روی کومه آتش: اول کتاب‌ها بعد آدم‌ها
علی امینی نجفی
علی امینی نجفی
رژیم آلمان نازی
هشتاد سال پیش در ۱۰ مه ۱۹۳۳ در سراسر کشور مراسم مفصلی برای سوزاندن کتاب
به راه انداخت. این برنامه تنها چند سال بعد به سوزاندن انسانها در
کوره‌های آدم‌سوزی منجر شد.
کتاب‌سوزی در تاریخ به اندازه
کتاب‌نویسی و کتاب‌سازی عمر دارد. از دوران باستان، در مشرق و مغرب، موارد
بیشماری از سوزاندن کتاب یا شستن لوح و ورق به دلایل سیاسی و مذهبی ثبت شده
است. بسیاری از فرمانروایان و کشورگشایان یا از روی بی‌فرهنگی و یا به
خاطر ایمان راسخی که به یک "کتاب مقدس" داشتند، به سوزاندن کتاب‌ها و شستن
الواح مکتوب فرمان داده‌اند.
اما مهمترین نمونه سوزاندن کتاب به
صورت انبوه و سازمان‌یافته هشتاد سال پیش در آلمان نازی روی داد. "حزب
ناسیونال سوسیالیستی کارگری آلمان" در دهم مه ۱۹۳۳، یعنی تنها دو ماه پس از
تصرف قدرت، به صورت همزمان در بسیاری از شهرهای آلمان برنامه‌های گسترده
کتاب‌سوزان برپا کرد.
گفته می‌شود که این برنامه به ابتکار
یوزف گوبلز، وزیر تبلیغات رژیم نازی و پیرو وفادار هیتلر، طراحی شده بود.
او در ماه آوریل همان سال به مأموران خود دستور داده بود که کتاب‌های
"آلمانی‌ستیز، منحط و غیراخلاقی" را از کتابفروشیها و کتابخانه‌های عمومی
و شخصی گردآوری کنند.
کارمندان گوبلز لیست بلندی از هزاران
کتاب تنظیم کردند و حکم دادند که باید از کتابخانه‌های عمومی "پاکسازی"
شوند، زیرا برای "نژاد آریایی و فرهنگ والای ژرمن" زیانبار هستند. به دنبال
این فرمان پیروان آدولف هیتلر در شهرهای بیشمار دهها هزار جلد کتاب را از
کتابخانه‌ها و کتابفروشیها بیرون کشیدند و در تل‌های آتش خاکستر کردند.
دسته‌های چماق‌دار با جنجال و عربده در صدها "جشن کتاب‌سوزان" شرکت کردند. تنها در برلین بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب سوزانده شد.
مأموران گشتاپو و یگان‌های ضربتی ویژه
(اس اس) به نام "دانشجو" هزاران کتاب را از کتابخانه‌ها بیرون ریختند و در
میدان‌ها به آتش کشیدند. واقعیت تلخی که امروز آشکار شده این است که
بسیاری از استادان و دانشجویان دانشگاه‌های آلمان نیز، در عملیات وحشیانه
سوزاندن کتاب شرکت کردند. اسنادی نشان می‌دهد که صدها نویسنده و ناشر و
کتابفروش داوطلبانه در این کارزار جنون‌آمیز شرکت داشتند.
شعر برشت
برتولت برشت (۱۸۹۸ – ۱۹۵۶) این ماجرا را دستمایه شعری ساخته که شهرت فراوان دارد:
«به هنگامی كه فرمان نظام آمد
كه بايد در حضور عام
بسوزانند تك تك هر كتابی را كه متن آن زيان‌بار است
و هرجا گاوها با زور می‌بردند سوی هیمه آتش
گاری‌های مملو از كتاب و متن؛
بناگه شاعری از بهترين‌ها، شاعری بیچاره، خشكش زد
كه نامش نيست در فهرست آن آثار شایسته آتش،
سراپا خشم سوی ميز بشتابيد
و با اندام لرزان نامه‌ای در دست
فغان برداشت سوی حاکمان آن مرد:
بسوزانيد من را، روا با من مداريد اين
ميندازيد من را از قلم، من را بسوزانيد!
شما را دشمنم من هم، من را بسوزانید!
مگر جز راست چيزی من نوشتم كه مرا ناراستگو كرديد؟
شما را حال فرمان می‌دهم: من را بسوزانيد!
در میان کتاب‌ها آثار نویسندگان
مارکسیست (مانند برتولت برشت و کورت توخولسکی) دیده می‌شد، نویسندگان یهودی
(مانند فرانتس کافکا و زیگموند فروید) و نویسندگان صلح‌دوست مانند اشتفان
تسوایگ، هرمان هسه، هاینریش مان و توماس مان.
روی هم نام ۱۳۱ نویسنده آلمانی وارد
لیست "پاکسازی" شده بود. در کنار آنها نزدیک ۴۰ نویسنده خارجی نیز که امروز
آثارشان بخشی از فرهنگ بشری شناخته می‌شود، محکوم به "پاکسازی" شدند: از
جک لندن و رومن رولان گرفته تا ماکسیم گورکی و اسکار وایلد.
مرحله بعد: سوختن انسانها
چندی بعد که رژیم نازی جنایات خود را
گسترش داد و در اردوگاه‌های کار اجباری، کوره‌های آدم‌سوزی به راه انداخت،
افراد بسیاری به یاد جمله معروف هاینریش هاینه (۱۷۹۷ – ۱۸۵۶)، شاعر نامدار
آلمانی افتادند که دهها سال قبل گفته بود: «آنجا که کتاب را در آتش
بسوزانند، سرانجام انسانها را نیز خواهند سوزاند.»
این عبارت از تراژدی "المنصور" است که
هاینریش هاینه در سال ۱۸۲۱ نوشت و در سال ۱۸۲۳ منتشر کرد. این نمایشنامه
تاریخی به یکی از رویدادهای وحشیانه سال ۱۴۹۲ میلادی و دوران انکیزیسیون
پرداخته است: فرانسیسکو خیمنس، اسقف متعصب شهر تولدو در مرکز اسپانیا،
دستور داده بود که مسلمانان اندلس را در گرانادا به اجبار مسیحی کنند.
اسقف نامبرده برای تحقیر مسلمانان به
سوزاندن صدها نسخه از کتاب مقدس آنها (قرآن) در میدان عمومی شهر فرمان داد.
در پایان نمایش یکی از شخصیت‌ها با شنیدن این ماجرا با افسوس می‌گوید:
«این تنها آغاز کار است، زیرا آنجا که کتاب را در آتش بسوزانند، سرانجام
انسانها را نیز خواهند سوزاند.»
گفته تلخ هاینه در دوران "رایش سوم"
تحقق یافت؛ چیزی نگذشت که صدها نویسنده از کار ادبی منع شدند و تحت تعقیب
قرار گرفتند. نویسندگان و هنرمندان بیشماری ناچار به ترک آلمان شدند، و
"فقر معنوی" عمیقی کشور را فرا گرفت.
جنبش کتاب‌سوزی نازیان در فرهنگ معاصر اروپا حرکتی نمادین از تعقیب روشنفکران آزاداندیش شناخته شده است.
به دنبال رسوا شدن جنایات رژیم نازی،
برای نویسندگان مایه فخر و مباهات بود اگر رژیم کتاب آنها را از کتابخانه
بیرون انداخته و به آتش افکنده بود.
منبع:بی بی سی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر