انقلاب فرهنگی چین چگونه پیش رفت؟

الیستر لاوسن

• تویتر
• Google+
• Delicious
• بالاترین
• چاپ مطلب

کارکنان روزنامه هیلونگ‌جیانگ یکی از مقامات را به "پیروی از خط سرمایه‌داری" متهم می‌کنند. "جنایات" او روی کلاه کاغذی‌اش فهرست شده است

مجموعه‌ای از عکس‌هایی کم‌نظیر از دوران انقلاب فرهنگی چین برای اولین بار در لندن به نمایش گذاشته شده است. این عکس‌ها از حدود ۴۵ سال پیش در خفا نگهداری می‌شده است. این نمایشگاه که اثر لی ژن‌شنگ است، "گنجینه‌ای بی‌همتا از اطلاعات" از یکی از آشوب‌زده‌ترین دوره‌های قرن بیستم خوانده شده است.

انقلاب فرهنگی چین

انقلاب فرهنگی چین که مائو تسه‌تونگ آن را با هدف تصفیه حزب کمونیست از رقبایش آغاز کرد، نهایتا به نابودی بخش بزرگی از بافت اجتماعی این کشور منجر شد. در ابتدای آن، مائو و هوادارانش هزاران نفر از گاردهای سرخ جوان و تندرو را بسیج کردند، و به این نیروها دستور داده شد "چهار عامل کهنه" در فرهنگ چین، یعنی رسوم، عادات، فرهنگ و تفکر کهنه را از بین ببرند. دانشگاه‌ها تعطیل شدند تا دانشجویان بتوانند خود را روی "انقلاب" متمرکز کنند، و با شدت گرفتن و گسترش این جنبش، آنها تقریبا به هر چیز یا کسی که در کشور مرجعیت داشت، حمله کردند.

مدارس و معابد ویران شدند و معلمان و والدین هدف تهمت و بدگویی قرار گرفتند. در هزاران مورد، آنها تا سرحد مرگ کتک خوردند، در ملأ عام تحقیر شدند و یا طوری با آنها رفتار شد که دست به خودکشی بزنند. در حالی که این اتفاقات روی می‌داد، مائو و هوادارانش - از جمله جیانگ کینگ، همسر سابقش که ستاره سینما بود – هزاران نفر از مقامات حزب کمونیست را تصفیه کردند. انقلاب فرهنگی رسما تا سال ۱۹۷۶ ادامه داشت. با اینکه شور و حرارت دو سال اول دیگر وجود نداشت، اما کنترل بعضی بخش‌های کشور عملا از دست حکومت خارج شد. در شهرها، تنها حضور ارتش مانع فروپاشی کامل نظم و حاکمیت قانون می‌شد. بعد از مرگ مائو در سال ۱۹۷۶، همسر او و سه نفر از مقامات تندروی دیگر رسما مسوول براه افتادن و اجرای انقلاب فرهنگی شناخته شدند.

دوره‌ای ۱۰ ساله که در آن خشونت و هرج و مرج حاکم بود و طی آن گاردهای سرخ مائو تسه‌تونگ سعی داشتند با حذف مظاهر سنتی و فرهنگی سرمایه‌داری، کمونیسم را در جامعه پیاده کنند. در سراسر کشور، میلیون‌ها نفر به‌شکل‌های مختلف مورد آزار و اذیت قرار گرفتند، که از جمله آنها می‌توان به تحقیر در ملاء عام، حبس‌های خودسرانه، شکنجه و مصادره اموال اشاره کرد. لی ژن‌شنگ در آن زمان در استان هیلونگ‌جیانگ در شمال شرقی چین برای یک روزنامه کار می‌کرد، و به‌همین خاطر امکان این را داشت که به‌عنوان خبرنگار عکس‌هایی که مورد تأیید حکومت باشد، تهیه کند. کار در روزنامه هیلونگ‌جیانگ به او این امکان را می‌داد که خشونت و بی‌رحمی انقلاب را ثبت و ضبط کند.

'ضد انقلاب'

بعد از اینکه این نمایشگاه افتتاح شد، آقای لی به بی‌بی‌سی گفت: "شغلم به من امکان می‌داد بدون اینکه کسی مزاحمم شود، از کسانی که مورد آزار و اذیت قرار می‌گرفتند، عکس بگیرم". اما او به‌خوبی می‌دانست که در چنان فضای ملتهبی، ماهیت حساسیت برانگیز عکس‌های او، ممکن بود هر لحظه خودش را هم در معرض تهمت و آزار قرار دهد. به‌همین خاطر هم آقای لی احتیاط می‌کرد و نگاتیو عکس‌هایش را زیر تخته‌های کف آپارتمانش پنهان می‌کرد. او بالاخره در سال ۱۹۶۸ به انجام فعالیت‌های ضد اتقلابی متهم شد، و مقامات آپارتمانش را مورد تفتیش قرار دادند، اما نگاتیوها را پیدا نکردند.

"ما همیشه ممنون آقای لی خواهیم بود، چرا که برای حفظ این عکس‌ها تلاش زیادی کرده و خطرات زیادی را به‌جان خریده، آن هم در دوره‌ای که بیشتر همکارانش اجازه می‌دادند نگاتیوهای دارای بار منفی‌شان از بین برود "

رابرت پلج، کانتکت پرس ایمجز

اگر کسی نگاتیوها را پیدا می‌کرد، آقای لی به‌سختی مجازات می‌شد و خود نگاتیوها هم قطعا از بین می‌رفتند. او می‌گوید که کارش کمی خطرناک بوده است. البته این حرف برای دارنده چنین مجموعه عکسی فروتنانه است. کارشناسان می‌گویند مجموعه او، که شامل حدود ۳۰ هزار قطعه عکس می‌شود، از نظر حجم و تنوع بی‌نظیر است. همه این عکس‌ها در دورانی گرفته شده اند، که عکاسی در چین حرفه خطرناکی به‌شمار می‌آمده، زیرا در بسیاری از موارد به عکاسان انگ "روشنفکر بودن" زده می‌شد و آنها مورد انتقاد و نکوهش عمومی قرار داشتند. بسیاری از عکاسان حاضر نبودند زندگی و موقعیت شغلی‌شان را فدای گرفتن عکس‌هایی کنند که ممکن بود باعث عصبانیت مقامات شود.

اما آقای لی حاضر بود چنین خطری را به‌جان بخرد. با اینکه بخش زیادی از آرشیو گسترده او اولین بار در سال ۲۰۰۳ در یک کتاب منتشر شد، نمایشگاهی که در مرکز باربیکن لندن برپا شده، اولین جایی است که عکس‌های اصلی و نگاتیوهایشان در معرض دید عموم قرار می‌گیرند. آقای لی می‌گوید: "زمانی که این عکس‌ها را می‌گرفتم، مطمئن نبودم چقدر ممکن است به‌درد بخورند. هیچوقت فکر نمی‌کردم در غرب بتوانم این گونه آنها را به نمایش بگذارم. من در دانشگاه فیلمبرداری خواندم و استادم به‌ من می‌گفت عکاس‌ها باید هرچه را که می‌بینند ضبط کنند، چه خوب و چه بد. من هم همین کار را کردم. من از راهپیمایی‌های بزرگ و تحقیرها در ملأ عام عکس گرفتم. در آن موقع متوجه نبودم که این عکس‌ها در آینده چقدر ممکن است به‌درد بخورند".

اعجاب‌انگیز

رابرت پلج از شرکت کانتکت پرس ایمجز (Contact Press Images) از نزدیک درگیر کار تهیه و ویرایش کتاب لی ژن‌شنگ بود و به او کمک کرد عکس‌هایش را در نمایشگاه Everyhting was Moving به نمایش بگذارد. در این نمایشگاه آثار سیاسی و اجتماعی عکاسان بین‌المللی دیگری هم از دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به نمایش گذاشته شده بود.

رابرت پلج آقای لی را در سال ۱۹۸۸ در جریان سفرش به چین برای شرکت در یک همایش عکاسی پیدا کرد. این همایش در موزه تاریخ طبیعی چین، در پکن، برگزار می‌شد. آقای لی هر یک از عکس‌ها را در پاکت کاغذی قهوه‌ای رنگی نگه می‌داشت و این پاکت‌ها را بسته به تقدم زمانی، محل گرفته شدن، نوع و دیگر معیارها دسته بندی می‌کرد و با کش بهم می‌بست. داخل هر یک از پاکت‌ها یک نگاتیو بود که داخل یک کاغذ تلقی قرار داده شده بود. بعضی از آنها از زمان اولین برش از نوار نگاتیو اصلی از جلدشان خارج نشده بودند، و برای ۴۵ سال پنهان شده بودند. روی هر پاکت، توضیحات مربوط به عکس داخل آن با خط خوش چینی نوشته شده بود. اطلاعات مربوط به شهر یا روستایی که عکس در آن گرفته شده، نام افراد و عناوین رسمی و نام رویدادها با دقت یادداشت شده بودند.

عکس از لی‌ ژن‌شنگ؛ صدها هزار نفر از گاردهای سرخ در مراسم راهپیمایی "آموختن و اجرای تفکرات مائو تسه‌تونگ" در میدان گارد سرخ (که قبلا به استادیوم خلق معروف بود)، در شهر هاربین استان هیلونگ‌جیانگ، ۱۳ سپتامبر۱۹۶۶

رابرت پلج می‌گوید: "کار آقای لی باعث می‌شود وقایع و اتفاقاتی سوررئال، کاملا واقعی بنظر بیایند. به‌کمک لنز دوربین او، مخاطب با انسان‌ها و وقایعی که از دوردست‌ها می‌آیند، ارتباط شخصی برقرار می‌کند، گویی که به یک جهان تعلق دارند. بعضی از عکس‌های او زندگی عادی و روزمره را به تصویر می‌کشند، اما برخی دیگر واقعا اعجاب‌انگیز هستند. برای مثال، در میان آنها عکس‌هایی از یکی از هشت راهپیمایی بزرگی که مائو در سال ۱۹۶۶ براه انداخت، وجود دارد، و در کنار آن عکسی از یکی از مقامات مغضوب هست که در جریان تحقیر او در ملأ عام، دختری ۱۴ ساله در حال تراشیدن موهای سرش است." آقای پلج می‌گوید به‌دلیل آموزش‌های سینمایی آقای لی، این عکس‌ها از منظر هنری هم قابل توجه هستند: "لی یکی از معدود عکاسانی که می‌شناسم است که کارش ارزش سینمایی دارد، اما در عین حال طبیعی بنظر می‌آید. کار تصویرگری او فوق‌العاده است."

به گفته آقای پلج، در شرایط فعلی به هیچ وجه امکان نمایش این عکس‌ها در چین وجود ندارد: "مقامات چین ترجیح می‌دهند به جای گذشته، به آینده نگاه کنند. از دید آنها، این عکس‌ها خاطرات تلخی است که از گذشته باقی مانده و برای مصرف عموم مناسب نیست. دغدغه امروز چین، توسعه اقتصادی است، و نه مرور رویدادهای شرم‌آور گذشته.