لفاظی های مذهبی که از دسته بندی ها فراتر می رود شورشیان سوریه چه کسانی اند؟ Bachir El-Khori پس از چهار سال جنگ، نبرد حلب برای آینده سوریه حیاتی است. بخش شرقی شهر از ماه سپتامبر در محاصره نیروهای طرفدار رژیم قراردارد و در مقابل آن ها عمدتا نیروهای اسلامیست می جنگند. اما تندروی، حضور جنگجویان خارجی و یا گفتمان مذهبی فقط به میلیشیای آنان محدود نیست.
نويسنده Bachir El-Khori روزنامه نگار، بیروت آخرين مقالات اين نويسنده: مسابقه [دستیابی] به گاز در مدیترانه برگردان: Behrouz AREFIبهروز عارفي	کثرت و گونه گونی بازیگران مسلح درگیر در نبردهای حلب که بسیاری از خارج سوریه می آیند، از نشانه های بغرنجی مناقشه سوریه است. برای ازریابی منصفانه از اوضاع باید از ساده گرائی در گزینش واژه ها دوری جست. همچنین، شناخت و معرفی گروه های «شورشی» و نیز نیروهای حامی ارتش سوریه به ما امکان می دهد که ایدئولوژی و برنامه سیاسی آنان را خوب درک کنیم. با این همه، اطلاعاتی که پژوهشگران و افراد حاضر در صحنه عرضه می کنند، ممکن است متناقض باشد، به ویژه در مورد تعداد جنگجویان هر گروهِ درگیر. لذا ضروری است که جانب احتیاط را رعایت کرد. در میان نیروهای مسلح مخالف رژیم بشار اسد، سه دسته بندی مشاهده می شود: گروه هائی که به صورت خودمختار می جنگند و یا درهم ادغام شده و یا باهماهنگی یکدیگر از طریق یک «اتاق عملیاتی» (غرفه العمیات) حمله می کنند. در حلب شرقی که هنوز در آن نزدیک به ٢٥٠هزار نفر زندگی می کنند و نیز در مراکز شورشی اطراف آن، دو«اتاق عملیاتی» اصلی وجود دارد که روی هم رفته بین ده تا پانزده هزار رزمنده را دربر می گیرند. (١) گروه اول که جیش الفتح [ارتش پیروزی] نام دارد، یک سوم شورشیان را تشکیل می دهد. این گروه جبهه فتح الشام (النصره پیشین) (شاخه سوری القاعده) و متحدان آن را دربر می گیرد. ائتلاف فتح حلب که میانه روتر است، از چندین شاخه نزدیک به اِخوان المسلمین بوجود آمده و ارتش آزاد سوریه نیز از متحدان آن است. به گفته فابریس بالانش مدرس دانشگاه لیون ٢، این ائتلاف تقریبا نصف جنگجویان ضد رژیم و متحدانشان را در آن منطقه شامل می شود. ١٥ تا ٢٠ درصد بقیه به حدود ده گروه کوچک و مستقل دیگر منسوبند که ایدئولوژی معین اعلام شده ای نداشته و حول دو قطب عمده یادشده می چرخند. در غرب حلب و حوالی آن که ٢/١ میلیون نفرزندگی می کنند، نیروهای مسلح ارتش سوریه از پشتیبانی ٧ میلیشیای شیعه (٢) بهره مند است که سه گروه آن بسیار فعال اند. این گروه ها در ضدحمله هایی که از اوایل سپتامبر برای حفظ محاصره ناحیه های شرقی شهر انجام شده، نقش بسیار موثری داشتند. حرکت حزب الله النُجَبا یک میلیشیای عراقی است که ایدئولوژی اش به حزب الله لبنان نزدیک است. به گفته استفان مانتو کارشناس امور دفاعی در سوریه، این گروه دارای ٤ تا ٧هزار رزمنده است. از طرف دیگر، این گروه در جنگ با سازمان دولت اسلامی در موصل نیز شرکت دارد. لشکر فاطمیون [لواء الفاطمیون] که خود را به خلفای شیعه فاطمیه (٩٠٧ تا ١١٧١) منسوب می دانند و عمدتا از هزاره های شیعه افغانی تشکیل شده اند. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی این لشکر را پس از طی دوره آموزشی، مسلح کرده است. در بین آنان مزدوران مسلح پاکستانی نیز دیده می شوند. تعداد افراد مسلح این لشکر در سراسر سوریه بین ٥ هزار و ده هزار نفر تخمین زده می شود. آخرسر، باید از حزب الله لبنان یادکرد که به گفته فابریس بالانش از سال ٢٠١٢ در سوریه حضور دارد و نقش « نیروی محرکه » را در حلب ایفا می کند. چهار میلیشیای کم اهمیت دیگر نیز از ارتش سوریه حمایت می کنند که در اثر پنج سال جنگ و فرار از خدمت سربازان از سال ٢٠١٢، بسیار ضعیف تر شده اند. در میان آن ها جنگجویان سنی اردوگاه های فلسطینی در حلب، یک «شعبه» حزب الله در سوریه و دو گروه دیگر که پاسداران انقلاب اسلامی آموزش داده اند و تعدادشان در این منطقه بین ٦٠٠ تا ٩٠٠ نفر است، وجود دارد. سرانجام، عقاب های صحرا که از ٢٠١٥ در لاذقیه مستقرند و به طور پراکنده در نبردهای حلب شرکت می کنند. در صفوف آنان، اعضای تیپ (بریگاد) «خدای فاتح» و لبنانی های عضو حزب سوسیال ناسیونالیست سوریه نیز دیده می شوند. از سوی دیگر، نیروهای کُرد (واحدهای حفاظت از مردم YPG) در درگیری ها شرکت دارند که از سال ٢٠١١ با ارتش سوریه همکاری ضمنی داشته و همچنان کنترل محلات با اکثریت کرد در شیخ مقصود و اشرفیه را که در انتهای شرقی آن گروه های شورشی مستقرند، در اختیار دارند. میانه روهائی که تمایزشان دشوار است به سادگی می توان انگیزه های سیاسی-مذهبی نیروهای طرفدار حکومت را درک کرد. وظیفه این نیروهای میلیشیائی شیعه، خواه مستقل باشند و خواه وابسته به ایران، جلوگیری از سقوط رژیم علوی و ممانعت از به قدرت رسیدن نیروهائی ست که آنان آنها را سلفی (٣) و تکفیری (٤) می خوانند. برعکس، در اردوی شورشیان، بازی اتحادها و تعدد بازیگران و ائتلاف های اغلب زودگذر، تمایز روشن بین «رادیکال ها» («تندروها») و «میانه روها» را که یکی از هدف های آتش بس سپتامبر بود، دشوارتر شده است. علاوه براین، چندین گروه از مخالفان رژیم از روی فرصت طلبی، ملزمات تاکتیکی یا آرمانی تغییر جهت داده اند. از این رو، درک اوضاع سخت است چرا که گروه های تندرو سلفی یا به ارتش آزاد سوریه پیوسته اند یا همچنان با آن پیوند دارند، در حالی که پشتیبانان غربی این ارتش، آن را میانه روترین بازیگر در میان شورشیان معرفی می کنند. فابریس بالانش می نویسد که از جمله این نیروها، تیپ شهدای الیَرموک در جنوب سوریه است که تا تابستان ٢٠١٤ به خاطر ائتلاف با ارتش آزاد سوریه، مورد حمایت ایالات متحده بود. در حالی که اعضای این تیپ پیش از آن در خفا نسبت به سازمان دولت اسلامی اعلام وفاداری کرده بودند. اوضاع درونی ائتلاف جهادی-سلفی جیش الفتح به خوبی نمایانگر دشواری نامگذاری بازیگران نبرد حلب و در نتیجه جنگ داخلی است. جبهه فتح الشام (النصره پیشین) اخیرا با هدف بدیهی متمایز ساختن خود از قیمی دردسر آفرین، هم با القاعده قطع رابطه کرد و هم با سازمان دولت اسلامی. به عقیده شماری از ناظران، با این همه، هدف از این تصمیم نمادین توجیه پشتیبانی مالی و نظامی حامیان خارجی آن گروه از جمله برخی شیخ نشین های خلیج فارس است. گروه احرارالشام («آزادگان شام»)، که مورد حمایت قطر و ترکیه است، مدت مدیدی به سازمان دولت اسلامی نزدیک بود، اما پس از این که در آغاز سال ٢٠١٤ داعش آن گروه را از شهر رقه اخراج کرد، به دشمن قسم خورده آن تبدیل شد. احرارالشام نظیر همدستش در صفوف جیش الفتح، از نیروهای شورشی عمده در شمال کشور است و از این پس تلاش می کند که با چرخشی خود را نیروئی«میانه رو» جا زند. در زمینه سیاسی، دو جریان که گاهی عملیات خود را هم آهنگ می سازند، اعلام کرده اند که خواهان ایجاد یک دولت اسلامی و اِعمال کامل شریعت هستند. اما، احرارالشام که اعضایش سوری هستند، به اجرای جهاد عمومی فرا نمی خواند. برعکس، جبهه النصره پیشین، جنگجویان همه کشورها را از سراسر جهان در درون خود می پذیرد و در مورد تمایلش نسبت به انجام عملیات در خارج از صحنه سوریه، موضعی مبهم و دوپهلو دارد. عموما، ائتلاف فتح حلب را به مثابه میانه روترین نیرو تلقی می کنند، زیرا به معنی واقعی کلمه، خودشان را سلفی ندانسته و به جهاد در خارج از سوریه دعوت نمی کنند. درواقع، اینان به اخوان المسلمین نزدیک تر بوده و برخی از گروه هایش به ارتش آزاد سوریه وابسته اند. درحالی که به عقیدهء فابریس بالانش، ماهیت این سازمان در گذر زمان دگرگون شده است: «از این پس، ارتش آزاد سوریه با آن چه در غرب تصور می کنند یعنی به مثابه گروهی میانه رو و طرفدار لائیسیته، دست کم در صحنه حلب، بسیار فاصله دارد. مسلم است که گروه ها یا لشکرهای وابسته به آن ارتش جهادیست نیستند، اما اخوان المسلمین که حضور گسترده ای در صفوف آن دارد، به روشنی خواهان استقرار شریعت است.» به استثنای چند لشکرهای طرفدار گفتمانی ملی گرا تر (ناسیونالیست) که در حلب حضور چندانی ندارند، اکنون کلیه گروه های وابسته به ارتش آزاد سوریه به اسلام سیاسی وابسته اند. با این همه، در یک کشور مسلمان که رجوع به دین ریشه دارد، به این پیوند با اسلام، نباید بیش از حد بها داد. به عقیده رافائل لوفِور کارشناس سوریه و مدرس دانشگاه آکسفورد، در مورد ارتش آزاد سوریه یا تشکل های گرداگرد محور فتح حلب، نشانه بارزی از رادیکالیسم عمیق وجود ندارد: حتی هنگامی که برخی از گروه ها به روشنی به ایدئولوژی ای که می توان اسلامیست خواند، اعلام تعلق می کنند، گفتمان آنان از اراده ای برای ایجاد دولتی «مدنی» دلالت دارد که در آن شهروندی شامل همه بدون تمایز مذهب بوده و باید از طریق قانون در یک نظام پارلمانی به اجرا گذاشته شود.» به دیدهء او «شگفت آور نیست که در شهری با جمعیت مسلمان سنی و عمیقا وابسته به تاریخ اسلامی، در میان برخی از شورشیان با گفتمانی مذهبی روبرو شد. جبهه شورش در حلب آهنگی اسلامیستی یا اسلامی به خود می گیرد، بی آن که تندروهای جبهه فتح الشام یا داعش بر آن ها مسلط باشند. تمایز این نکته حائز اهمیت است.» احمدالحاج حمید مشهور به ورد فراتی عضو پیشین دفتر سیاسی جیش المجاهدین (از اعضای ائتلاف فتح حلب)، به نوبه خود «تلاش کورکورانه برای برچسب زنی» را از جمله در غرب نکوهش می کند. به نظر او بسیاری از جریان ها را با هم مخلوط می کنند واز تفاوت های ظریف ایدئولوژیکی و مذهبی آنان اطلاعی ندارند. او از وضعیت گروه های وابسته به جریان سلفی جهادگرا نظیر جبهه انصارالدین یاد می کند که تزهای تکفیری اعمال نکرده و تنها دشمن خود را اسد می داند. ورد فراتی تاکید می کند که «کاربرد گفتمان دینی اسلامی از نگاه آنان ضرورتی حیاتی است.» فرماندهان همه شاخه های ارتش آزاد سوریه اندیشه ای دینی به جنگجویان خود می دهند. این سربازان علاوه بر اراده سیاسی انقلابی به لنگرگاهی مذهبی نیاز دارند که به نبرد آن ها و به ویژه مرگ احتمالی شان معنا بدهد، به ویژه به زندگی پس از مرگ شان. این از ویژگی های جامعه شرقی ما در سرزمین مشرق است. این نکته به این معنا نیست که شورشیان افرادی تندرو بوده و برنامه سیاسی شان ایجاد یک دولت اسلامی برپایه شریعت است. حتی خود رژیم نیز این استراتژی را بکار می برد: سربازان رژیم اغلب در طول نبردها سرودهای مذهبی شیعه یا سُنی سر می دهند.» احزاب یا شخصیت های لائیک اپوزیسیون سوریه که در خارج از کشور زندگی می کنند، و همچنین اخوان المسلمین بازوی مسلح رسمی ندارند. برعکس، ائتلاف ملی سوریه، ارگان سیاسی عمده اپوزیسیون کثرت گرا و «میانه رو»، فعالیت های خود را با ارتش آزاد سوریه هماهنگ می کند. در حال حاضر، اگر کلیه خاک سوریه را در نظر بگیریم، چند تیپ ارتش آزاد واقعا لائیک مانده اند. این بخش را که خواهان ایجاد دولتی مدرن و مدنی است، نباید نادیده گرفت. این تیپ ها که هنوز حضوری تقریبا مداوم در حماه و ادلب دارند، در بیشتر عملیات همراه نیروهای ارتش ترکیه که شمال کشور را اشغال کرده، شرکت کرده اند. در میان منظومه گروه های شورشی، فقط چهار گروه در فهرست سازمان های تروریستی آمریکا ثبت شده اند. این گروه ها عبارتند از داعش (سازمان دولت اسلامی)، جبهه فتح الشام (النصره پیشین)، (که به رغم گسستن از القاعده نتوانسته موقعیت جدیدی کسب کند)، گروه خراسان که مدتی است خبری از آن نیست و جندالاقصی («سربازان الاقصی»). فهرست تروریستی اروپا از آن نیز محدودتر است (جبهه النصره و گروهی که مراکشی ها آموزش داده و در ٢٠١٤ ناپدید شده است). در حالی که رسانه ها، موسسه و نهادهای متعدد هوادار اسد هدف تحریم و مجازات هستند. به علاوه، حزب الله و حزب کارگران کردستان (پ ک ک) که به نیروهای کرد سوریه نزدیک است، همچنان بر روی فهرست گروه های تروریستی ایالات متحده و اتحادیه اروپا قرار دارد. روسیه دیدگاه گسترده تری دارد. روسیه خواهان نفی بیشتر تشکل های شبه نظامی مخالف متحدش یعنی رژیم بشار اسد، از طریق ایجاد فهرست مشترکی با آمریکا به عنوان مقدمه ای برای حل سیاسی کشمکش است. کرملین امیدوار است که بدین ترتیب، کل ائتلاف جیش الفتح تروریستی ارزیابی شود. مواضع روسیه در مورد ارتش آزاد سوریه و در حلب نسبت به فتح حلب، دوپهلوست. اما، این موضع ظاهرا بییشتر به تحول تناسب قوای نظامی ارتباط دارد تا یک تمایز ایدئولوژیکی. پاورقی ها ١ – علوی ها شاخه ای کژآئین از شیعه بشمار می رود و دارو دسته بشار اسد به ان وابسته است. ٢ – جریان اسلامی بنیادگرا که پیروانش مدعی دفاع از تنها ارزش واقعی دین، یعنی پیامبراسلام هستند و سلف صالح او بشمار می روند. به مقاله پیدایش جهادیسم نگاه کنید: http://ir.mondediplo.com/article242... ٣ – این جریان که از جنبش التکفیر و هجره الهام گرفته که جنبشی است بریده از اخوان المسلمین. تکفیری ها معتقد به طرد و تکفیرند از جمله کسانی را که قرائت دقیق آنان از قرآن را نمی پذیرند، به مرگ محکوم می کنند.	نسخه پي.دي.اف نسخه قابل چاپ در اين شماره: تکانه خاطرات، بی اعتنائی به حقایق تاریخی نگاهی از درون شکست کامل جامعه روشنفکری فهرست کامل مقالات, دسامبر ٢٠١٦