تسخیر سفارت آمریکا

دانشجویان خشمگین پشت در سفارت آمریکا صبح روز سیزدهم آبان ۱۳۵۸ دانشجویان منتخب از دانشگاههای شریف و پلی تکنیک و ملی گردهم آمدند و دانشگاه تهرانی‌ها نیز هم‌زمان در دانشگاه خود حاضر شدند تا در یک حرکت هماهنگ به سوی ساختمان سفارت آمریکا در تهران حرکت کنند. نصب عکس امام(ره) بر سردر سفارت آمریکا عده‌ای باید پس از ورود به ساختمان سریعاً مراجعه و گفت‌وگو با ارگانهای مربوطه را آغاز می‌کردند، برخی باید ورود محمد موسوی خوئینی‌ها را تدارک می‌دیدند و گروهی نیز باید امر تبلیغات را بر عهده می‌گرفتند. دختران دانشجو نیز باید آهن‌برهایی که برای بریدن قفل و زنجیرهای در سفارت تهیه شده بود را زیر چادرهایشان حمل می‌‌کردند. همیاری در ورود به سفارت ساعت ۱۰ صبح، دانشجویان با سر دادن شعار «الله اکبر» به طرف سفارتخانه حرکت کردند و قفل و زنجیرهای در را با آهن‌بر بریدند. دانشجویان با شکستن در به راحتی به حیاط سفارت وارد شدند. دانشجویان به طرق مختلف سعی در ورود به محوطه سفارت داشتند. دستگیری اعضای سفارت با فرا رسیدن ظهر، دانشجویان پیرو خط امام، محمد موسوی‌خوئینی‌ها را نیز به میان خود آوردند. با شنیدن خبر موافقت امام خمینی(ره)، جوش و خروشی دیگر در آنها پدید می‌آید و تماس‌ها با نهادها و سازمان‌های مربوط جهت مطلع کردن آنها آغاز شد. آتش زدن پرچم آمریکا در جريان تصرف سفارت آمريکا، 52 کارمند و ديپلمات حاضر در اين سفارتخانه، به گروگان گرفته شدند. اين حادثه از همان هنگام و در متن التهابات جامعه ايران، دستمايه ای مناسب را در اختيار برخی گروه ها قرار داد که از آن برای به دست گرفتن قدرت و تثبيت موقعيت خود در حاکميت بهره بگيرند. سفارت در تسخیر دانشجویان اشغال سفارت آمريکا، اگرچه به گفته عاملانش، اقدامی از پيش طراحی شده نبود، اما به هر حال، پيامدهايی دامنه دار و دراز مدت در عرصه های سياست داخلی و خارجی جمهوری اسلامی برجای گذاشت. اقامه نماز در محوطه سفارت سقوط دولت موقت و قدرت گيری جناح چپگرای جمهوری اسلامی و تبديل آمريکا به اصلی ترين دشمن انقلاب اسلامی، تاثييری تعيين کننده بر رويدادهايی گذاشتند که در دو دهه گذشته، سيمای درونی و چهره جهانی جمهوری اسلامی را رقم زدند. تحقیر کارکنان سفارت دفاع جريان های عمده مارکسيستی، نظير حزب توده و سازمان فداييان خلق، اکثريت، از اقدام دانشجويان پيرو خط امام، نشانه ای روشن از اين نزديکی و همسويی دست کم در يک مورد تعيين کننده، يعنی نحوه مواجهه با آمريکا بود، حتی ديگر گروه های مارکسيستی منتقد و يا مخالف جمهوری اسلامی نيز، اشغال سفارت آمريکا را به طور صريح يا تلويحی تاييد کردند. آمریکاییها در بازداشت اگرچه تا زمان رحلت امام خمينی(ره)، اين جناح چپگرا بود که خود را وارث تمام عيار اشغال سفارت آمريکا می دانست و آن را گرامی می داشت، اما پس از رحلت امام(ره)، جناح محافظه کار چنين وظيفه ای را بر عهده گرفت. در حقيقت، در فاصله يک دهه، آمريکا به تابوی اصلی جمهوری اسلامی و ملاک و معياری تغيير ناپذير در تعيين رويکردها و جهت گيری ها در حوزه سياست خارجی بدل شده بود. چنين امری، در عين حال، پيامدهای ناگزيری نيز در عرصه سياست داخلی و معادلات سياسی درون قدرت داشت. برخی از منتقدان سياست های جمهوری اسلامی بر اين باورند که در مقابل يک گروگانگيری 444 روزه، اکنون بيش از دو دهه است که منافع ملی ايران گروگان مشی و روشی است که در سيزدهم آبان ماه سال 1358، در پی اقدامی که گفته شده از پيش طراحی نشده بود، آغاز شد. تحقیر کارکنان سفارت به ابتکار امام خمینی پس از چندی زنان و پس ازآن سیاه پوستانی که در میان گروگان ها بودند آزاد شدند اما بقیه که ارکان سفارت آمریکا بودند به مدت ۴۴۴ روز در ایران به عنوان گروگان باقی ماندند. دانشجویان سرانجام به دستور رهبر کبیرانقلاب اسلامی، جاسوسان را تحویل دولت دادند و مقرر شد که مجلس شورای اسلامی در باره آنان تصمیم بگیرد حبیب الله بیطرف یکی از دانشجویان پیرو خط امام مجلس هیئتی را تعیین کرد و مذاکرات با میانجی گری دولت وقت الجزایر بین ایران و آمریکا آغاز شد که منجر به امضای بیانیه های الجزایر شد. گروگان ها نیز یک روز پس از روی کار آمدن رییس جمهور جدید آمریکا (ریگان) و شکست جیمی کارتر در انتخابات آزاد شدند. سفارت آمریکا اسناد را از بین می برد قبل از تسخیر لانه جاسوسی به دست دانشجویان خط امام، دو بار سفارت آمریکا به دست چریک های فدایی خلق (از گروه های مارکسیست) اشغال شده بود. یک بار در 5 دی ماه 1357 و دیگری در 25 بهمن1357. که این اقدامات با مخالفت سران حکومت مواجه شد. معصومه ابتکار مترجم دانشجویان معصومه ابتکار ملقب به خواهر مری سالها پس از تسخیر سفارت آمریکا در دولت اصلاح طلب محمد خاتمی به درجه های عالی مدیریتی منصوب شد. مترجم سابق دانشجویان پیرو خط امام هم اینک عضو شورای اسلامی شهر تهران است. باری روزن از گروگانهای آمریکایی سالها پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران، عباس عبدی یکی از دانشجویان خط امام حاضر در تسخیر سفارت آمریکا با باری روزن یکی از بازداشت شدگان در پاریس ملاقات و گفتگو کردند. در این مناظره هر دو طرف ادعا کردند که مردم ايران و آمريکا آمادگی آن را دارند که گروگانگيری را به فراموشی بسپارند و از ارتفاع ديوار بی اعتمادی بکاهند. بازگشت گروگانها 444 روز پس از تسخیر سفارت آمریکا و بازداشت کارکنان آن، در ۳۰ دی ۱۳۵۹ پس از توافقات دو کشور و با پذیرش اعلامیه الجزایر از سوی دولت آمریکا، گروگان‌های آمریکایی آزاد شدند.