يادی از امين الله حسين به مناسبت اجرای آثار او توسط ارکستر بی بی سی

محمود خوشنام کارشناس موسيقی

	امين الله حسين (1983-1905)

در درازای هشتاد سالی که از آغاز نوسازی در موسيقی ملی ايران می گذرد، در ميان موسيقيدانان و آهنگسازان ايرانی، دوگرايش عمده، حضور مستمر داشته است.

گرايش نخست در کار نو سازی به ويژگی های موسيقی ملی چندان اعتنايی ندارد و بيشتر به بهره گيری از تکنيک پرورده موسيقی بين المللی می انديشد.

گرايش دوم، ولی استفاده از اين تکنيک را تا جايی مجاز و مفيد می داند که به کار برجسته ساختن ويژگی های موسيقی ملی بيايد، نه تا آن جا که آنها را از ميان بردارد.

گرايش دوم البته از آغاز وزن سنگين تری داشته و به مرور زمان به گرايش اصلی و غالب تبديل شده است. با اين همه جمع آهنگسازان جانبدار گرايش دوم را می توان به گروه محافظه کار و راديکال تقسيم کرد. محافظه کاران در به کارگيری امکانات آهنگ نويسی جهانی، نهايت اعتدال را رعايت را دعايت کرده اند.

در برابر گروه ديگری از آهنگسازان که غالبا تحصيل کرده کنسروتوارهای کشورهای غربی هستند، جرئت بيشتری در بهره گيری از شيوه ها و ابزار بين المللی برای ساخت و پرداخت موسيقی ملی نشان داده اند.

قطعاتی از آثار امين الله حسين سمفونی خرابه های تخت جمشيد: موومان چهارم ميناتورهای ايرانی: رقص چرکسی شهرزاد: گريز شهرزاد در صحرا

آفريده های اين آهنگسازان که می توان آنها را پيشرو نام نهاد، در عين آنکه رنگ و بوی موسيقی ملی را در خود دارند از زبان و بيانی جهانی برخوردارند و می توان آنها را در همه جای دنيا، با ارکسترهای بين المللی به اجرا آورد. از طريق همين آفريده های پيشرو با زبان جهانی است که ديگران نيز با لحن و رنگ موسيقی ايران آشنا می شوند.

نخستين آهنگساز

امين الله حسين را شايد بتوان نخستين آهنگساز پيشروی ايران دانست که آفريده هايش در رپرتوار ارکسترهای بين المللی قرار گرفته و به دفعات به اجرا در آمده است.

امين الله (آندره) حسين در سال 1284 در سمرقند (در ازبکستان امروزی) از مادری ايرانی و پدری از مهاجران قفقازی به ايران زاده شد و در خردسالی با خانواده خود به روسيه مهاجرت کرد و تحصيلات مقدماتی را تا سال 1917، سال انقلاب اکتبر، در "پتروگراد" گذرانيد.

با برپايی دولت سوسياليستی، حسين روسيه را ترک کرد و برای تحصيل در رشته پزشکی به آلمان رفت، ولی از آنجا که نزد مادر خود با موسيقی آشنا شده و به آن دل بسته بود، به زودی رشته پزشکی را رها کرد و بر خلاف ميل پدر، در اشتوتگارت و برلين به فراگيری جدی موسيقی پرداخت.

حسين چندی بعد آلمان را نيز ترک کرد و به فرانسه رفت و در کنسرواتوار معروف پاريس به ادامه تحصيل پرداخت. او در واقع نخستين ايرانی است که از اين کنسرواتوار در رشته آهنگسازی فارغ التحصيل شده است.

حسين يکی دو سفر تحصيلی ديگر نيز به ايتاليا و لبنان داشت ولی سرانجام پاريس را به عنوان اقامتگاه اصلی خود برگزيد.

نخستين آفريده امين الله حسين موسيقی باله ای است که "به سوی روشنايی" نام دارد و آن را در سال 1935 ميلادی نوشته و سه سال بعد شاهد اجرای آن در اپرای پاريس بوده است.

در فاصله ميان سال های 39-1936 قطعات زيادی برای پيانو نوشته که از ميان آنها "راپسوری ايرانی" هومورسک و آهنگ های لزگی و چرکسی، اجراهای بسيار پيدا کرده است.

حسين در سال 1947 کار يک منظومه سمفونيک بزرگ را با عنوان "خرابه های تخت جمشيد" به پايان برد که در همان سال به وسيله ارکستر سمفونيک لندن به رهبری "بازيل کامرون" به اجرا در آمد و سبب شهرت او شد.

او چهار سال بعد يعنی در سال 1951 منظومه سمفونيک ديگری را بر روی رباعيات خيام ساخت که آن نيز نخستين اجرای خود را در پاريس پيدا کرد و بر شهرت آفريننده اش افزود. آفرينش چند باله ديگر چون "قصه ها و مينياتورهای ايرانی" و "سوئيت سمفونيک شهرزاد"، در اين شهرت يابی نقش ايفا کرده است.

موسيقی "حسين"

موسيقی امين الله حسين را می توان موسيقی رومانتيک ملی به شمار آورد، نيمه دوم قرن نوزدهم و نيمه اول قرن بيستم، در همه جای دنيا دوره شکوفايی رومانتيسيسم با رنگ و بوی ملی است که زير تاثير جنبش های ملی و استقلال طلبانه پديد آمده است.

در روسيه گروه پنج نفری به سرپرستی "بالاکيرف"، در فنلاند "يان سيبليوس" در اسپانيا، "امانوئل اوفايا" و در چکسلواکی "بدريخ اسمتانا"را می توان در رده آهنگسازان رومانتيک ملی قرار داد که احساسات ميهن پرستانه در آفريده هايشان، دست بالا را دارد.

امين الله حسين نيز با آنکه چندان در ايران نزيسته بود، ولی دورادور به ايران عشق می ورزيد و اين عشقش را در آفريده های خود باز می تابانيد. با اين ويژگی که به دليل اقامت دوره جوانی در روسيه موسيقی ملی گرای آن ديار بر او تاثير می گذاشت.

از آن گذشته موسيقی کمابيش پيشرفته در جمهوری آذربايجان نيز توجه او را به سوی خود جلب می کرد. برهمه اين ها بايد شيوه های آهنگ نويسی فرانسويان را نيز افزود.

ترکيب متوازنی از اين تاثيرات، در واقع محتوای ملی - رومانتيک آثار حسين را به وجود می آورد.

تکنيک آهنگسازی امين الله حسين بسيار ساده و روان است و شنيدن آثار او برای کسانی که سال ها از وطن دور افتاده اند، آرامش نوستالژيک و غمگنانه فراهم می آورد.

آفريده های عمده امين الله حسين، جز آنها که پيش از اين ياد کرديم عبارت است از سه کنسرتو برای پيانو و ارکستر، دو سمفونی، اتودهای بی شمار و سمفونيک و قطعاتی برای پيانو، تئاتر و فيلم.

همه آفريده های او، پس از اجرا با تحسين جمع شنوندگان و نيز نامداران روبرو شده، اجرای آن ها بارها تکرار شده و بعضی از آن جايی دائمی در رپرتوار های بزرگ پيدا کرده است.

از آن گذشته تاکنون بسياری از آثار حسين بر روی صفحه و ديسک ضبط شده است. به اين ترتيب امين الله حسين را بايد در صدر فهرست موسيقی دانان پيشرو ايران جای داد که راه هايی برای عرضه موسيقی ملی در عرصه های جهانی پيدا کرده اند.