴ ۱۸۰- زندگی پس از ۶۷ ــ مجلّه نقطه، شماره شش ــ هرمز متقّی ۱۸۱- خبرنامه‌های کميته همبستگی با زندانيان سياسی ايران ۱۸۲- يادی از محمّد تقی شهرام و گزارشی از محاکمهِ وی توسط يک ناظر آلمانی بهروز جليليان (اندیشه و پیکار) ۱۸۳- با شروع اعدام‌ها هر روز تعدادي نقابدار به اتاق‌ها مي‌آمدند ــ ناصر (سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید) ۱۸۴- آن موقع فقط ۱۳ سال سن داشتم (از خاطرات فروزان سعیدپور)، سایت همبستگی ملّی ۱۸۵- کشتار ۹ زندانی سياسی در رژيم شاه، سکوت و توجيه مشروطه طلبان سلطنتی ــ بهروز خليق (سایت کار آنلاين) ۱۸۶- مصاحبه اسدالله لاجوردی و آيت الله گيلانی، «حاکم شرع با استخاره حکم اعدام صادر کرد»، پيام امروز، شماره ۳۸، يکشنبه ۴مرداد ۱۳۶۰ ۱۸۷- به مناسبت کشتار زندانيان سياسی در سال ۱۳۶۷، من درد مشترکم مرا فرياد کن! ــ ميهن اميدوار (سایت کار آنلاین) ۱۸۸- نماز،به مناسبت قتل عام زندانيان سال ۱۳۶۷ــ مهرنوش معظمی‌گودرزی (سایت گویا، شهریور ۸۳) ۱۸۹- زندان قصر و يادمان‌هايش  ــ يدالله بلدی ۱۹۰- قتل‌عام سال ۶۷ در زندان اوين (هفت قسمت) ــ رضا شميرانی (سايت ديدگاه) ۱۹۱- زندان اوين از ۲۹ تيرماه تا هشت مهرماه ۶۷ ــ رضا شميرانی (سايت ديدگاه) ۱۹۲- زن در زندان‌های شاه – زن در بند هويت اسلامی‌‌‌ژاله احمدی ۱۹۳- مرگ و دختر بچه (کشتارهای سالهای ۶۰ و ۶۷) ــ ژاله احمدی، آرش نود و هشت / نود و نه ۱۹۴- کشتار ۶۷ جنايت بزرگ و حماسه های مقاومت ــ مصاحبه نشریّه «حقیقت»، با «ندا»، زندانیان سیاسی سابق (سایت خاوران) ۱۹۵- نامه ی همسر یِکی از قربانيان کشتار شهريور ۶۷ ــ بانو صابری (وبلاگ آرش کمانگر) ۱۹۶- گفتگو با بابک يزدی در مورد کشتار تابستان ۶۷ (تلویزیون انترناسیونال) ۱۹۷- وقتی آقای داريوش همايون از کشتار ۶۷ می‌نويسد ــ همايون فرزاد (اخبار روز شهریور ۸۳) ۱۹۸- تابستان شوم ۶۷ و جنايت رژيم جمهوری اسلامی‌محمّدرضا اسکندری (وبلاگ پائیز) ۱۹۹ – بهارانه (بهار در راه بود، شور و نشاط سراسر بند را فرا گرفته بود…) ــ الف پویان (سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید) ۲۰۰- حماسه بزرگ عشق (به مناسبت تير باران خسرو گلسرخی) ــ قسمتی از کتاب «تصوير ها و تصورها» ــ عاطفه گرگين (سایت اخبار روز، بهمن ۸۵) ۲۰۱- «رؤياهای يک زندانی»، ايران استار (کانادا)، شماره ۲۰۶، جمعه ۱۴ مه ۱۹۹۹، (…) ۲۰۲- زندانی سياسی در سالهای ۶۱ تا ۶۹ ــ نازلی پرتوی، مصاحبه با مجلّه مدوسا ــ  شماره ۵۲۹ نيمروز ۲۰۳- سخنرانی حسين مختار زيبائی، از بازماندگان قتل عام سال ۶۷ در دانشگاه جورج واشنگتن در ۲۴ اکتبر دوهزار و سه (…) ۲۰۴- کالبد شکافی يک جنايت، کشتار تابستان ۶۷ – حسين پايدار – آرش پنجاه و یک ۲۰۵- يادواره ای از روزهای فاجعه قتل عام زندانيان سياسی از زبان خانواده های زندانيان ــ اتحاّد کار، مرداد ۶۹ ۲۰۶- بند ۲۰۹ زندان اوين ــ دريا هنرمند (سایت دیدگاه) ۲۰۷- قتل عام زندانيان سياسی در سال ۶۷ ــ حميدرضا برهون ــ نشريه ميهن و نيز سايت ايران امروز ۲۰۸- جهان ندانست که بر خلق ما چه گذشت ــ ماهنامه در راه حنيف ــ رضا غفاری ۲۰۹- تجاربی چند از مبارزه در اسارت که به چگونگی به اصطلاح فرار سيروس نهاوندی از زندان می‌پردازد. شماره ويژه نشريه توده ــ ارديبهشت پنجاه و دو ۲۱۰- داستان سيروس نهاوندی به روايت رفقای سابق، و چهره منفور تلويزيونی ـــ سعيد رهبر  (سایت روشنگری) ۲۱۱- چهار هزار و چهارصد و هشتاد و پنج نفر… ـــ  شکوفه منتظری (سلام سوسیالیسم، شهریور ۸۶) ۲۱۲- به شهداء تابستان ۶۷ که سر در راه آزادی و عدالت نهادند ــ دکتر محمّد ملکی (پیک ایران، مرداد ۸۶) ۲۱۳- دو ملاحظه در باره فدائيان شهيد مناف فلکی و نابدل و نقل خاطره ای از محمّد حنيف نژاد ــ پوران بازرگان مجلّه آرش ۸۴ ۲۱۴- پرنده کوچک قزل حصار ــ عاطفه اقبال (سایت کانون هنرمندان) ۲۱۵- روياهايمان با کشته هایمان می‌رويند ــ نبرد شماره ۱۶ سال ۶۷ ۲۱۶- خاطرات زندان اشاره ای از زاويه‌ی زبانشناختی ــ ناصر رحيمخانی (فصلنامه‌ی فرهنگی و ادبی «باران»، شماره ۸ و ۹) ۲۱۷- روايت ديکری از دستگيری سعيد سلطان پور ــ سرور علی محمّدی مجلّه آرش شماره ۸۴ ۲۱۸- واقعه مصاحبه تلويزيونی من ــ غلامحسين ساعدی ــ علم و جامعه شماره پنجاه و هفت، نوامبر ۱۹۸۷ ۲۱۹- درباره کشته شدن حميد رضوان، انديشه آزاد، نشريه کانون نويسندگان ايران، شماره ۴، سه شنبه ۲۶ فروردين ماه ۱۳۵۹ ۲۲۰- در زندان قصر به عنوان يک زندانی سياسی شناختمش ــ يادی از زنده ياد ابراهيم طاهری، آن کارگر شريف ــ کريم منبری (کارگر)، سایت آبیدر ۲۲۱- يادی از زندان و ميارز دلير بهروز سليمانی (خاطراتی از محمّد اعظمی، ناصر رحيم خانی، يوسف اردلان، اکبر سيف)، سایت اتحّاد کار ۲۲۲- گل پـرپـرشـدة مـادر ــ  نرگس غفاری (عصرنو) ۲۲۳- خاطرات دکتر فاست، علم و جامعه شماره ۵۷، دسامبر ۱۹۸۷ ۲۲۴- مرگ شقايق ــ بتول افسری ــ آدينه شماره ۳۱ ۲۲۵- به ياد کشتار تابستان ۶۷ ــ مهدی اصلانی، حسن حسام ۲۲۶- نقش شخصيت در مقاومت ـ سعيد يوسف (گفتگوهای زندان) ۲۲۷-  زندان و تاثير آن بر رشد کودکان ــ غلامرضا بقايی (شهريور ۸۳، اخبار روز) ۲۲۸- من از بند نسوان اوين می‌آيم ــ فريدون گيلانی، نيمروز، شماره‌های ۶۳۶-۶۳۵، ارديبهشت ماه ۱۳۸۰ ۲۲۹- دمی‌در بند ــ نهال، نشريه  نيمه ديگر شماره ۱۱ ۲۳۰- قصّه های من (متن سخنان ثرّيا علی محمّدی در مراسم يادمان فاجعه قتل عام زندانيان سياسی ايران در ‏سال ۶۷، که در مهر ماه ۷۹ در پاريس برگزار شد.)، سایت میهن آبان ۷۹ ۲۳۱- زندان واژه ها، علی عباس نعمتی، آزادگان، شماره ۱۳۳، پنجشنبه ۲۶ اسفند ماه ۱۳۷۸ ۲۳۲- زنان و مجازات به خاطر عقيده در ايران ــ عفت ماهباز (نیمروز، شماره ۷۲۷ -فروردين ۱۳۸۲) ۲۳۳- فصل طناب کشی ــ حسن پويا (خاوران) ۲۳۴- اعدام های سال ۱۳۶۷ ــ روايت مهدی اصلانی (سایت فارسی بی بی سی) ۲۳۵- در جمهوری اسلامی‌‌همه شريک جرم هستند ــ د – مرسده ۲۳۶- پيش لرزه ها (مربوط به اعدام های سال ۶۷) ــ همايون ايوانی ۲۳۷- چرا دستگيری؟ ــ هستی، سخنرانی در هانوفر آلمان ۲۳۸- لحظه دستگيری ــ بيژن ميرزائی ۲۳۹- با ياد بهرام و بهرام ها ــ شهاب فيضی (سایت گزارشگران) ۲۴۰- يادی از اوّل ماه مه در بند ــ سايت سياهکل ۲۴۱- انقلاب، طلوع يا غروب ــ مهدی خدائی صفت، (صفحات ۱۰ به بعد) نشر «ايران کتاب»، ۱۳۷۶ ۲۴۲-  ناباوري‌ها را بايد باور داشت ــ رسول عباسی ۲۴۳- چرا بايد زندان‌ها را باز گفت؟ سهيلا وحدتی ۲۴۴- دفاعيات گلسرخی و دانشيان، دفاعيات سعيد محسن و ناصر صادق و ميهن دوست و… و نيز وصيّت نامه محمّد خرم آبادی، از چريکهای فدائی خلق ۲۴۵- تابوت ها در زندان ــ نازلی ۲۴۶- تاريخ شکنجه در ايران ــ کتاب زندان ۲۴۷- ناراحتی ها و بيماری های زنانه در زندان ــ فرحناز روشن ۲۴۸- ميثم کراسی (ميثم نام فردی است که به جای حاج داود رحمانی به قزل حصار آمد) ــ مژده ارسی، سياوش، فرهاد سپهر ۲۴۹- زندان و آفرينش هنر ــ ــ شراره کيا ۲۵۰- کسی که  در ميان اعدامی‌ها به ميدان تير برده مي‌شد و  زنده ماند ــ گفتگوی مجلّه آزادی با محمّد رضا آشوغ، شماره ۲۸ و ۲۹ ۲۵۱- کشتار زندانيان سياسی ده ساله شد ــ مريم متين دفتری ۲۵۲- از شهر ُشکری (شکرالله پاک نژاد)، مجلّه آزادی دوره دوّم شماره ۲۴ و ۲۵ ــ غلامرضا بقائی ۲۵۳- نامه به فرزند يک بازجوی شکنجه گر ــ غلامرضا بقايی (سایت عصرنو) ۲۵۴-  به انگيزه سالگرد فاجعه شهريور ۶۷ ــ مرگ بر مرگ! ضرورت نفی مجازات اعدام هم در پوزيسيون، هم در اپوزيسيون! ـــ آرش کمانگر (سایت سلام دمکرات) ۲۵۵- به ياد قهرمان سيکو (محمّد رضا سعادتی) ــ محمّد تهرانچی، هفته نامه مجاهد شماره ۸۶۴  مرداد، ۱۳۸۶ ۲۵۶- از پنجره يادها ــ گفتگوی حميد اسديان با مصطفی نادری (زندانی سياسی)، وبلاگ رگبار ۲۵۷- در باره زندان و شکنجه ــ اکثرّيت شماره ۱۱ ۲۵۸- نکاتی از گزارش تکان دهنده يک زن توده ای از زندان زنان لاهيجان (سایت حزب توده) ۲۵۹- کشتار جمعی زندانيان سياسی: يک فاجعه ملّی (سایت حزب توده) ۲۶۰- گفتگوی رادیو همبستگی با ناصر مهاجر، بهروز شیدا و مریم نوری پیرامون زندان (در سایت «مانی‌ها»، قابل دسترس است) ۲۶۱- فرمان قتل عام  و نحوه اجرای آن (بخشی از کتاب سيمای شکنجه) ــ بهروز سورن ۲۶۲- پيش درآمدی بر سيمای شکنجه ــ فرامرز پدرام، آرش ۸۶ – آزادی، نويد ۲۶۳- درآمدی بر شکنجه، شهروند (سلسله مقاله)، شماره ۲۹۹، جمعه ۲۲ فروردين ۱۳۷۶ ۲۶۴- برای بيست و چند ساله های امروز، که بدانند بر نسل گذشته چه گذشت؟ – پانته آ بهرامی‌ ۲۶۵- يادمانده های تلخ از روزهای سياه ــ ايرج شکری (سایت گزارشگران) ۲۶۶- نامه‌ی اکبر گنجی (از زندان) به آزادگان جهان ــ وبلاگ دوات ۲۶۷- فنجانی از خون داغ بر سر ميز صبحانه آخوندها ــ گفتگو با اسماعيل وفا يغمائی در باره قتل عام زندانيان در سال ۶۷ (سایت ایران لیبرتی) ۲۶۸- آتش سوزی در زندان رشت سال ۶۱ ــ کاوه ۲۶۹- قتل عام زندانيان سياسی در دهه ۶۰ و روضه‌امام حسين اسمر آذری ۲۷۰- اينجا زندان زنان است! ــ مهری اميری، سایت گزارشگران ۲۷۱- خاطرات مينا زرين در ۲ بخش ۲۷۲- چوبه های دار از برکت وجود زنان ومردان سر بر دار و سربلند است، جواهری لنگرودی، امير سايت عصرنو، شهريور ۱۳۸۳. ۲۷۳- در بيست و دوّمين سال جنايت تابستان ۶۰ و پانزهمين سال قتل عامهای تابستان ۶۷، يک تن از آن جان های بيقرار را نبايد فراموش کرد ــ امير جواهری لنگرودی ۲۷۴- نسل کشی به شيوه اسلامی‌را فراموش نشايد! امير جواهری لنگرودی , مجلّه آرش , شماره ۹۳-۹۲  مهر ۱۳۸۴ (در مقاله فوق، به نام سیصد و هشتاد و هشت نفر از کسانی که در رنج و شکنج زندانیان سیاسی دست داشته اند، اشاره شده است.) ۲۷۵- چرا  خودی ها در رابطه با چگونگی ابعاد جنايت کشتار خونين دو تابستان ۶۰ و ۶۷ لب تر نمی‌کنند؟ ــ امير جواهری لنگرودی (سايت عصر نو) ۲۷۶- مروری بر تاثير شکنجه و زندان بر شخصيت زندانی ــ احمد اربابی (فصلنامه‌ی فرهنگی و ادبی «باران»، شماره ۸ و ۹) ۲۷۷- بارون مياد شرو شر ــ محمود خليلی ۲۷۸- زندان عادل آباد، تاوّلی چرکين، کتابی ناگشوده ــ مجيد خوشدل ۲۷۹- نگاهی به زندان و خاطره‌نويسی زندانيان سياسی، احمد علوی ۲۸۰- شمائی از وضعيت زندان و زندانی در رژيم شاه ــ سخنرانی يوسف زرکار در شب يادمان زندانيان سياسی در وين ۲۸۱- سخنرانی بهروز سورن در مراسم شب يادمان قتل‌عام زندانيان سياسی در ايران – وين ۲۸۲- چهار پری کوچک مسلح – خاطراتی از ۴ زن چريک فدايی ــ مليحه تيره‌گل *** نشريه باران (در شماره ۸ و ۹)، مقالاتی در مورد زندان دارد از جمله: ۲۸۳- گزارشی اجمالی از روند خاطره‌نويسی ايرانيان ۲۸۴- قتل عام زندانيان سياسی در سال ۶۷ ــ حسين مختار زيبائی ۲۸۵- کلامی‌چند پيرامون توحش قرون وسطی رژيم عليه زندانيان سياسی ــ بهمن اديب ۲۸۶- چند نکته دربارة کشتار جمعي تابستان ۶۷ ــ باقر مومنی، عصرنو، شهریور ۸۴ ۲۸۷- گل فروش خاوران ــ محمود خليلی ۲۸۸- خاوران نامی‌ا‌ست برای فراموش نکردن ــ محمّد رضا معينی (سايت بيداران) ۲۸۹- شب يلدا، بر آسمان خاوران (در باره قتل عام ۶۷) ــ محمود خليلی (سايت همبستگی نت) ۲۹۰- گزارشی از مراسم جان باختنگان قتل عام ۶۷ در خاوران، سايت عصرنو، شهريور هشتاد و سه ۲۹۱- اجتماع خاوران، نيمروز، شماره ۸۰۰، جمعه ۱۳ شهريور ۱۳۸۳. ۲۹۲- خاوران، يک سنداز جنايت های وحشيانه رژيم جمهوری اسلامی‌است، فريبا کاويانی (ايران امروز، شهريور ۸۴) ۲۹۳- خاوران (به ياد ليلا) ــ پويان، آرش ۸۱ ۲۹۴- گل های هميشه بهار گلستان خاوران جايگاه عاشقان را هميشه زنده نگهداريم. ــ يداّله بلدی ۲۹۵- خاوران در چشم انداز فردا ــ حسن پويا، سايت اخبار روز، ۲۲ مرداد هشتاد و سه ۲۹۶- دستگيری و زندان و ترور و شکنجه و اعدام و کشتار دسته جمعی ــ نادر عرفانی ۲۹۷- قربانيان قتل‌های ۶۰ تا ۶۷ چه کسانی بودند؟ ــ نويد اخگر ۲۹۸- دستگاه شکنجه «تابوت» ــ بهاره (متن سخنرانی در یادمان پانزدهمین سالگرد قتل عام زندانیان سیاسی در استکهلم) سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید ۲۹۹- خاطره هائی از لابلای کتاب سيمای شکنجه ـــ بهروز سورن ۳۰۰- – بررسی اجمالی زندان ــ همایون، فدایی ۶۵، مرداد ۶۹ ۳۰۱- کشتار گوهردشت ــ همایون، فدایی شماره ۶۵، جولای ۱۹۹۰ ۳۰۲- چه بنويسم که ديگران ننوشته باشند ــ  پويان انصاری ۳۰۳- زندان در هنر و ادبياّت ــ‌ منيره برادران (وبلاگ حقيقت ساده) ۳۰۴- کودکان زندان ــ منيره برادران (وبلاگ حقيقت ساده) ۳۰۵- خاطرات تلخ ديماه خونين ــ محبوبه گوهری فريمانی (سايت ديدگاه) ۳۰۶- شکنجه‌گاه بام های دو مدرسه، پورشريعتی، هوشنگ نيمروز، شماره ۶۸۴، ۲۰ ارديبهشت ۱۳۸۱ ۳۰۷- آرش و مقوله زندان ــ مُنیره برادران (در سایت حقیقت ساده موجود است) ۳۰۸- تراژدی نسل ما از: باقر مومنی مجلّه نقطه شماره ۶ سال ۱۹۹۶ ۳۰۹- مصاحبه با لطف الله ميثمی‌در باره شکنجه و بارجوئی توسط لاجوردی و اينکه قصد داشته در اعتراض به شکنجه زندانيان خودش را در ميدان آزادی تهران به آتش بکشد  ــ ايران فردا شماره ۴۳ ۳۱۰- بند ۲۰۹ و ۳۶ زن ــ عفت ماهباز ۳۱۱- در باره زندان اوين وضعيت زندانيان سياسی  ازآن سال ها و سال های ديگر ــ حمزه فراهتی ۳۱۲- من در زندان‌های خمينی بودم شهادت يک زن ــ تنگستانی نشريه آزادی ۳۷۷- حماسه ی خفته در تابوت! ــ‌ مروری بر تاثير شکنجه و زندان بر شخصيت زندانی ــ علی فرمانده (سايت گفتگوهای زندان) ۳۱۳- در نوزدهمين سالگرد کُشتار زندانيان سياسی ــ شباهنگ راد ۳۱۴- يا غياث المستغيثين ــ نامه انصافعلی هدايت ۳۱۵- نامه احمد باطبی در مورد شرائط طاقت فرسا در زندان، خطاب به هیأت ويژه که مثلاً برای رسيدگی به اوين آمده بودند. ۳۱۶- قتل عام زندانيان سياسی ـ خونی که از تن انقلاب رفت! (سايت حزب توده) ۳۱۷- دگرگشت های زندان اوين، و مکاشفات زندان ــ عمادالدين باقی، ايران استار (کانادا)، شماره ۳۴۹، فوريه ۲۰۰۱. ۳۱۸- زندگی در زندان اوين ــ عمادالدين باقی  ياداشت‌های زندان  ــ سيد ابراهيم نبوی ۳۱۹- ياد روزهايی که نمی‌گذرد آسان… ــ پروانه زرگر ۳۲۰- اسداله لاجوردی شکنجه شده ای که به  شکنجه گر تبديل شد ــ عباس مظاهری ۳۲۱- خاطرات زندان (از آرمانی که می‌جوشد) ــ م – فاضل، سوپد ۱۹۸۴ ۳۲۲- يادهای زندان ــ م . فراز، اتحاّد کار شماره‌های ۱۶ و ۲۱، ۱۹۹۱ ۳۲۳- و اين شط خون که از مردم جاری است، سعيد همايون، ماهنامه اتحاّد کار ۳۲۴- ما نبايد شکسته شويم، ما بستگان ايستادگانيم (مصاحبه با خانواده شهدا) اتحاّد کار شماره دوازده ۳۲۵- نوروز ٦٦ در زندان ــ علی پژمان (سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید) ۳۲۶- تجاربی از زندان ــ اتحاّد کار، ارديبهشت و تير ۶۹ ۳۲۷- تعقيب و مراقبت و تجاربی از زندان ــ شماره ۱۴، اتحاّد کار ارگان سازمان فدائيان خلق ايران، ۳۲۸- ويژه نامه قتل عام زندانيان سياسی در تابستان ۶۷، اتحاّد کار، ارگان مرکزی سازمان فدائيان خلق ايران، شماره ۱۱۲، شهريور ۱۳۸۲. ۳۲۹- زندان و زندانی در ايران ــ مريم السادات حسينی (بیداران) ۳۳۰- فيلم گلزار خاوران ــ تهيه و تدوين: دلناز آبادی ۳۳۱- از اين فرياد تا آن فرياد ــ فيلمی‌در مورد نقاشی های سودابه اردوان ــ پانته آ بهرامی‌ ۳۳۲- فيلم مستند درخت درباره زندانيان سياسی ــ  مسعود رئوف ۳۳۳- فيلم بلند «زندان زنان» به کارگردانی منيژه حکمت. اين فيلم در ايران ساخته شده است. فيلم «زندان زنان» نشان می‌دهد زندانی و زندانبان هر دو قربانی و زندانی اند. ۳۳۴- نمايش‏ شبنم‌های آتشين (روايتی از زندان‌های زنان جمهوری اسلامی‌پروانه سلطانی) ۳۳۵- پی آمدهای شکنجه ی سياسی و مسئله ی واگشت پذيری (بحثی فراسوی بيماری در فرد) ــ نورايمان قهاری ۳۳۶- به مناسبت هجدهمين سالگرد کشتار سال ۶۷  ــ ژاله متين ۳۳۷- کلام ممنوعه حکومت فقها ــ مهدی اصلانی ۳۳۸- جايگاه دو سنّت در زندان، شباهنگ راد، ۳۳۹- خودويژگی زندان زنان ــ مژده ارسی، آرش ۹۴ ۳۴۰- حکومت نظامی‌در بند ــ الف پویان (سایت کانون زندانیان سیاسی در تبعید) ۳۴۱- مصاحبه حسين مُهری با مهدی اصلانی (۱۵ قسمت) ۳۴۲- خاطره ای از زندان شاه  ــ شهرتاش سمر ۳۴۳- زندان و سينمای ايران در تبعيد، بصير نصيبی ۳۴۴- خاطرات يک رفيق بازيافته ــ جمشيد صفاپور ۳۴۵- مروري بر روايت هاي زندان در گفتگو با ناصر مهاجر ــ مجید خوشدل (سایت گفت‌گو) ۳۴۶- فاجعه ملّی کشتار زندانيان سياسی ــ  همايون فرهادی اتحاّد کار، شماره صد و بیست، مرداد ماه ۱۳۸۳. ۳۴۷- حماسه بزرگ مقاومت زن [در رژیم شاه] ــ صفحه ۵ روزنامه آیندگان، شماره ۳۳۰۷، ۱۷ اسفند سال ۵۷ ۳۴۸- اعتراف گيری مخملّی ــ مسعود نقره کار (سايت اينترنتی ايرانيان شهريور ۱۳۸۵) ۳۴۹- تابستان ٦٧ نمی‌گذرد ــ منيره برادران – راديو زمانه ۳۵۰- زندانی سياسی زن، اعلان جنگ عليه نظم موجود و پدرسالاری ــ زينت (سایت دیدگاه) ۳۵۱- زنان در زندان‌های جمهوری اسلامی‌ــ شهلا عبقری(سایت دیدگاه) ۳۵۲- تا من چقدر گورستان باقی است؟ ــ منيره برادران (وبلاگ حقيقت ساده) ۳۵۳- دنيا خبر دار نشد چه بر سر مردم ايران آمد ــ ژری عرفانی ۳۵۴- «فتانت»، فتنه‌ای سی و چند ساله ــ  گفتگوی «مجید خوشدل» با رضا (عباس) منصوران، ناصر زراعتی و حسن فخاری… (به مسائل زندان شاه، اشاره دارد) ، سایت گفت‌و‌گوhttp://www.goftogoo.net/ ۳۵۵- قادر شه‌ريف کێيه‌؟ هه‌ر چی خه‌مناکه‌ قووڵ نيه‌، هه‌ر چی قووڵه‌ خه‌مناکه‌! ترجمه کردی مقاله همنشين بهار (آنچه غمناک است عميق نيست، آنچه عميق است غمناک است) مربوط به قادر شريف، مبارز دلاور کرد ــ شاهين که‌ريمی‌‌(سايت گزينگ) *** برخی از نوشته های مينا انتظاری (در مورد زندان) در آرشيو سايت ديدگاه و وبلاگ خانم انتظاری، موجود است: زنان در زندان بزرگ ايران! / راستی گناه نسل ما چه بود؟ / ياد ياران ياد باد / اوين دانشجو می‌پذيرد / سلام بر سروهای سرفراز آزادی / شراره های شصت وهفت! (در چند بخش) / خواهر و برادر، بر دار / اوّلين نام در شبانگاه قتل عام: مريم گل / دختران آفتاب با گلوبندی از شبق / زنان در زندان بزرگ ايران / مادر، باز هم برايمان حرف بزن / جيران با چشمانی همچون آهو /… *** برخی از نوشته های ايرج مصداقی (در مورد زندان): در آرشيو سايت ديدگاه و بیداران و «پژواک ایران»، موجود است. مسئولان قتل‌عام زندانيان سياسی همراه با عکس‌هايی از حسينعلی نيری، علی مبشری و… / احکام خمینی و خامنه‌ای به حسینعلی نیری رئیس هیئت قتل‌عام زندانیان سیاسی در سال ۶۷ (بیداران)/ پارس شغالان ِ گر، به ماه بلند زندان / روز آنلاين، حمزه فراهتی و پروژه‌ی سفيد سازی / آن‌چه خوبان همه دارند تو تنها داری! / بخشی از نقشه‌‌های زندان‌های اوين، قزل‌حصار، گوهردشت و نيز محّل‌های قتل‌عام تابستان۶۷ / نگاهی دوباره به کشتار تابستان ۶۷ / مظلوميت زندانی سياسی از محسن محمّدباقر تا عليرضا شريعت پناه / شکنجه در زندان‌های جمهوری اسلامی‌/ روزشمار قتل‌عام زندانيان سياسی در تابستان ۱۳۶۷…/ نگاهی گذرا به نمایشنامه‌های زندان / محمد مهرآیین یکی از مهم‌ترین دژخیمان اوین ــ ایرج مصداقی / حاج احمد قدیریان مسئول گروه ضربت و جوخه‌های اعدام اوین ــ ایرج مصداقی (سایت پژواک ایران http://www.peykeiran.com) «رّد تئوری بقا»،  گفتگوی سایت بحران (علی ناظر)، در مورد مسائل زندان با ایرج مصداقی.http://farsi.irancrises.com/vidginamehMatnKamel.php?id=47 *** برخی از نوشته های همنشين بهار در مورد زندان (در آرشيو سايت عصرنو و ديدگاه موجود است) يادی از زندان کميته، زندان آپولو و پاهای آش و لاش / شب ُسرودش را خواند، نوبت پنجره هاست  (گفت و شنود با نويسنده کتاب نه زيستن نه مرگ) / دادگاه نورنبرگ و اسيرُکشی سال ۶۷ / پنجره ها را بايد باز کرد تا انديشه هوا بخورد / محمّد توکلی خواه (مأمور نفوذی ساواک) و عمليات شهرگردی / ابوذر…چی شده مادر؟…چرا می‌لنگی؟ [یادی از ابوذر ورداسبی] / پوک ترين گردو نيز دوست دارد بشکنندش… سفره هفت سين در هتل اموات ‌/ قصّه سپاس و فتنه اهل بخيه (در آرش ۹۸ – ۹۹) / پشت فتوای خمينی و قتل عام سال ۶۷ / مسيح ِ باز مصلوب – (يادی از الله قلی جهانگيری، آن جان شيفته) / عباس شهرياری، آن مرد هزار چهره / ای عشق چهره آبی ات پيدا نيست. يادی از شکرالله پاک نژاد، شعور سياسی اجتماعی جنبش آزاديخواهی مردم ايران (بخش نخست) / در کوچه باغ های عشق، بلا می‌باَرد. يادی از شکرالله پاک نژاد، شعور سياسی اجتماعی جنبش آزاديخواهی مردم ايران (بخش دوّم) / يادی از محمّد حنيف نژاد (اين صدا ُگم نخواهد شد) / ت، مثل تواّب، خ، مثل خائن، تواّبين و خائنين در رژيم‌های شاه و خمينی، از عباس شهرياری تا بهزاد نظامی‌/ صمد تواّب می‌شود (در مورد ۵۳ نفر و عبدالصمد کامبخش) / فتوای ريش و شامپو، به کجاها که نکشيد!! (عبرت نويسان، پس از کودتای ۲۸ مرداد ۳۲)، و این چنین بود که «نازلی»، سخن نگفت / آيا براستی ما نجس هستيم؟ يادی از سعيد ُسلطان پور، آن حاضرترين ِ ُحضار… برخی از مقالات مجلّه آرش (در مورد زندان) ويژه نامه‌ی مجلّه ی آرش، شماره ۷۷ – ۷۸: زندان شيخ و شاه از زبان زندانيان، سال ۶۰ سال جنایت و خیانت ــ مهدی اصلانی، زندان جمهوری اسلامی‌ديروز و امروز، گفتگوی پرويز قليچ خانی با ناصر مهاجر، منحنی کشتار در سال ۶۰ ــ حسن ابات و همايون ايوانی، سر آغاز اعدام های زنجيره ای (نعمت آزرم)، مسائل زندان و…، مصاحبه با تراب حق شناس، «و گورستانی چندان بی مرز شيار کردند» (مهناز متين و ناصر مهاجر). شکنجه (بهروز ارمغانی)… آرش ۸۴: بخشی از خاطرات مادر سنجری به یاد مادر سنجری ــ اشرف دهقانی،… آرش ۸۶: – گزارشی از اوين در سال ۵۰ ــ محمّد تقی سيداحمدی، يادنگاره ها و خاطرات زندان زنان (شهرزاد مجاب)… آرش ۸۹: ویژه قتل عام شهریور ۶۷ [البته حکم اوّليه در مرداد ماه و در آغاز با اعدام مجاهدين صادر شد] کشتارِ زندانيان سياسی در تابستان ۶۷ و فريادِ خشمِ دامادِ کودتا، پاسخ جمعی از زنده ماندگان شهريور ۶۷ به داريوش همايون صدور حکم اعدام توسط خميني در شهريور ۶۷ ــ داور ، مجله آرش شماره ۸۱ و هشتاد و دو، حذف فيزيکی زندانيان با تجربه ــ رحمان درکشيده، شاهدان چشم‌بند زده ــ ناصر رحمانی نژاد،… آرش شماره ۹۲ و ۹۳ ويژه‌‌ی سمينار زندانيان با مطالب زير: بازماندگان کُشتار تابستان ۶۷ ــ آرش، مقدّمه و هدف سمينار زندانيان ــ مژده ارسی، خاوران، جاودانه است، سمينار و آرزوهايی که در دل می‌پروراند ــ ستاره عباسی، گزارش سمينار سه روزه زندانيان سياسی ــ مهدی اصلانی، عشق کشی ــ مهدی اصلانی، اين بانگ آزادی کز خاوران خيزد، فرياد انسانهاست کز عمق جان خيزد ــ اصغر غضنفری، اين‌سوی ديوار‌، آن سوی ديوار ــ مينا زرين‌، فيروز مستعان، انتقال به زندان اصفهان ــ عباس مظاهری، نقش ديکتاتوری‌های سلطنتی و جمهوری اسلامی‌اردوانِ زيبرم،  تأثير جنبش مسلحانه در زندان‌های دهه‌ی ۵۰ ــ فريبرز  سنجری، نسل کشی به شیوه اسلامی‌را فراموشی نشاید! ــ امیر جواهری لنگرودی در آرش شماره ۱۰۰ نیز مقالات خوبی در مورد زندان درج شده است. ادبیان زندان در تبعید‏ :  آرش  / ‏»لحظه دیدار»‏ ــ مهدی اصلانی‏  / سنگینی بار زندان ــ ثریا علی محمدی/  ملاقات در زندان :   احمد موسوی /  اولين ملاقات در میدان شهر ــ بهروز جليليان/ در مورد کتاب « شکنجه در عصر وحشت» نوشته عزت مصلی‌نژاد ــ بهروز جلیلیان / ملاقات در زندان ــ مینا انتظاری/  به ندرت ملاقات داشتم ــ فریبا ثابت/  تلخی دیدارــ محمود خلیلی/ ملاقات حضوری ــ ثریا زنگباری/ نخستین «دیدار» ‏ ــ تهمورس کیانی/ ملاقاتی که هرگز انجام نشد ــ رحمان درکشیده/  شنیدن خبر مرگِ عزیز‏ ــ آناهیتا رحمانی/  برگشتگان از دیار مردگان ــ ایرج مصداقی/  بازهم زندان؟!‏ ــ  شهاب شکوهی/ خانواده ها، ‏قربانیان آن طرف دیوار ــ  فرخ قهرمانی/  زندگی های ربوده شده ــ منیره برادران/  یادِ یاران یاد باد!‏ ــ علی اکبر شالگونی/  زندان گوهردشت ،‎ ‎‏ بند ۲۰ ‏‎‎‏ ‏سال ۱۳۶۷‏ ــ محمد زاهدی/ کشتارِ تابستان ۶۷ ‏در زندانِ عادل آباد شیراز ــ تهمورس کیانی/  جنایت بدون مکافات!؟ ــ مهدی اصلانی/  شکنجه و تبعید‎‎ ــ عزت مصلی نژاد/  هنر در زندان ــ سودابه اردوان/  شعر زندان ــ  احمد موسوی/ نگاهی گذرا ‏به نمایشنامه‌های زندان ــ ایرح مصداقی/  کشتار ۶۷ در شعر زندان ‏ــ ایرج مصداقی/  درس هایی از اعتصاب اوین ــ  شهاب شکوهی/ ناهماهنگی مابین دو معرفت ‏ ــ  نورایمان قهاری/‏  تروریسم جمهوری اسلامی ایران در تبعید ‏ــ   مسعود نقره کار/ گفتگو با اصغر داوری (هنرمندی که دستمایه بسیاری از آثارش، زندان و زندانی است) … زندان به روایت زندانبانان و شرکاء: راست ها را نگفتن، جفا است و من از این زاویه نیز جفا کرده‌ام… صادقانه بنویسم که بخشی از مطالب این فصل را با اینکه می‌دانستم، ننوشتم و پوزش می‌خواهم… …………………………………………………………………………………………. …………………………………………………………………………………………. *** سرهنگ منصور زمانی  که پیش از انقلاب همه کارهِ زندان قصر بود، همانند رئیس‌‌اش «مُحررّی»، گاه و بیگاه که می‌خواست با پنبه سر ببُرد، دَم می‌گرفت که: «زندان ندامتگاه است، دانشگاه است و شما هم میهمان ما هستید…» وی در ۲۸ مرداد سال ۱۳۵۴ که زندانیان را زورکی به حیاط بند ۲ و ۳ زندان قصر آوردند، وقتی به اصطلاح عفو ملوکانه را به رخ می‌کشید با اشاره به مداّحان رژیم که همانروز آزاد می‌شدند ــ گفت: این عده که نه زندانی، بلکه «میهمان» ما بودند، برخلاف شما که می‌خواهید در زندان بمانید و بپوسید، امروز از «دانشگاه قصر» فارغ‌التحصیل می‌شوند. بله قصر زندان نیست، ندامتگاه و دانشگاه است… امثال لاجوردی و حاج داود رحمانی و محمد مهرآئین و جاج اُخروی ….هم با اقتدا به روش و منش زندانبانان پیشین، زمانی و مُحررّی و امثال «ویشینسکی» (دادستان کل دادگاههای نمایشی مسکو در عصر استالین) ــ زندان را دانشگاه می‌نامیدند! دانشگاهی که کنکورش از جمله، «ندامت و مصاحبه های تلویزیونی» بود! *** به یاد بیاوریم که بعد از انقلاب بزرگ ضد سلطنتی، رادیو تلویزیون تبدیل به «منبرهای الکترونیک» شده و تا اقصی نقاط ایران راه یافته و برای اولّین بار در کوره دهات هم بساطش را پهن کرده بود و از دید بازجویانی که پشت اعتراف‌گیری و مصاحبه های تلویزیونی رفته و به زندانیان زورچپان می‌کردند، نعمتی از این بالاتر نبود، به ویژه که از انقلاب مدّت مدیدی نمی‌گذشت، بازی های کارتر و ریگان، تجاوز ارتش عراق، نخل هاي سوخته، اجساد تکّه تکّه ُشده، سوء استفاده ارتجاع از عواطف مذهبی ِتوده های روستائی و کنار شهری، دروغ ُپشت دروغ و کوه تبليغات بر عليه نيروهای انقلابي، و نا آشنائی برخي از آنان با ُخلق و خو  و زبان ِ مردم و جامعه هزارتوی ما ــ بر خلاف ِ آیه الله خمينی که از اين نظر فوت ِ آب بود! و بعلاوه با عنوان ِنائب امام زمان،  روح ِ ُخدا،  و ِسيّد ِ اولاد ِ پيغمبر، «رهبری سياسی و مرجعيت دينی» را باهم در خود ِگره زده و بسیاری از مردم او را صاحب کرامت شناخته و تصويرش را در ماه می‌ديدند ــ فضا را جنگ زده و شرایط را پیچیده کرده بود. در آن اوضاع و احوال باران ِ ُشَبهات، می‌بارید… فراموش نکنیم که آیه الله خمینی شایستگی های خاص خودش را داشت و رقبایش ابدا به گردِ وی هم نمی‌رسیدند… *** البّته در میان زندانیان کسانی بودند که به دلائل گوناگون (از جمله رها شدن از تعزیز های مداوم و طاقت فرسا)، به مصاحبه های تلویزیونی تن می‌دادند. برخی هم واقعاً از کرده خود پشیمان شده و به قول خودشان متحوّل شده بودند و شماری اصلا وظیفه خودشان می‌دانستند تا جبران مافات نموده و می‌گفتند: کفاره گناه ما، افشاگری علیه گروه و سازمانی است که عمرمان را در آن تلف کرده ایم… همه مصاحبه ها بر اثر فشار و اجبار نبود اما این هم واقعّیت دارد که برخی برای اینکه زودتر اعدام‌شان کنند، حاضر به مصاحبه می‌شدند!!  به همین دلیل نباید با قضاوت های سیخکی و نسنجیده هر خشک و تری را با هم سوزاند. *** آنچه پیش و بعد از انقلاب در بازداشتگاه های ایران گذشت، گرچه اصلاً باهم قابل مقایسه نیست و امثال لاجوردی و حاج داود رحمانی، سرهنگ محرّری ها و سرهنگ زمانی ها را قال گذاشتند و به عنوان بزرگترین تهّیه کنندگان نمایشات استغفار، دست رقبای خود را از پشت بستند ــ امّا هردو همانند مُفتّشان کاتولیک و پادشاهان زورگوی پروتستان، هنری جز اعتراف گیری از زندانیان نداشتند و جالب اینجاست که هر دو مدّعی بودند که «راه رستگاری» را به زندانیان نشان می‌دهند و مُدام جار می‌زدند: «ابراز ندامت» تنها ره رهایی است! *** پیش از «تقی افراخان» (که در دستگیری های بعد از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲) باب استغفار را گشود و راه را برای ۲۸۴۴ نفری که تنّفرنامه هایشان در حد فاصل شهریور سال ۱۳۳۲ تا اردیبهشت ۱۳۳۶در روزنامه اطلاعات منتشر شد ــ گشود، تا بعد از او و تا همیشه اصحاب قدرت، خواهان به زانو درآوردن و زمین زدن مخالفین شان بوده و خواهند بود. در زندانِ هر رژیمِ خودکامه و مرتجعی، هستند کسانی که ضعف نشان می‌دهند و دست از مقاومت برمی‌دارند، امّا صحبت بر سر کسانی است که بی آنکه خود بخواهند در تیررس دسیسه های زندانبانان قرار می‌گیرند و به مصاحبه کشیده می‌شوند تا وانمود کنند از خود و آرمان خود شرمنده اند… فراموش نکنیم همه مرتضی یزدی و پرویز نیکخواه و محمود جعفریان ومحّمد توکلی‌خواه و وحید افراخته و حسین روحانی و محمد مهدی پرتوی و بهزاد نظامی ‌و حمید مهدی شیرازی…نبودند. بسیاری از به اصطلاح توابّین با دوز و کلکِ «شلّاق‌به‌دستان»، به دام می‌افتادند. زندان‌بانان  همین‌که موقتاً زندانیان را به قول خودشان ضایع می‌کردند کافی بود وگرنه می‌دانستند که با زور و اجبار  نمی‌توان برای همیشه آرمان آدمی ‌را گرفت. «جبر جّو» که بشکند، همه به خود می‌آیند…و البته دیدیم بسیاری از کسانی را که به مصاحبه تلویزیونی کشید از دَم تیغ هم گذراند. *** اعترافات علنی و مصاحبه‌های تلویزیونی زندانیان در رژیم های شاه و شیخ (چه از سر اختیار باشد و چه از روی اجبار)، بر بسیاری از واقعّیت ها نور می‌اندازد و به دلائلی دستِ «توبه فرمایان» را رو می‌کند. اعترافات علنی از جمله منابع تحقیق در مورد زندان است. (…) …………………………………………………………………………….. *** ۱- نشریات موسوم به «عبرت» که برخی از زندانیان که با بگیر و ببندهای پس از کودتای ۲۸ مرداددستگیر شده بودند ــ می‌نوشتند و به مدح رژیم و افشاگری علیه حزب توده، می‌پرداختند. ۲- انزجار نامه امضاکنندگان نامه سرگشاده زندانيان قزل قلعه که بعد از دستگيری‌های ۲۸ مرداد ۳۲ در همه روزنامه ها درج شد (آقايان شرمينی،جهانگير افکاری، محمد حسين تمّدن، فخرالدين مير رمضانی، محبوب عظيمی، بهشتی، عباس عبدی‌زاده، رحمت الله جزنی…) ــ ۳- انزجارنامه ۵۰ نفری که در نوروز ۱۳۳۵ عفو ملوکانه گرفتند، ۶۸ نفری که با تقاضای عفو ، ۴ آبان ۱۳۳۵ آزاد شدند، و ــ ۶۴ نفری که در بهمن همان سال بخشيده شدند! … با این توضیح که بسیاری از آنان درست کردار بودند و دل خوشی به رژیم خودکامه پیشین نداشتند. همه از نوع «محمود جعفریان»، نبودند. ‌ ۴- مصاحبه پرویز نیکخواه با مطبوعات  به تاریخ ۱۹ خرداد سال ۱۳۴۹ ۵- «پیامی‌از رهبران کنفدراسیون به اعضاء»، کیهان هوایی ۹ دیماه ۱۳۵۱ ۶- مصاحبه با ۵ تن از فعالین سابق کنفدراسیون، اطلاعات هوایی، ۲۰ مرداد ۱۳۵۰ ۷- قلیچ خانی در باره فعالیّت هایش سخن می‌گوید. اطلاعات هوایی، ۲۴ اسفند سال ۱۳۵۰ ۸- مصاحبه تلویزیونی ساعدی با مقام ‏امنیتی ثابتی، در برنامه موسوم به «گفتگو»، (متن این مصاحبه در روزنامه کیهان روز ۲۹ فروردین ۱۳۵۴ چاپ ‏شد.) بعد از درج مصاحبه مزبور، یادم می‌آید در بند ۲ و ۳ زندان قصر، نویسنده کتاب «کلیدر» (آقای محمود دولت آبادی) با اندوه به سخنان دکتر غلامحسین ساعدی اشاره می‌کردند… به ایشان گفتم هر زندانی سیاسی همانند دکتر ساعدی، نه تنها «گوهرِ مُراد»، بلکه قربانی هم هست. انگشت اتهام را فقط و فقط باید به امثال «ثابتی» و «حسن زاده» و «رسولی» نشانه گرفت که هنری جز تزویر و شلاق ندارند…. دکتر ساعدی سراپا صداقت بود و هیچ انسان صادقی جلوی ستمگران لُنگ نمی‌اندازد مگر اینکه مجبور شود نمایش بازی کند… ۹- متنِ مصاحبه تلویزیونیِ رضا براهنی، روزنامه کیهان پائیز ۱۳۵۲ (…) ۱۰- سپاس گویان، روزنامه اطلاعات (نشریه ایرانیان خارج کشور)، شماره ۹۷۱۷. یکشنبه ۱۷ بهمن ۲۵۳۵ (۶ فوریه ۱۹۷۷) ۱۱- مصاحبه ناصر سماواتی (در کنار پرویز ثابتی)، کیهان و اطلاعات دیماه ۱۳۵۰ ۱۲- مصاحبه خلیل فقیه دزفولی، در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۵۴ …………………………………… *** ۱۳- سخنان «عباس ملک زاده میلانی» در دادگاه ….روزنامه کیهان در شمارۀ ۱۰۱۳۵ به تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۵۶ *** ۱۴- اعترافات یکی از اعضای چریکهای فدایی شاخه اشرف دهقانی، اطلاعات ۳۰ خرداد ۶۰ ۱۵- اعترافات زندانیان، روزنامه اطلاعات ۲۱ تیر ۱۳۶۰، ۳ شهریور ۱۳۶۰، ۶ مهر ۱۳۶۰، ۷ مهر ۱۳۶۰، ۲ مرداد ۶۱، ۹ تا ۱۵ شهریور ۶۲ ۱۶- ندامت دکتر احمد غضنفرپور، اطلاعات و کیهان سال ۶۱ (…) ۱۷- متن اعترافات صادق قطب زاده، اطلاعات ۳۱ فروردین ۶۱ ۱۸- مصاحبه قاسم اثنی عشری، ولی الله صفوی و ۳۱ نفر دیگر که در رابطه با مجاهدین دستگیر شده بودند. (کارنامه سیاه، جلد یک، از انتشارات دادستان انقلاب) ۱۹- «میز گردی با حضور ۲۹ عضو فعال سابق گروهک‌ها»، روزنامه اطلاعات ۲۸ مهر ۱۳۶۱، ۱۳ تن مجاهد، ۵ تن پیکاری، ۳ تن جبهه ملی، ۵ تن از دفتر سابق بنی صدر، و ۳ تن از اقلیت ۲۰- مصاحبه با حسین روحانی…روزنامه اطلاعات ۱۹ اردیبهشت ۶۱ ۲۱- اعترافات اعضای اتحّاد کمونیست‌های ایرانی، اطلاعات ۲۱ دی و ۹ بهمن ۱۳۶۲ ۲۲- سخنان طاهر احمدزاده، کیهان هوایی ۲۳ آذر ۱۳۶۲ «فشار روی من خیلی شدید بود. از من خواستند که آین مطالب را بگویم و حتی چندین مرتبه آنرا عوض کردند. به اندازه ای فشار بود که من جانم به لب آمد و تن به این کار دادم…» ۲۳- «میز گرد با حضور مبارزین کومله و اتحّادیه کمونیست های مبارز»، روزنامه اطلاعات ۲۸ مهر و ۲۷ آبان ۶۲، متن کتبی اعترافات تلویزیونی رهبران حزب توده (اردیبهشت تا شهریور ۶۲) همچنین متن کتبی میزگردهای مهر ۶۲ که با شرکت ۱۷ تن از سران حزب در ۳ برنامه ۹۰ دقیقه ای از تلویزیون سراسری پخش شد. در روزنامه های رژیم موجود است: ۲۴- اعترافات کیانوری و…، اطلاعات ۱۷ شهریور ۶۲ ۲۵- نامه همسر به آذین به آیه الله منتظری « بازجویان شوهرم را مجبور کردند «خودکشی عقیدتی» کند، کسی که دستش را برای کشورش فدا نموده بود…» ۲۶- اعترافات قايم پناه، گاگیک آوانسیان، احمد علی رصدی، زرشناس… اطلاعات ۱۳ اردیبهشت ۶۲ ۲۷- عمویی ۱۷ اردیبهشت ۶۲، شلتوکی ۲۳ اردیبهشت ۶۲ ۲۸-اعترافات ۱۸ تن از سران حزب توده اطلاعات ۱۲ تا ۱۶ مهر ۶۲ و کیهان هوایی ۲۷ مهر تا ۱۳ آبان مهر ۶۲ ۲۹- اعترافات طبری اطلاعات ۱۷ و ۱۹ اردیبهشت سال ۶۳ ۳۰- اعترافات فردوست، کیهان هوایی، ۱۰ فروردین ۶۶ ۳۱- سید مهدی هاشمی، کیهان هوایی ۲۶ آذر ۶۵ و  ۴ و ۵ شهریور ۶۶ ۳۲- مصاحبه با شاهسوندی، کیهان هوایی ۱۲ بهمن ۶۷ تا ۲۹ فروردین ۶۸، همچنین ۱۳ بهمن ۶۷ و  ۲۷ اردیبهشت ۶۸، ۷ شهریور ۶۹ ۳۳- آموزشگاهي به نام اوين رهايي از توهّم ــ  عضو سابق سازمان مجاهدين خلق، کیهان پنجشنبه اول شهريور ۸۶… ……………………………………….   (…) *** جُدا از بازی با مقوله مظلوم هنر و نمايشنامه‌های مبتذل و سناريوهای ُمشِمئزکننده سينمائی مثل آثار اوّليه محسن مخملباف «قصّهِ جراّحیِ روح»  و فيلم ارتجاعی «بايکوت»…، و جدا از گفتگوهای خوب مجلّه «چشم انداز» با زندانیان رژیم پیشین، و نیز با امثال معادیخواه و هادی خامنه ای در مورد سی خرداد سال ۶۰ (که مطالب مهّمی‌‌از زندان شاه طرح می‌شود)، و غیر از جزوه‌های موسوّم به «سیمای اوین» (دو جلد) و «کارنامه سیاه» (۵ جلد)، از انتشارات دادستانی انقلاب اسلامی‌مرکز، و نشریاتی چون «رجعت» و «پيوند» و «مشکوة» و…که در زندان‌ها چاپ مي‌شد ــ بايد از کتاب سه جلدی «سازمان مجاهدين خلق پيدايی تا فرجام» و نيز، خاطرات بسياری از سردمداران رژيم آخوندی ياد نمود که می‌توان از لابلای آن،‌ به حقایق بسياری (در مورد زندان و زندانيان سياسی) پی برد. به شماری از اینگونه نوشته ها اشاره می‌کنم: نشريه (حکومتی) ياران – دوره جديد شماره ۳ بهمن ۱۳۸۴ (با مطالب زير): – ساواک، زندان و زندانيان سياسی – روحانيت و زندان ــ گفت و شنود با مهدی کروبّی – فتوای سال ۵۴ (و مسائل زندان) در گفت و شنود با محمّدعلی گرامی‌ – مؤتلفه اسلامی‌‌در زندان در گفت و شنود با اسداله بادامچيان – فدائيان اسلام در زندان در گفت و شنود با مهدی عبدخدايی – مجاهدين در زندان در گفت و شنود با جواد منصوری – تبارشناسی شکنجه و شکنجه گران در گفت و شنود با عزّت مطهری (عزّت شاهی) – نهادهای جهانی حقوق بشر و زندان‌های شاه ــ حسن شريعتمداری – زنان و زندان در گفت و شنود با پروين سليحی و فاطمه اسماعيل نظری – زندگی مشترک در زندان در گفت و شنود با طاهره سجادی و مهدی غيوران – از زندان شاه تا دادگاه انقلاب در گفت و شنود با اسداله صفا – دوران نوجوانی و زندان در گفت و شنود با مهدی طالقانی – گذر از رنجها (گزارش واره ای از کميته مشترک ضد خرابکاری)، موزه عبرت ايران – گذری بر خاطرات اسدالله لاجوردی (سايت تبيان) *** خاطرات خلخالی: از ايام طلبگی تا دوران حاکم‌شرع دادگاههای انقلاب اسلامی‌ناشر: سايه، محل نشر: تهران ۱۳۷۹، ایاّم انزوا: جلد دوم خاطرات خلخالی/ خاطرات غلامرضا حسنی امام جمعه اروميه/ خاطرات فلسفی/ خاطرات جواد منصوری/ خاطرات سيد کاظم بجنوردی/ خاطرات محمّد علی گرامی‌/ خاطرات محمّدی ری شهری،  وزير اسبق اطلاعات /  خاطرات جلال ‏الدين فارسی/ خاطرات مهدی کروبی/  خاطرات غلامعلی حداد عادل/ خاطرات احمد توکلی/ خاطرات بهزاد نبوی/ خاطرات هادی غفاری / خاطرات علی‏اکبر محتشمی‌/ خاطرات مرتضی الويری/  خاطرات طاهری خرم آبادی/ خاطرات عبد خدايی/ خاطرات عميد زنجانی/ خاطرات جعفر شجونی/ زندگی و مبارزات شهيد اندرزگو / خاطرات علی جنتی/  عبور از شط شب، خاطرات محمّد بشارتی/ خاطرات محمّد حسن رحيميان / خاطرات رحيم صفوی/ خاطرات محسن رفيق دوست/ خاطرات علی اکبر ناطق نوری/ خاطرات محسن دعاگو/ خاطرات ابوالقاسم خزعلی/ خاطرات عبدالمجيد معاديخواه/ خاطرات رسول منتجب نيا / خاطرات حاج احمد قديريان (معاون لاجوردی)/ خاطرات قربانعلی دری نجف آبادی/ خاطرات علی اصغر جعفری اصفهانی/  خاطرات اسدالله بادامچيان /خاطرات مهدوی کنی/ خورشيد واره، خاطرات طاهره سجادی تهرانی، (غيوران) / خاطرات مرضيه حديدچی(دباغ)/ خاطرات محمد مهرآيين (داودآبادی) [نامبرده پيش‌تر مدير کل خدمات عمومی‌مجلس ، مديريت کل پشتيبانی سپاه پاسداران، مدير کل تربيت بدنی بنياد جانبازان و از مسئولين پيشين فدراسيون ورزش‌های رزمی،‌ ‌بود. پيش از انقلاب همراه با مجاهدين در طرح ربودن شهرام پهلوی شرکت داشت، بعدها يار غار لاجوردی شد و «ستون دادستانی» لقب گرفت، در اوين با نام های محمد جودو، محمد موتوری، حاج داودی و… سربازجو بود. تمام کتب مزبور توسط انتشارات حکومتی و مرکز اسناد انقلاب اسلامی، چاپ و منتشر شده است. *** پيش از توضيح جند نکته در «زيرنويس»، لیست زیر را هم مُرورکنيم. عناوین چند مطلب به زبان انگلیسی (در مورد زندان) با قدردانی از تلاش خانم شهرزاد مجاب http://www.utoronto.ca/prisonmemoirs/ Books on the subject of Iran Abani, Ali (2007) [compiled and translated].  Living in the Antechamber of Death: Vignettes from Iran’s Prisons.  Printed in the US. Abrahamian, Ervand. 1999.  Tortured Confessions: Prisons and Public Recantation in Modern Iran. Berkeley, California: University of California Press. Afshari, Reza (2001) Human Rights in Iran: The Abuse of Cultural Relativism. Philadelphia: University of Pennsylvania Press Agah, Azadeh, Sousan Mehr and Shadi Parsi (2007) We Lived to Tell: Political Prison Memoirs of Iranian Women.  Toronto: McGilligan Books.  With introduction, «Years of solitude, years of defiance: Women political prisoners in Iran,” by Shahrzad Mojab. Ghahramani, Zarah with Robert Hillman (2007).  My Life As a Traitor  Australia: Scribe Publications. Mossallanejed, Ezat. 2005. Torture in the Age of Fear.Hamilton, Ontario: Seraphim Editions. Nemat, Marina. 2007.  Prisoner of Tehran. Toronto: Penguin Canada and Viking Canada. This book has led to much controversy among former Iranian political prisoners and political activists living in diaspora… PROTEST AGAINST THE PUBLICATION OF THE PRISONER OF TEHRAN Rejali, Darius. 1994.  Torture and Modernity; Self, Society and State in Modern Iran. Colorado: Westview Press. The March 8th Committee. 1998. Bloody Facts and Tales of Heroic Resistance: On the Occasion of the 10th Anniversary of the Massacre of the Political Prisoners by the Butchers of the Islamic Republic of Iran. Koln, Germany: Zan, 31 pages. Book Reviews Lynd, Margaret. 1995.  “Torture and modernity: Self, society and state in modern Iran by Darius M. Rejali.  (Boulder, Colo.: Westview Press, 1994). (Book review).”  Middle East Journal, 49 (1): 145-147. Hajjar, Lisa. 2000.  “Tortured confessions: Prisons and public recantations in modern Iran by Ervand Abrahamian (Berkley, CA:  University of California Press, 1999), (Book Review).”  Middle East Journal, 54 (3): 468 -469. Mahdi, Ali Akbar.  2000. “Tortured confessions: Prisons and public recantations in Modern Iran by Ervand Abrahamian (book review).” International Journal Middle East Studies, 23 (3): 414 -418. Mirsepassi, Ali. 1995.  “Torture and modernity: Self, society and state in modern Iran by Darius M. Rejali.  (Boulder, Colo.: Westview Press, 1994). (Book review).”  Historian, 57 (3): 587 -588. Shephard, Michelle. 2005.  “The woman without a past: A story of a woman from Iran.”  The Toronto Star. January 30:  A.04. (Accessed 3/10/2006). Vahabzadeh, Peyman. 1998.  “Torture and modernity: Self, society and state in modern Iran by Darius M. Rejali.  (Boulder, Colo.: Westview Press, 1994).  (book review).”  Iranian Studies, 31 (1). Werner, Christopher. 2000.  “Tortured confessions: Prisons and public recantations in modern Iran by Ervand Abrahamian (Book Review).”  British Journal of Middle Eastern Studies, 27 (2): 239 -240. Wildman, Sarah (2008). «Caught in the Ayatollah’s web,» The New York Times, January 6, 2008.  Available here. Political Prisoners of Iran A., Maryam. (?).  “Prison Sketches: Memories of the women’s block in Evin, 1980.” Iran Bulletin: Middle East Forum: 69-72. Ahmadi, Jaleh. 2005.  “Political prisoners: Iran and Afghanistan.”  Encyclopedia of Women and Islamic Cultures: Volume II, Family, Law and Politics.  Suad Joseph (ed.) Brill: Leiden-Boston: 566-567. Alizadeh, Parvin. 2001.  “Look closely, it is real.”  Iran Bulletin. (Autumn): 46-53. Amini, Fariba. (Accessed 2/22/2006) “Life inside, Soudabeh Ardavan’s prison drawings.”  IranianVoice.org. Azad, Azadeh. 2007. “Prisoners of ‘Love,’” 24 pages. Bakhash, Shaul. 1997.  “Letter from an Iranian prisoner.”  The New York Review.  April 10: 52-53. .  1994.  “Prisoners of the Ayatollah.”  The New York Review. August 11: 42-45. Beeman, William O. 1996.  “Torture, television, and Iranian culture.” American Anthropologist,   98 (4): 875 -877. Boroumand, Ladan and Roya Boroumand.  2002. “Terror, Islam, and democracy.” Journal of Democracy, 13 (2): 5-20. Committee for Solidarity with the Iranian People (CSIP).  1986.  The Enduring Struggle: Women in Iran.  (Pamphlet produced for International Women’s Day 1986 by the CSIP). Davis, Angela. Keynote address at he Eleventh International Conference of the Iranian Women’s Studies Foundation.  Golnaz Amin (ed.) (2000) «Review of the Iranian Women’s Feminist Studies and Movements in the Past Two Decades and its Future Outlook,» University of California, Berkeley, California, June 15-18: 62-73. Ebadi, Shirin. February 5, 2001.  “Evin is not that bad.”  Payvand’s Iran News.  (Accessed: 10/28/2006). E-Zan:  Voice of Women Against Fundamentalism in Iran. December 15, 2004.  “E-Zan Featured Headlines.”  E-Zan:  Voice of Women Against Fundamentalism in Iran, Vol. 7.  (Accessed: 10/28/2006). Fakondeh. (Accessed: 6/7/2006). “Prison’s Memories.”  Iranian Women’s Network Association (SHABAKEH). Ghaffari, Reza. (Accessed 2/2/2006). “Life and death of women in Islamic prisons.» Iran Bulletin. Godrej, Dinyar. 2006.  “Iran: The tortured.”  Men of the Global South.  Ed. Adam Jones.  London and New York: Zed Books. Godrej, Dinyar. 2000.  “Dinyar Godrej listens to a messenger for lost blood.” New Internationalist.  Issue 327.  (Accessed 2/19/2007). Goushegir, Ezzat. 2006.  “Film reviews: ‘Women’s Prison,’ Manijeh Hekmat (director).” Journal of Middle East Women’s Studies, 2 (1): 138-141. Iranian Student Association In. G.B.  1976. “4000 Iranian women political prisoners in the Shah’s torture chambers.” Johnson, Roya. 2004. «The 1988 Iran Massacre: Crimes Against Humanity». American Thinker. Matin-Asgari, Afshin (2006) “Twentieth century Iran’s political prisoners,” Middle Eastern Studies, 42 (5): 689-707. Mihaila, Raluca. 2002. «Political Considerations in Accountability for Crimes Against Humanity: An Iranian Case Study». Hemispheres: The Tufts University Journal of International Affairs. Parvaz, Nasrin. 2003.  “Beneath the Narcissus: A woman’s experience of Iranian prisons and beyond.”  Feminist Review, Issue 73: 71-85. Rejali, Darius. 2001.  “Executions and executioners.”  Encyclopedia Iranica. Edited by Ehsan Yarshater.  Costa Mesa, CA: Mazda Publishers. Rejali, Darius. March 1983.  “The Birth of Modern Torture.”  Social Science Forum 1. Sadeghi-Fassaei, Soheila and Kathleen Kendall.  2001. “Iranian women’s pathways to imprisonment.”  Women’s Studies International Forum, 24 (6): 701-710. Salami, Mahnaz. 2006.  “Unsung heroes: Conversations with three wives of political prisoners.”  Gozaar: A Journal on Democracy and Human Rights in Iran.  Issue 2.  (Accessed: 10/19/2006). The March 8th Committee.  1998.  Bloody Facts and Tales of Heroic Resistance. Reports April 14, 2003.  “Human Rights in Iran.”  (Accessed: 12/4/2006). April 14, 2003.  “Human Rights in Iran.”  (Accessed: 10/28/2006). December 2001.  “Appendix: Extract from the U.S. Department of State : Bureau of Near Easter Affairs: Background Note: Iran.”  (Accessed: 10/28/2006). Amnesty International.  2001.  “Iran.” Amnesty International Report 2001. Amnesty International.  1997.  Amnesty International Campaign to Abolish the Death Penalty: Facts and Figures. Available from: (http://www.amnest.org). Amnesty International.  1993.  Iran: Victims of Human Rights Violations. London. Amnesty International.  1992.  Iran: Imprisonment, Torture and Execution of Political Opponents.  London. Amnesty International.  1991.  Iran: Violations of Human Rights 1987-1990. London. Amnesty International.  1987.  Iran: Briefing.  London. Amnesty International.  1987.  Iran: Violations of Human Rights.  London. No Author.  1993.  Human Rights Under the Islamic Republic of Iran: On the Occasion of the International Conference of Human Rights, 14: 21 pages, plus 11 pages photographs. No Author.  2003.  “What happened to us in 1988: 1988 Gohar Dasht Prison,” distributed on August 24 at the 15th anniversary of the massacre of political prisoners in Iran, organized by the Toronto Organization for the Defense of Political Prisoners in Iran, 8 pages. Human Rights Watch (2004) «‹Like the dead in their coffins›:  Torture, detention, and the crushing of dissent in Iran,» 16 (2).  Available on http://hrw.org/reports/2004/iran0604/ Iranian Students Association in the United States. 1974.  “Notes from Evin prison.”  Resistance: Special Issue, 2 (5): 20 pages. United Nations.  2000.  Interim Report of the Special Rapporteur of the Commission on Human Rights on the Situation of Human Rights in the Islamic Republic of Iran. General Assembly, 8 September. United Nations Commission on Human Rights. 1987-1994.  Report of the Human Rights Situation in the Islamic Republic of Iran.  Geneva. United Nations Commission on Human Rights. 1997.  “Special Representative of the Security General on the Situation of Human Rights in the Islamic Republic of Iran.”  Document A/52/47.  Available here. “Women and the death penalty in modern Iran.(Accessed: 10/28/2006). Available here Doctoral & Masters Theses Ghahary, Nouriman.  2003.  Sequelae of Political Torture: Narratives of Trauma and Resilience by Iranian Torture Survivors .  Ph. D. Dissertation, Seton Hall University. Available here (PDF Format). Darius Rejali. 1987.  Discipline and Torture, or How Iranians Became Moderns,  Ph.D. Dissertation, McGill University. Sadeghi-Fassaei, Soheila.  1996.  Women and Crime in Iran: The Effect of the Circumstances of Women’s Occupation on Crime. Ph. D. Dissertation, University of Manchester. Sakhi, Shokoufeh (2002) Total Systems: Capitulations and Resistances.  York University, Toronto, Canada. Shahrooz, Kaveh  (2006).  With Revolutionary Rage and Rancor: A report and preliminary legal analysis of the 1988 massacre of Iran’s political prisoners.  Master of Law, Harvard Law School Films: Hekmat, Manijeh. 2002. Women’s Prison. 106 min. Iran. Panahi, Jafar. 2000. The Circle. 90 min. Iran. Documentaries Akrami, Joseph. 2004. A Few Simple Shots -A Documentary on Human Rights Violations in Iran. 90 min. Canada. Arshadi, Shahrzad and Amin Zarghami. 1999. Red Names. 12 min. Canada. Bahrami, Pante A. 2005. From Scream to Scream. 30 min. Germany. Nirizi, Zoe. 2004. The Corridor. Produced by Black Swan Films. 27 min. United Kingdom. Raouf, Masoud. 2002. The Tree that Remembers. Produced by the National Film Board of Canada. 50 min. __________________________________________ زیرنویس: عنوان این نوشته را با اقتباس از فئودور داستايوفسكي، خاطرات خانه زندگان گذاشته‌ام. داستایفسکی در رابطه با  زندانش، رمان با ارزشی نوشته با عنوان: خاطرات خانه مُردگان ЗАПИСКИ ИЗ МЕРТВОГО ДОМА  (زاپیسکی  ایز  مئورتواوا  دُما ) داستايفسکی، در پايان محاکمه گروه انقلابی پتراشفسکی، نخست محکوم به اعدام شد، سپس حکم اعدامش به زندان بااعمال شاقه تخفيف يافت و در ۱۸۴۹ به تبعيدگاه سيبری فرستاده شد. او با خاطراتش، یعنی خاطرات خانه مردگان (Notes from the Dead House) ــ انسانيت در زندان را به تصویر می‌کشد. نويسنده نه تنها از زندان سيبری و شرايط زندگی حاکم بر آن شرح کاملّی می‌دهد، بلکه به توصيف عده‌ای از محکومان نيز می‌پردازد و با روان‌شناسی دقيقی حالاتآن‌ها را مشاهده و ترسيم می‌کند.  او با کسانی که تفاله‌های جامعه شمرده می‌شدند چند سال زندگی کرد و نوشت:  شهادت می‌دهم در ميان عقب‌افتاده‌ترين مردمان، در ميان تيره‌روزان، نشانه‌هايی ترديدناپذر از معنويتی بی‌نهايت زنده موجود است. داستایفسکی اين عقيده را که برای فهم کليه آثار او اهميّت دارد حاصل کرد که «ستمدیگان گناهی ندارند. تقصير از ستم است.» *** «محمد توکلی خواه» وَردست و پادویِ شکنجه گران پائيز سال ۱۳۵۴ ساواک فردی را دستگير کرد که بعدها وی آگاهانه و آزادانه پيش قاتلين زندانيان سياسی لُنگ انداخت. نام وی «محمد توکلی خواه» بود و شکنجه گران او را با نام مُستعار «فردوس» خطاب می‌کردند. به نظر من خدماتی که نامبرده به ساواک نموده، دست کمی از عناصر شناخته شده ای چون «حسين يزدی» و «عباس شهرياری» ندارد و به دلائلی از همکاری های «وحيد افراخته» و «احمد رضا کريمی» و امثال «بهزاد نظامی» هم جلو می زند. سران ساواک پس از سواری گرفتن های فراوان از «محّمد توکلی خواه» در عمليات «شهرگردی» ــ  وی را اواخر سال ۵۶ به ترکيه و سپس به اروپا فرستادند و نامبرده آنجا نيز دست از همکاری با شکنجه گران بر نداشت. با همکاری مستقيم اين آدم فروش که گاه مستقل از ماشين گشت بازجويان، با «پژو»يی که دستگاه (سازمان امنیّت) به وی هديه داده بود، در خيابان ها به شکار مبارزين می‌رفت ــ ساواک توانست کسانی چون حسين سبحان اللهی، ابراهيم داور، سرور آلادپوش، محمد حسين اکبری آهنگر، جمال شريف زاده شيرازی، مهدی موسوی قمی، طاهره (فاطمه) ميرزا جعفر علاف (همسر تقی شهرام)، و بهرام آرام را يکی بعد از ديگری به خاک و خون  ِبکشَد. *** رگ و ریشه خائنینی که نام تواب بر خود می‌گذاشتند، به گذشته های دور برمی‌گردد… خائنینی که نام تواّب بر خود می‌گذاشتند و جا، پایِ پادوهای دادگاه های تفتیش عقاید قرون وسطی گذاشتند،  برخلاف ادّعای خود و صاحبان‌شان، ربطی به امثال «مُختار ثقفی» و «حُر بن یزید ریاحی » ندارند… نقش تواّبین در «دادگاه های تفتیش عقاید» (قرون وسطی)، شیوه مشابه کار آنان را نشان می‌دهد. خشت اوّل تفتیش عقاید (انگیزاسیون)، را که تا قرن ۱۵ و در بعضی کشورها تا قرن ۱۸ ادامه یافت و عملاً سّدِ راه دانش و فرهنگ شد ــ پاپ گریگوار نهم گذاشت. (سال ۱۲۳۳ میلادی) به دستور این بیدادگاه (محکمه تفتیش عقاید)، تنها از سال ۱۴۸۱ تا ۱۴۹۹ میلادی (یعنی در طی ۱۸ سال)، شمار انبوهی را زنده در آتش انداختند، شّقه کردند و شکنجه دادند… در دادگاه‌های تفتیش عقاید قرون وسطی، به «توابیّن»ی که نقش مأموران مخفیرا بازی می‌کردند «آشنا»!! می‌گفتند. «آشنا ها» در عمل«وَردست» و «پادو»یِ شکنجه گران بودند. بازجوها در پشت صحنه باقی می‌ماندند و ترجیح می‌دادند در سایه و سکوت پشت دیوارهای «ادارۀ مقدس» یعنی «زندان های دستگاه تفتیش عقاید» کار کنند، و تنها با مَدَدِ  آشناها (به اصطلاح توابین)، کار خود را پیش می‌بردند… در واقع تکیه اصلی دستگاه تفتیش عقاید، مأموران مخفی تحقیق، یعنی همین به اصطلاح «آشنا ها»، بودند که با مردم قاطی می‌شدند و آنها را زاغ سیاه می‌زدند، با حضور آشناها !! در هر جا، بارانِ بدگمانی و ترس می‌بارید و تفتیش عقاید را با «وحشت و بازداشت های شبانه» پیوند می‌داد. «آشنا ها»، متهّمان را نیمه شب بیدار می‌کردند و به زندان مخصوص می‌بردند تا «سین جین» کنند. آنان علاوه بر خط دادن و خط گرفتن از بازجوها، به کمک کتاب های راهنما، مانند «روش‌های اعتراف گیری از زندانیان، و «شیوهِ جدید تفتیش عقاید» ، به فوت و فّن بازجویی آشنا می‌شدند. کتاب‌هایی چون، «رهنمودنامه» تألیف «ریموند پنافورتی». «روش های تفتیش عقاید» (Procesus inquisitionis) تألیف «برنارد کوکسی»، روش های عملی تفتیش عقاید (Practica officii inquisitionis)، تألیف «جان سن پیری»… کار اصلی «آشنا ها»، چُغلی کردن و گزارش نویسی در باره متهمان بود. گزارش «آشناها» جنان هول و هراسی ایجاد کرده بود که بسیاری از مردم خودشان پیشقدم می‌شدند و علیه خویش گزارش می‌نوشتند و برای همسایگانشان نیز تک نویسی می‌کردند. «ارتور میلر»، در کتاب The Crucible «به صلیب کشیدن و تعقیب شیاطین»، به اینگونه موارد اشاره کرده است. *** از اینکه فشرده این نوشته را «نشریه آرش» شماره ۱۰۰ درج نموده (همچنین سایت «روزانه ها»)،…قدردانی می‌کنم. واقعش این است که برای تهّیه آن بسیار وقت گذاشتم و شب و روز تلاش کردم امّا می‌دانم که آنچه نگاشته‌ام ناقص و نارسا است. آثار بسیاری را نخوانده یا ندیده‌ و از قلم انداخته‌ام. از این بابت و از فقر قلمم پوزش می‌خواهم و از دوستان عزیزی که مرا راهنمایی نمودند، صمیمانه سپاسگزاری می‌کنم. با کمال احترام: همنشین بهار hamneshine_bahar@yahoo.com