دگرگونی ها و تحولات اجتماعی و عوامل این تغیرات بنیادین از منظر جامعه شناسی
کاظم رنجبر
کاظم رنجبر
معرفی عوامل تکنیکی در روند تغیرات بنیادین جوامع بشری .
این
تقسیم بندی در بیان و استدلال خود ، بر معیار و میزان وضع تکنولوژی
موجود و شناخته شده تکیه دارد ، و از این طریق مراحل مهم تاریخ بشریت و
تشکیل جوامع مختلف در ادوار مختلف را شرح و تفسیر می کند . (خوانندگان به
این اصل خیلی دقیق توجه بکنند ، که در این جمله بظاهر ساده ، تاریخ
بشریت و تشکیل جوامع مختلف در ادوار مختلف شرح و تفسیر می شود . درست در
این بحث و تفسیر است که در هر مرحله از رشد عقلی و علمی جامعه ، تحولات و
انقلابات فکری علمی نوینی در جوامع بشری رخ میدهد و جامعه را متحول میکند
. از اینکه در ایران امروز یک مشت روحانی با اندیشه ها و معیارهای
دوران جاهلیت اعراب 1400 سال پیش بنام «دین اسلام » می خواهند جامعه را
اداره بکنند ، مسلم است که نه تنها راه خطا میروند ، بلکه در راستای کندن
سقوط خود از قدرت و مدیریت کشور را فراهم می سازند .
دو جامعه شناس ذکر شده در بخش های گذشته : Mumford و Janne ، در تشریح و تفسیر خود از کارل مارکس
الهام گرفته اند . عامل فن آوری(تکنولوژی ) در تغیر جامعه بشری که توسط
این پژوهشگران مورد مطالعه و تفسیر قرار گرفته اند ، گفته های کارل
مارکس را بیاد می آورند که گفته است : آسیاب دستی ، دست آورد جامعه ارباب رعیتی است و آسیاب با نیروی محرکه بخار ، متعلق به جامعه سرمایه داری است . ( نقل از کارل مارکس بر گرفته از اثر او : فقر فلسفه )
به عبارت دیگر ، نحوه و روشی که : Mumford و Janne
از عوامل تکنلوژی و نقش آن در راستای تغیر و دگر گونی جامعه بشری صحبت
می کند ، خیلی به اندیشه های کارل مارکس در بحث : رابطه تولید ، این
مفاهیم را توصیف و تفسیر می کند . بطور یکه : : Mumfordچنین می نویسد : بزرگترین
سهم و نقل کارل مارکس به عنوان اقتصاد دان و جامعه شناس این است که
کارل مارکس به این اصل پی برد : که در هر محله از اختراع و نحوه تولید
اقتصادی ، ارزش ها و نقش خود را در تمدن بشری و نقش خود را در تاریخ آن
عصر دارند .رابطه نزدیک و همخوانی بین روند فن آوری(پیشرفت تکنولوژی ) و
نحوه تولید ، امکان درک مفاهیم عوامل تولید را برای پژوهشگران را آسان می
سازد .
بحث
و تفسیر در باره نقش عوامل فنی در روند تحولی تاریخ بشریت ، در واقع آسان
کردن درک آن بادرنظر گرفتن نقش اختراعات بشر واستفاده از آلات و ابزار ،
ماشین ، مواد انرژی زا، مواد اولیه (آهن، زغال سنگ ، نفت ، گاز ،
اورانیوم ) شرایط کار و روابط انسانها و نقش آنان در تولید ، کار چندان
آسان نیست و نباید به آن کم بها داده شود. به همین جهت وقتیکه ما در باره
عوامل تکنیکی را ، در روند تحولات اجتماعی و تمدنی بشریت صحبت میکنیم ،
نقش این عوامل در تمدن بشری و روند آن ، جای بسیار مهمی دارند . برای
جامعه شناس معروف انگلیسی بنام : انید مومفورد ( Enid Mumford -متولد 1924 –مرگ2006) متخصص روند تکاملی تکنولوژی و نقش آن در تحولات اجتماعی . :با
ظهور جامعه ماشینی و نقش عوامل مادی و شکل فرهنگی جامعه بطور کلی عوض
شده اند . تمدن های بشری مستقل نیستند بلکه دست آورد تحولی و تکاملی
فرهنگ مو جود می باشند . مومفورد بر این عقیده است که روند تکاملی جامعه
از سه مرحله مشخص گذشته است .
1-عصر فن آوری ابتدائی جامعه بشری . عصر پارینه سنگی –L’ere-lithotechnique .
این عصر با اسباب و الات ابتدائی آن عصر مشخص می شود . اقتصاد حاکم در
این عصر لزوماً تبادل ضعیف و محدود به تبادل محلی و مورد احتیاج در
راستای زندگی و زنده ماندن بود . ساختار اجتماعی مرکب از خانواده و قوم و
قبیله بود . روسای قوم و قبیله و سالخوردگان جامعه را اداره می کردند .
اندیشه های حاکم در جامعه ، اندیشه های جادوئی و باور به قدرت های
ماوراء خلقت بود . در چنین جامعه وابستگی قومی و قبیله ای نقش بسیار مهمی
داشتند. بطور خلاصه یک جامعه انسانی آن عصر یک جامعه ابتدائی بود و محیط
زیست و فضای جامعه به فضای طبیعت محدود می شد .
2-- عصر انسان فن آور . L’ére anthropotechnique
در
این مرحله ، اساسی ترین اختراع فنی در جامعه کشف و استفاده از فلزات
برای ساختن آلات و ابزار از یک طرف و استفاده از رابطه برده داری از طرف
دیگر ، از خصوصیات این مرحله از تمدن بشری می باشند . در این جامعه برده
داری دو نقش دارد. از یک طرف ، اساسی ترین قدرت تولید کننده نیروی کار
است . و از طرف دیگر نقش ابزار و آلات فنی را نیز دارد. توسعه این دو
عامل یعنی استفاده از فلزات و استفاده از نیروی کار بردگان ، در اقتصاد
تاثیر بسزائی می گذارند . این دو عامل امکان تولید بیشتر محصولات کشاورزی
را فراهم می آورند که به دنبال خود راه را برای تجارت و داد و ستد
محصولات مازاد را فراهم می آورند . توسعه بازرگانی نیز در توسعه راههای
ارتباطات و حمل و نقل کالا و وسائل حمل و نقل (ساختن ارابه و گاری
چرخدار و استفاده از نیروی حیوان برای کشیدن این ارابه ها و اختراع قایق و
کشتی ها باری و حمل و نقل دریائی را به دنبال می آورد .
در این مرحله از تمدن بشری است که به مرور شهر ها در کنار رودخانه های و
سواحل دریا ها ظهور پیدا می کنند . (ادامه دارد ) صفحه 34 . روزجمعه 2
ماه مه 2014
به
همراه این توسعه اقتصادی و فنی ، سازمان های اداری سیاسی رشد می کنند و
حتی از طریق این سازمان ها شهر ها از منظر اداری و سیاسی اداره می شوند
، ودر نهایت دولت ها در ابعاد گسترده امپراطوری در این مرحله در جوامع
بشری ظهور پیدا می کنند. به همراه این تحولات اقتصادی و فنی ، اندیشه
های متکی بر منطق عقلانیت ، در راستای اداره جامعه ظهور پیدا می کنند .
در این مرحله از تحولات اقتصادی جامعه در راستای عقلانیت ، فلسفه (تفکر
بر منطق عقلانیت وعلم واقعیت های جهان هستی )ظهور پیدا مکنند ، و در
نهایت اولین امپراطوری ها ظاهر می شوند . اماً با وجود ظهور فلسفه ،
اندیشه های حاکم در بطن جامعه ، اندیشه های متکی بر قدرت ماوراء طبیعی ،
جادوگری و دینی هستند . اگر چه شهر نشینی بمرور رشد و توسعه پیدا می
کنند ولی اکثریت جامعه در روستا ها زندگی می کنند . ولی شهر نشینان نقش
مهم در مدیریت سیاسی –اقتصادی دارند .
3- عصر فن آوری ابتدائی –L ère éotechnique
این
مرحله فن آوری ابتدائی از منظر علمی در جامعه اروپا از قرن دهم
میلادی شروع می شود و تا پایان قرن هیجدهم میلادی ادامه پیدا می کند .
در این مرحله است که به مرور زمینه انقلاب صنعتی به مفهوم واقعی آن در
این قاره فراهم می شود . این مرحله با سه پیشرفت تکنولوژی در سه زمینه
مشخص است . 1- استفاده از نیروی آب و با د از منظر نیروی محرکه
(استفاده تکنیکی ) 2- استفاده از نیروی جسمی حیوانات که به مرور جای
کارهای بدنی بردگان را می گیرند . 3- اختراع صنعت چاپ . ساعت (محاسبه
زمان ) . این دو اختراع (چاپ و ساعت ) تاثیر عمیقی در زندگی اجتماعی
گذاشته اند . در این مرحله اگر چه اقتصاد جامعه از منظر تولید ثروت بر
محصولات کشاورزی تکیه دارد ، اما سیر سرمایه داری بزرگ متکی بر فعالیت
های بازرگانی از مرزها ها گذشته ورشد و توسعه پیدا می کند .
در
شهر های بزرگ ، پیشرفت صنایع عامل ظهور صنعتگران و تشکیل سازمان هاب
حرفه ای و اولین اتحادیه های کارگران شهری می شوند . در این عصر نظام های
حکومتی متکی بر طبقه فئودال وقدرت در دست پادشاهان مستبد و خود کامه
هستند .
از
منظر پیشرفت علم و دانش ، اندیشه های دینی و الهیات بر اندیشه های
فلسفی بر تریت دارند . اما با وجود این جامعه این عصر شاهد پیشرفت اولین
شناخت عملی است . و دید علمی از مسائل اجتماعی نیز به مرور ظهور می
کنند . با وجود این در طول این مدت اندیشه و افکار حاکم در جامعه ،
عمیقا باورهای مذهبی دارند .قدرت کلیسا فعال و خیلی قوی است و این قدرت
در دایره اقتصاد و فرهنگ جامعه قدرت انحصاری مطلق را دارد . |(مثل ایران
امروز در هزاره سوم میلادی )
4- عصرشروع فن آوری –L ère Paléotechnique
این
عصر شروع انقلاب صنعتی را که متخصصین آنرا تاریخ انقلاب اجتماعی و
صنعتی می نامند از پایان قرن هیجدهم تا اویل قرن بیستم با این عنوان
مشخص می کنند . این عصر ار منظر فنی دست آورد دو عنصر مهم یعنی ترکیب
آهن و زغال سنگ است . انرژی این عصر در حقیقت ترکیب زغال سنگ و بخار آب
است که بصورت ماشین بخار وارد صنایع این عصر می شود . این انرژی در صنایع
حمل و نقل (لکوموتیو بخار ، کشتی های با موتور بخار ) یک انقلاب صنعتی
ایجاد می کنند . در این عصر سرمایه داری صنعتی و رقابت این سرمایه داری ،
جای سرمایه داری تجاری را می گیرد . البته این سرمایه داری تجاری بود که
جاده سرمایه داری صنعتی را هموار میکند .
در
این عصر ، شاهد تمرکز طبقه کار گر و توده کارگران حرفه ای در مراکز و
محلات شهر های صنعتی هستیم . سازمان های سندیکائی کارگران ، مبارزات
طبقاتی را در دفاع از منافع طبقه کارگر را سازماندهی کرده و به راه می
اندازند . زیر بنای اقتصادی جامعه بیش از پیش اقتصاد صنعتی است . (قبل از
انقلاب صنعتی یعنی قبل از قرن هیجدهم اقتصاد جامعه ، متکی بر اقتصاد
کشاورزی بود )
در
این مرحله قدرت سیاسی جامعه از طبقه اشرافیت به طبقه بورژوازی منتقل
می شود ، و نظام حکومتی در کشور های صنعتی به نظام های دموکراسی
پارلمانی منتقل می شود . در این مرحله پیشرفت های علمی بیش از پیش توسعه
پیدا می کنند . در رشته های شیمی و مکانیک این پیشرفت ها بیشتر از سایر
رشته ها هستند . به همراه این پیشرفت ها صنعتی و علمی ، ، ایده ئولوژی
های :لیبرالیسم – سوسیالیزم - کمونیزم ، و کاتولیسیسم اجتماعی در جامعه
ظهور پیدا می کنند .
5- عصر فنون جدید –L’ère Néotechnique
جامعه شناسان متخصص در انقلاب صنعتی و جامعه شناسی کار ، عصر جدید ، یعنی شروع قرن بیستم را با عنوان : عصر فنون جدید
می شناسند . در این عصر منابع انرژی جدید چون الکتریسیته (برق) -نفت -
گاز - و انرژی اتم ، همراه با اختراع ماشین های خود کار (اتوماتیک ) این
مرحله را مشخص میکنند . شیمی دانان با اختراع ماده جدید بنام سنتز (Lasynthèse) انقلاب جدیدی را در علم شیمی و صنایع بوجود آورد.
سرمایه
داری صنعتی به دنبال خود این بار سرمایه داری مالی را وارد اقتصاد
جهان میکند . دخالت دولتهای در امور مالی و اقتصاد ملی به مرور ضعیف ترمی
شود . در مقابل سرمایه داری فرا ملی اقتصاد دنیا را اداره می کنند .
به دنبال این تحول عمیق اقتصادی و مالی ، حرکت های اجتماعی – سیاسی و
سندیکا های کار گری ، به مرور از طبقه کار گر به طبقه کارمندان شرکت های
خصوصی و دولتی منتقل می شود . واز این طریق این سندیکا ها از انحصار
طبقه کارگر خارج شده تبدیل به سندیکا های توده مردم می شوند . از منظر
ساختار سیاسی ، جوامع غربی دموکراسی غربی مختلط ، یعنی لیبرالیسم و در
عین حال دخالت دولت را خواستار می شوند که امروز این نظام ها با عنوان :دموکراسی غربی شناخته می شوند . در نظام های کمونیستی سابق عنوان : حزب واحد و انحصاری کمونیست ، جای خود را به عنوان « دموکراسی مردمی » داده است .
ادامه دارد .
اقتباس بطور کامل و یا مختصر با ذکر نام نویسنده و منبع کاملا آزاد است .
ماخذ: (1)
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر