بهمن بازرگانی؛پرسش های بی پاسخ در زمان باز یافته
زمان باز یافته
خاطرات سیاسی بهمن بازرگانی
مصاحبه کننده:امیر هوشنگ افتخاری راد
نشر اختران؛۱۳۹۷
کتاب با یک رویا شروع می شود و بهمن بازرگانی از خودش و یا خواننده می پرسد:« چه چیز مشترکی بین او ومنوچهری شکنجه گر اوین هست و می گوید :«شاید او هم مثل من همیشه احساس پوچی می کرد»
کودکی و نوجوانی
درسال۱۳۲۳ در ارومیه بدنیا آمد .۹ ساله بود که کودتا شد و او وبرادرش محمد فریاد می زدند زنده باد مصدق.
پدرش تاجر موفقی بود که بخاطر هواداری از فرقه دموکرات در سال ۱۳۲۵ به قتل رسید و جنازه اش هرگز پیدا نشد.در آن روزگار سربه نیست کردن هواداران فرقه توسط عوامل حکومت امری معمول و عادی بود .
فریدون برادر بزرگش که با او ده سال اختلاف سنی داشت مصدقی و دانشجوی رشته شیمی بود .و جز او ۴ خواهرویک برادر داشت .
بعد از مدتی از ارومیه به تهران می آیند و در سال ۱۳۲۴ به دانشکده فنی دانشگاه تهران می رود و در اواخر همینسال به فعالیت سیاسی کشیده می شود.
آشنایی با ناصر صادق
در سال ۱۳۴۲ با ناصر صادق آشنا می شود که سمپاتی هایی به آیت الله خمینی دارد. ودر کلاس های آموزشی پرویزیعقوبی هم شرکت می کند .د راین دوران در مدار هواداری از نهضت آزادی مهندس بازرگان است.
این دوران دوران سردرگمی های او هم هست ؛ واز نظر فلسفی بین هدایت و فلسفه پوچی و اگزیستانسیا لیسم پرسهمی زند.
عضویت در سازمان
در سال ۴۴ ناصر صادق او را به دیدار حنیف نژادبه خانه سماواتی می برد.که در حال پی ریزی یک سازمان انقلابیاست .
جلسات خانه سماواتی ۲ سالی طول می کشد. واو در این دو سال تعلیمات لازم را می بیند .
حنیف در شهریور ۴۴ با سعید محسن سازمان مجاهدین خلق را بوجود می آورد.
در سال ۴۵ از دانشگاه فارغ التحصیل می شود.
در سال ۴۶ مسئول یک حوزه تعلیماتی می شود .
و در سال ۴۷ به سربازی می رود.
در سال ۱۳۴۸ بعضویت کمیته مرکزی درمی آید .ترکیب کمیته مرکزی به قرار زیر بود:
۱-حنیف نژاد۲—بدیع زادگان۳-سعید محسن۴-باکری۵ بهمن بازرگانی ۶-ناصر صادق ۷-حسین روحانی ۹-مشکین فام۱۰-محمود عسگری زاده۱۱- مسعودرجوی ۱۲-محمد بازرگانی۱۳- علی میهن دوست
در همین زمان رهبری گروه سیاسی به او سپرده می شود . ترکیب گروه سیاسی به قرار زیر بود:
۱-بهمن بازرگانی
۲-صمد ساجدی
۳-پرویز یعقوبی
کار این گروه تدوین خط مشی سازمان بود.
مطالعه آثار مارکسیستی
حنیف نژاد عنصری تشکیلاتی بود.شخصیتی داشت که روی بقیه نفوذ داشت.صحبت هایش طوری بود که با بقیه فرقداشت.هدف او تربیت مبارز حرفه ای بود .
در همین سال ها مطالعه آثار مارکسیستی در دستور کار سازمان قرار می گیرد.
فرمول بندی حنیف برای مبارزه ساده بود:
هدف از تکامل طبیعی خلقت انسان بوده است
انسان بار امانتی بر دوش دارد
این بار امانت، تکامل معنوی اوست
تکامل معنوی انسان رسیدن به خداست
واین تکامل با مبارزه انسان برعلیه استعمار و دیکتاتوری پیوند می خورد
افراد دودسته اند:
-آنهایی که در راه تکامل اند و به وجود خدا باور دارند؛صدیقین هستند
-آنهایی که در راه تکامل اند اما بوجود خدا باور ندارند؛مارکسیست ها هستند
واین برتری یک مسلمان بر یک مارکسیست است
پرسشی که در اینجا برای حنیف مطرح بود این بود که اگر چنین است چرا در مبارزه مارکسیست ها جلوترند
پاسخ حنیف نژاد این بود ؛بخاطر دست یافتن آن ها به علم مبارزه.
پس باید علم مبارزه که مارکسیسم هست راآموخت
حنیف نژاد بر این باور بود که مارکسیسم دو وجه دارد:
-وجه علمی
-وجه ایدئولوژیک
پس از وجه ایدئولوژیکش باید گذشت و وجه علمی ش را باید آموخت.
سازمان در مطالعات مار کسیستی اش به جامعه بی طبقه توحیدی رسید.
یک سازمان باطنی
ویژه گی سازمان مجاهدین تولید ایدئولوژی درون گروهی بود و این قدرتی به سازمان می داد که قدرتی خدایی بود.
سانترالیسم فوق العاده متمرکز و یک دیکتاتوری توتالیتر.
از نظر مجاهدین اسلام دورویه داشت . ظاهر و باطن . ظاهرش از آن توده مومنین بود و باطن آن را تشکیلات ورهبری می فهمید.
مجاهدین از آنجا که ایدئولوژی را خود درون خودش تولید می کرد چند مولفه پیدا می کرد:
-امکان انشعاب در آن نبود بر خلاف مارکسیست ها .چرا که مرجعی نبود تا به آن استناد کنی این کار یا آن کار غلطاست
-همه چیز ارجاع به رهبری می شد.
گروه ایدئولوژی انسجام تشکیلاتی ایجاد می کرد و محصول حل تقابل اسلام ومارکسیسم نبود پاسخ به انسجام تشکیلاتبود.
سازمان توتالیتر نیاز بیک ایدئولوژی منسجم داشت.
سازمان مرجعیت مذهبی را از بین برد و مرجعیت سازمان را جایش گذاشت.
حنیف از مارکسیسم و اسلام چیز هایی را که می خواست برداشت می کردو بر این نظر بود که
انسجام و یکپارچگی تشکیلاتی شرط ضرور مبارزه در کشوری است که یک پلیس مخفی مخوفی آن را اداره می کند.
مسئله خشونت
افتخاری راد از بهمن بازرگانی می پرسد :
چرا خشونتی که رژیم اعمال می کرد از طرف سازمان زشت دیده می شد اما خشونتی که سازمان انجام می داد جزءارزش های مثبت بود؟
نخست ببینیم پاسخ بهمن بازرگانی چیست بعد خم شویم روی راستی ها و ناراستی های این گزاره.
«وقتی راه مسالمت بسته باشد و سرنگونی حاکمیت خواست جمع بزرگی باشد این خشونت ارزش مثبت دارد .
در سازمان های چریکی هر خشونتی توجیه ایدئولوژیک می شد و نترسی و خشونت ارزش بود . شاملو در شعرابراهیم در آتش محدوه فکریش تقدیس خشونت است شاملو نمی توانست ببیند پشت سر خشونت انقلابی چیز وحشتناکیخوابیده است»
مغلطه این همانی
مصاحبه گر پرسشی غلط طرح می کند که طبیعتا پاسخی غلط خواهد داشت.
تا سال ۵۰ و دستگیری و اعدام رهبری مجاهدین و شکنجه و سوزاندن آدم هایی که یک تیر هم شلیک نکرده اندخشونت مجاهدین جز آموزش چه بود ؟
آیا خشونت از سوی حکومت اعمال می شود یا مردم و سازمان های انقلابی؟
یک عده راهزن با اسلحه راه شما را بسته اند . هم شما را غارت می کنند هم شکنجه و هم می کشند . شما برای دفاعاز مال و جانت دست به سلاح می بری . آیا این دو عمل ؛دست بردن به سلاح در یک ترازو سنجیده می شوند
براستی ریشه طبقاتی این پاسیفیسم کجاست . در این خلع سلاح معنوی انقلاب چه کس سود می برد .
چرا دفاع از حق دفاع در نزد پاسیفیست دفاع از خشونت و تقدیس خشونت تلقی می شود . شاملو در کجای شعر ابراهیمدرآتش که برای مهدی رضایی سروده است می گوید آدمکشی خوب است .
اصلا در جنگ طبقات خشونت و نفی خشونت چه معنایی دارد.
حکومتی که بازرگان و خلیل ملکی را تحمل نمی کند و بدیع زادگان را در زندان شهربانی با اطوی برقی جزغاله میکنند تا به حرف بیاید راه تعامل با چنین رژیمی چیست؟
ازدواج ،سکس و زیبایی
نخست به پرسش ها نگاه کنیم و بعد خم بشویم روی تک تک پرسش ها
پرسش های افتخاری راد:
چرا در آن سال ها در مرکزیت سازمان زن نبود
آیا چریک ها نگاهی مرد سالارانه داشتند
چرا ازدواج ممنوع بود
عشق و لذت در سازمان چه معنایی داشت
چرا رابطه جنسی نبود
چرا حنیف نژاد به زیبایی توجه داشت
ازدواج ایدئو لوژیک یعنی چه
پاسخ بهمن بازرگانی:
عدم حضور زنان در رهبری چند علت داشت:
حضور کمرنگ دختران در دانشگاه
-عدم پذیرش جامعه به هم تیم بودن دختر و پسر
-مسلط بودن عنصر نرینه
یک نکته
برای بیان این امر که جنبش انقلابی جریانی مردانه بود بکار بردن لفظ نرینه کار درستی نیست . نوعی تحقیر در آننهفته است عمد و سهو آن هم مهم نیست .هم چنان که از زنانگی زنان بعنوان عنصر مادینه صحبت می شود . که ناخودآگاه آدمی را بیاد اسب و حیواناتی از این دست می اندازد .
ممنوع بون ازدواج و مطرح نبودن رابطه جنسی و مطرح نبودن لذت نسبت به جنس مخالف بمعنای مازو خیست بودنچریک ها نبود . این ضرورتی بود که به جنبش انقلابی تحمیل می شد و ربطی به نگاه این آدم ها به وجوه مختلفانسانی آدم ها نداشت . این ها مسائلی بود که در دوران زندان و عقب نشینی مطرح شد ودستمایه بهانه گیری ها وبهانه جویی های لیبرالی بود .
ازدواج سازمانی و یا ایدئولوژیک و زیبایی .
در ازدواج سازمانی که در سازمان چریک ها و مجاهدین موارد انگشت شماری هست که بعلت قلت مورد شاید نیاز بهبحث هم نداشته باشد .ضرورت ها و نیاز های جنبش مطرح بود غلط که نبود هیچ درست هم بود .
وقتی آدمی در یک بازی جانش را به داو می گذارد ازدواج یک امر دست چندم این داستان است .
اما برسیم به این نکته که وقتی مرکزیت به حنیف توصیه می کندبا پوران بازرگان ازدواج کند ، حنیف می گوید :موافقنیست چرا که پوران زیبا نیست و این نا خود آگاه یک پوئن منفی برای حنیف نژاد به حساب می آید.
باید گفت ؛ازدواج یک امر خصوصی است و مسئله زیبایی و خوش آمدن درآن نکته منفی تلقی نمی شود و هیچاشکالی در طرح این مسئله از سوی حنیف نژاد وجود ندارد .
دستگیری و زندان
هنگام دستگیری در شهریور ۱۳۵۰ بهمن کارمند وزارت صنایع بود.
برادرش که زودتر از او دستگیر شده بود همه چیز را گردن گرفته بود.
در اوین حدود ۲هفته در چادر جلو زندان بود تا موقعیت او در مرکزیت سازمان برای ساواک افشا شد .
در دادگاه اول همه اعدام می گیرند .امادر دادگاه دوم حکم اعدام او و مسعور رجوی بعلت تلاش خانواده ها شکسته میشود .و هر دوبه ابد محکوم می شوند.
توطئه بر علیه حنیف نژاد
ساواک تصمیم می گیرد شخصیت حنیف نژاد را برای درهم شکستن سازمان خدشه دار کند .بهمین خاطر
در فاصله دستگیری های اول شهریور تا دستگیری حنیف نژاد خیلی از سر نخ ها را حفظ می کندو عناصر شناختهشده را دستگیر نمی کند ودستگیری ها را می گذارد برای بعد از دستگیری حنیف نژاد تا وانمود شود حنیف نژاد همه را لو داده است . برای رهبری سازمان حجم سنگین دستگیری ها بعد از دستگیری حنیف نژاد مسئله بود . بهمینخاطر وقتی محمود عسگری زاده علت این حجم دستگیری ها را می پرسد حنیف نژاد جواب روشنی ندارد و فقط میگوید :می آیند اینجا دوره می بینند .که برای دیگران قابل قبول نیست.
از همین ترفند کثیف برای بدنام کردن ارانی پلیس سیاسی رضا خان سود جست و تا حد بایکوت ارانی موفق بود .پلیسبا دست کاری در تاریخ باز داشت عبدالصمد کامبخش این کونه وانمود کرد که همه بعداز دستگیری ارانی دستگیر شدهاند . که در مرحله پرونده خوانی روشن شد ارانی خیانت نکرده است .
جمع بندی زندان از ضربه سال ۵۰
۱-غرق شدن در تئوری
۲-نداشتن ایده از تعقیب و مراقبت ساواک
۳-دست کم گرفتن ساواک و غافل بودن از تکنیک های تعقیب و مراقبت ساواک
۴-غلط بودن شکل سازمانی
۵جدا و منفک نبودن شاخه ها
موضع تند دادگاه جبران بی عملی زمان آزادی بود .
شکنجه و ایمان
سازمان در ابتدا درک درستی نسبت به شکنجه نداشت
و این باور بود که ایمان قوی باعث می شود زیر شکنجه حرفی زده نشود . اما بعد ها این درک تصحیح شد
وحد مقاومت بعد ها برسمیت شناخته شد.
شروع اختلافات
ازاواخر۵۲ اختلافات شروع شد؛
اختلاف نسبت به مشی
اختلاف نسبت به اندیشه
پرسش :این اختلافات چه بود ریشه هایش و چند و چونش چه بود؟
بهمن بازرگانی مارکسیست می شود اما ماتریالیست نمی شود از نظر فلسفی لاادری می ماند.
و براین باوراست که« هستی مارا بسمت وسوی خاصی می کشاندانگار از بین تمامی احتمالات فقط گونه خاصی ازاحتمالات تبدیل به امکانات می شود»و از اینجا به «اصل هدایت »می رسد.
اصل هدایت یعنی چه؟
بعد ها به این نتیجه می رسد که اصل نیست گرایش در هستی هست که ما را بسویی می کشاند .
فرق گرایش با اصل چیست؟
مسعود رجوی مدام او را دنبال می کند که در مورد اصل هدایت توضیح دهد.
چرا رجوی به اصل هدایت علاقه مند بود و از اصل هدایت در نظریاتش چه سودی می برد ؟
بهمن از سال ۵۴ مشی چریکی را کنار می گذارد .
چرا؟دلایلش چیست؟راه درست چیست؟
داستان انشعاب
بهمن می گوید :از اواخر سال ۵۲ پروسه مارکسیست شدن شروع شد.
چرا ؟
چه تحولاتی در ساخت اجتماعی ایجاد شده بود ؟
چرا سال ۵۴ ایدئولوژی آن قدر عمده می شود؟
و می گوید :«در سال ۵۴ سازمان بدست کسانی افتاد که گرایشات مارکسیستی داشتند.
و این امر بدلایل زیر بود:
-معیار عضو گیری مذهبی بودن نبود
-تاکید تعلیمات بر سرنگونی حکومت و تاسیس حکومتی ضد سرمایه داری بود
-تاکید تعلیمات بر ضدیت نداشتن اسلام با انقلابی بودن و طرفدار طبقه کارگر بودن بود
-ضربه ۵۰ کادر های اولیه را از دور خارج کرد
در مجاهدین سازمان مقدم بود بر ایدئولوژی و رهبری مقدم بود بر تشکیلات .بهمین خاطر بر جایگاه رهبری تکیه زدنتوسط تقی شهرام امر مهمی بود .
کشتن مخالفین برمی گشت به کاراکتر شهرام و رویا هایی که در رابطه با رهبری جنبش داشت .
شهرام وقتی به رهبری می رسد همه چیز سازمان از جمله ایدئولوژی سازمان زیر سلطه او شخصیت او می رود .»
زمینه مساعد برای مارکسیت شدن اعضا چه بود؟
«از روز نخست تشکیل سازمان این رسم تشکیلاتی گذاشته شد بود که اگر کسی مارکسیست می شوددر سازمان بماندسازمان از ذهن و توان او استفاده کنداما این موضوع علنی نشود.
امکان تبدیل سازمان به یک جبهه واحد هم نبود چون سازمان نقطه قوت خودرا ایدئولوژیش می دانست
از سویی دیگر جامعه هم داشت دو قطبی می شد و تشکیل جبهه شنا برخلاف جریان بود.»
هیچ کمونیستی به اندازه شهرام به بیداری و تشکل مذهبی های سنتی کمک نکرد
شهرام با این کار می خواست جوی ایجاد کند که تعداد بیشتری مارکسیست شوند و آن هایی که مذهبی اند هژمونی چپها رابپذیرند
بحث بر سر هژمونی بود خیانت و مصادره انبار اسلحه بهانه بود
شهرام می گفت ضربعه سال ۵۰ بخاطر دوالیسم سازمان بود
دیگر این که خرده بورژازی زیر فشار بورژازی وابسته در حال اضمحلال است و در نهایت اقشار محروم بطرفپرولتاریا رانده می شوند
جنایتی که شهرام مرتکب شد برای تامین رهبری بلا معارضش بود
مستندات چیست؟
بهمن تصمیم می گیرد اعلامیه ای در محکومیت این تصفیه سازمانی بدهد که با مخالفت ستار کیانی و زمردیان ازمجاهدین مارکسیست شده مواجه می شود . و می گویند طبق خبر هایی که بدرون زندان آمده است بحث بر سر خیانتاین ها بوده است نه اسلام ومارکسیسم.
نقد های نوشته شده :
بهمن ازچند نقد نوشته شده حرف می زند :
۱-نقدی برجامعه شناسی آریانپور
ورد شناخت دو پاره عاطفی و عقلانی او
۲-نقد استالینیسم
۳-نقد انتر ناسیونالیسم پرولتری
۴- نقدی بر اریش فروم
اما بما نمی گوید این نقد ها چه بودند و سرنوشت شان چه شده است .
چند پرسش دیگر
۱-بهمن از ویژه گی خاص مجاهدین سخن می گوید که اگر درون آن نباشی درک وفهم آن میسر نیست
این ویژه گی ها چیست؟
۲-و باز از ویژگی رزونانس، تشدید، تحریک و برانگیختگی جمعی جشن همگانی در ورای زمان و مکان در مجاهدینحرف می زند
یعنی چه؟
۳-بعضی چیز ها همه آدم ها را مجذوب خود می کند گویا همه هیپنوتیسم شده انداین جذابیت همه شمول جاذبه زیباییاست
جاذبه زیبایی یعنی چه ؟
۴-رابطه بین زیبایی و قدرت این همان چیزی است که از جوانی دنبالش بوده ام
این چه گم شده ای است که او از جوانی دنبالش می گردد؟
۵-من از سال ۵۴ به این موضوع فکر می کردم که در صورت پیروزی انقلابیون بیشتر هم را خواهند کشت. چرا؟
۶-نقد من از مبارزه مسلحانه آمیخته با نقد خشونت درون گروهی بود
کدام خشونت؟
۷-فکر می کردم تضمینی ندارد که خشونت درون گروهی در این روش قابل حذف باشد
چرا؟
۸-می خواستم بدانم چرا انقلاب فرزندانش را می خورد
چرا این جریان پولپوت
این جریان استالین
در مقیاس کوچکتر حفیظ الله امین در افغانستان
و خود تقی شهرام
۹-آن موقع در بند ۲ اوین بحث می کردیم مبارزه مسلحانه بصورت چریک شهری غلط است
چرا؟
به چه شکل آن درست است؟
۱۰-علیرضا تشید در اوین به من گفت :تو با بحث هایت همه چیز را داری ویران می کنی
چرا؟
۱۱-در ۳۰ دی ماه جلو زندان رجوی برای مردم سخنرانی می کرد …برایم جذابیتی نداشت
چرا؟
۱۲-مردم جلو زندان جمع شده بودند …یک جوری خودم را پنهان کردم و وانمود کردم من هم از جمعیت استقبال کنندهام
چرا؟
۱۳-سه روز بعد حسین روحانی آمد گفت:برویم سازمان را تحویلت بدهم رفقا منتظرت هستند … متوجه شد که مناصلا توی یک باغ دیگر هستم وبا سر خوردگی رفت.
چرا؟
گفتم :نمی خواهم این راه را ادامه بدهم
چرا؟
گفتم :مسئله من عمیق تر از این حرف هاست(سوسیال امپریالیسم)
این مسئله عمیق چیست ؟
گفتم :من اصلا نیستم
چرا؟
۱۴-رضا شلتوکی از حزب توده پیغام فرستاد
کیانوری گفت:چرا نمی آیی با ما کار کنی . می دانم با این ها ؛پیکار و راه کارگر موافق نیستید . شما جایتان اینجاست.و…گفتم:علاقه ای ندارم.
چرا؟
۱۵-چند ماه بعد دو نفر از سوی آیت الله بهشتی آمدند می خواستند بدانند که دلایل این که دیگر فعالیت نمی کنم چیست.گفتم:فعالیت کردن دلیل می خواهد نه بر عکس .
چرا؟
۱۶-در سال ۵۸ نقد مبارزه مسلحانه را به شاملو دادم تا در کتاب جمعه چاپ کند نسیم خاکسار مخالفت کرد
آن نقد چه بود ؟و چرا نسیم مخالفت کرد ؟
سخن آخر
براستی امیر هوشنگ افتخاری راد مصاحبه گر و بهمن بازرگانی بچه خاطر نقب در گذشته پر رنج یک نسل می زنندو خواننده کنجکاو را با خود همراه می کنند. برای این که به این نقطه برسند که بهمن به حسین روحانی بگوید :«دیگرمسئله ام این نیست ».«مسئله من عمیق تر از این حرف هاست» .
داستان مجاهدین راز سر به مُهری ندارد دوست و دشمن هزاران بارآن را کالبد گشایی کرده اند و راز نا گفته ای نماندهاست .
این روز ها دیکر کسی حوصله شاهنامه خواندن و مثنوی نوشتن را ندارد.
نسل امروز بهمن بازرگانی را وادی به وادی دنبال می کند تا بفهمد بهمن بازرگانی کسی که محضر حنیف نژاد رادرک کرده است مسئول بخش سیاسی سازمان بوده است و از آن هم گذشته است و مارکسیست شده است تحلیل اش ازروزگار خود چیست و چه باید کردش را چگونه می نویسد.
خواننده مشتاق کتاب را که به آخر می رساند به این احساس می رسد که تمامی کتاب سر کاری بوده است . و در پایانداستان بیکاره حسن است .وقهرمان داستان هنوز بدنبال گمشده خود؛رابطه بین زیبایی و قدرت می گردد .که آن هم درفضایی مه آلود قدم بر می دارد.
خواننده روایت زمان باز یافته در پی آنست که بدان شاه چرا بد بود
چرا بهمن بازرگانی به مبارزه رو آورد
حنیف نژاد از دل کدام ضرورت بیرون آمد
چرا عده ای در سازمان چپ شدند
و چرا در سال ۵۷ بهمن بازرگانی از فعالیت سیاسی تن می زند و عدالت اجتماعی را رها می کند و می خواهد راززیبایی و قدرت را پیدا کند .
بیکباره بگویم دوران این تیپ خاطره نویسی به پایان رسیده است .باز خوانی تاریخ باید بخاطر عبرت ها و حکمتهایش باشد .
برای یک راوی تاریخ آن هم در دهه هشتاد زندگی شرح ماجرا های گذشته باید در خدمت درس ها و میراث هایماندگار باشد . باید روایت کرده ها و ناکرده ها تن چسب علت ها و انگیزه ها باشد . برای خواننده امروزی تاریخچرایی داستان ها مهم است . و گرنه تکرار این روایت ها اتلاف وقت و زمان است . زمانی که ما همه درپی باز یافتنآنیم.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر